DOI Artikel:
Marcinkowski, Wojciech: "Współodkupienie" i "Zaślubiny": Przedstawienia we wnętrzu szafy krakowskiego retabulum Stwosza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20537#0057
20. Gloryfikacja Marii, Rzym, kościół S. Maria in Trastevere, apsyda,
ok. 1145 (wg E. Kitzingera)
bergu przedstawiono przeistoczenie się Matki Bos-
kiej w Niewiastę Apokaliptyczną w momencie
Wniebowzięcia. Aniołowie nakładają Jej koronę
na głowę, stroją w słońce i księżyc (ryc. 21). Tłu-
maczy to włączenie promieni i do naszej grupy
Assumptio {Mulier amicta sole)106.
Utożsamienie zarówno Oblubienicy mistycznej,
jak i Niewiasty Apokaliptycznej z Kościołem i z
Marią ma długą historię 107. Wcześniejsza patry-
styka interpretowała Pieśń nad pieśniami jako unię
miłosną między Chrystusem i Kościołem lub mię-
dzy Chrystusem i duszą ludzką l0S. Podstawą dla
takiego rozumienia jest przyrównanie Kościoła,
Nowego Jeruzalem zstępującego z nieba, do oblu-
bienicy strojnej (Obj. 21, 2). Zapowiedź mistycz-
nego połączenia Chrystusa z Kościołem odnajdu-
jemy także u św. Pawła {Ej. 5, 21 n. — jako ko-
mentarz do Rodz. 2, 24).
Początki mariologicznego wykładu Canticum
canticorum zaznaczają się już u Św. Ambroże-
go 109. Z czasem coraz więcej wersetów Pieśni
nad pieśniami odnoszono do Matki Boskiej, aż
wreszcie w XII w. pojawiły się konsekwentnie
przeprowadzane utożsamienia Sponsae cantici i
Marii (Rupert z Deutz, Honoriusz z Autun i
in.) n0. Fulbert z Chartres ujął to najprościej:
and the Cesi Master [w:] Scritti di storia deWArte in
onore di Mario Salmi, II, Roma 1962, s. 93—94, il. 16.
Na s. 96 podkreśla Meiss, że ten typ Assumptio nie roz-
powszechnił się w sztuce, być może z powodu zbytniego
zagęszczenia w nim treści ideowych, co powodowało je-
So niejednoznaczność (blurring). O mozaice rzymskiej:
G. Z a r n e c k i, The Coronation oj the Virgin on a
Capital from Reading Abbey (Journal of the Warburg
and Courtauld Institutes, XIII, 1950), s. 7 i n.; Meiss,
°- C., s. 94, il. 12. Zob. też przyp. 116.
106 E. M. V et ter, Mulier amicta sole und Mater
Salvatoris (Miinchner Jahrbuch der bildenden Kunst, 3.
F-, IX/X, 1958/59), s. 3'8—139, il. 8.
107 F. O h 1 y, Hohelied-Studien. Grundziige einer
Geschichte der Hoheliedauslegung des Abendlandes bis
um 1200, Wiesbaden 1958 (Schriften der Wissenschaft-
iichen Gesellschaft an der Johann Wolfgang Goethe —
Un,iversitat Frankfurt a. M., Geisteswissenschaftliche
Reihe 1).
108 H. R i e d 1 i n g e r, Die Makellosigkeit der Kir-
°he in den lateinischen Hoheliedkommentaren des Mit-
telalters, Munchen ,[1958] (Beitrage zur Geschichte, Phi-
losophie und Theologie des Mittelalters 38/3), s. 29 i n.;
Ohly, o. c, s. 20 i n. (Oirygonas).
109 De institutione virginis, PL, XVI, szp. 326; R i e d-
linger, o. c, s. 46; Ohly, o. c, s. 34 i n.
111 Ruperius Tuitiensis, In Cantica can-
ticorum de incarnatione Domini commentaria, PL,
CLXVIII, szp. 837—962; Honor i u s Augustodu-
n e n s i s, Expositio in Cantica canticorum; tenże, Sigil-
lum beatae Mariae, PL, CLXXII, szp. 347i—518; R i e d-
linger, o. c, s. 202 i n.; Ohly, o. c, s. 124 i n., s.
251 i n.; R. Herdę, Das Hohelied in der lateinischen
Literatur des Mittelalters bis zum 12. Jahrhundert, Spo-
leto 1968 (Miinchner Beitrage zur Mediavistik und Re-
naissance ■— Forschung 3), s. 958—959. O recepcji w
sztuce: H. R o o s e n-R u n g e, Die Rolin-Madonna des
Jan van Eyck. Form und Inhalt, Wiesbaden 1972, s. 34
in.;A. Boczkowska, The Cr ab, the Sun, the Moon
and Venus: Studies in the Iconology of Hieronymus
Bosch's Triptych „The Garden of Earthly Delights"
(Oud-Holland, XLI, 1977), ,s. 205.
51
ok. 1145 (wg E. Kitzingera)
bergu przedstawiono przeistoczenie się Matki Bos-
kiej w Niewiastę Apokaliptyczną w momencie
Wniebowzięcia. Aniołowie nakładają Jej koronę
na głowę, stroją w słońce i księżyc (ryc. 21). Tłu-
maczy to włączenie promieni i do naszej grupy
Assumptio {Mulier amicta sole)106.
Utożsamienie zarówno Oblubienicy mistycznej,
jak i Niewiasty Apokaliptycznej z Kościołem i z
Marią ma długą historię 107. Wcześniejsza patry-
styka interpretowała Pieśń nad pieśniami jako unię
miłosną między Chrystusem i Kościołem lub mię-
dzy Chrystusem i duszą ludzką l0S. Podstawą dla
takiego rozumienia jest przyrównanie Kościoła,
Nowego Jeruzalem zstępującego z nieba, do oblu-
bienicy strojnej (Obj. 21, 2). Zapowiedź mistycz-
nego połączenia Chrystusa z Kościołem odnajdu-
jemy także u św. Pawła {Ej. 5, 21 n. — jako ko-
mentarz do Rodz. 2, 24).
Początki mariologicznego wykładu Canticum
canticorum zaznaczają się już u Św. Ambroże-
go 109. Z czasem coraz więcej wersetów Pieśni
nad pieśniami odnoszono do Matki Boskiej, aż
wreszcie w XII w. pojawiły się konsekwentnie
przeprowadzane utożsamienia Sponsae cantici i
Marii (Rupert z Deutz, Honoriusz z Autun i
in.) n0. Fulbert z Chartres ujął to najprościej:
and the Cesi Master [w:] Scritti di storia deWArte in
onore di Mario Salmi, II, Roma 1962, s. 93—94, il. 16.
Na s. 96 podkreśla Meiss, że ten typ Assumptio nie roz-
powszechnił się w sztuce, być może z powodu zbytniego
zagęszczenia w nim treści ideowych, co powodowało je-
So niejednoznaczność (blurring). O mozaice rzymskiej:
G. Z a r n e c k i, The Coronation oj the Virgin on a
Capital from Reading Abbey (Journal of the Warburg
and Courtauld Institutes, XIII, 1950), s. 7 i n.; Meiss,
°- C., s. 94, il. 12. Zob. też przyp. 116.
106 E. M. V et ter, Mulier amicta sole und Mater
Salvatoris (Miinchner Jahrbuch der bildenden Kunst, 3.
F-, IX/X, 1958/59), s. 3'8—139, il. 8.
107 F. O h 1 y, Hohelied-Studien. Grundziige einer
Geschichte der Hoheliedauslegung des Abendlandes bis
um 1200, Wiesbaden 1958 (Schriften der Wissenschaft-
iichen Gesellschaft an der Johann Wolfgang Goethe —
Un,iversitat Frankfurt a. M., Geisteswissenschaftliche
Reihe 1).
108 H. R i e d 1 i n g e r, Die Makellosigkeit der Kir-
°he in den lateinischen Hoheliedkommentaren des Mit-
telalters, Munchen ,[1958] (Beitrage zur Geschichte, Phi-
losophie und Theologie des Mittelalters 38/3), s. 29 i n.;
Ohly, o. c, s. 20 i n. (Oirygonas).
109 De institutione virginis, PL, XVI, szp. 326; R i e d-
linger, o. c, s. 46; Ohly, o. c, s. 34 i n.
111 Ruperius Tuitiensis, In Cantica can-
ticorum de incarnatione Domini commentaria, PL,
CLXVIII, szp. 837—962; Honor i u s Augustodu-
n e n s i s, Expositio in Cantica canticorum; tenże, Sigil-
lum beatae Mariae, PL, CLXXII, szp. 347i—518; R i e d-
linger, o. c, s. 202 i n.; Ohly, o. c, s. 124 i n., s.
251 i n.; R. Herdę, Das Hohelied in der lateinischen
Literatur des Mittelalters bis zum 12. Jahrhundert, Spo-
leto 1968 (Miinchner Beitrage zur Mediavistik und Re-
naissance ■— Forschung 3), s. 958—959. O recepcji w
sztuce: H. R o o s e n-R u n g e, Die Rolin-Madonna des
Jan van Eyck. Form und Inhalt, Wiesbaden 1972, s. 34
in.;A. Boczkowska, The Cr ab, the Sun, the Moon
and Venus: Studies in the Iconology of Hieronymus
Bosch's Triptych „The Garden of Earthly Delights"
(Oud-Holland, XLI, 1977), ,s. 205.
51