DOI Artikel:
Marcinkowski, Wojciech: "Współodkupienie" i "Zaślubiny": Przedstawienia we wnętrzu szafy krakowskiego retabulum Stwosza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20537#0058
21 Wniebowzięcie Marii, fragment tkaniny z Heiligen-
bergu; Donaueschingen, Fiirstl. Fiirstenbergische Samml.,
ok. 1400 lub 1. poł. XV w. (wg E. M. Yettera)
,,Sponsa scilicet et mater Domini Maria" m. Idea
ta utrzymuje się i w późniejszym średniowie-
czu l12. Omawianą substytucję określił Katzenel-
lenbogen jako zastąpienie eklezjologii przez hu-
manizację 113.
i" Sermo VI, PL, CXLI, szp. 325 — cyt. za K a-
t z e n e 11 e n b o g e n, o. c., s. 59, przyp. 21 na s. 127.
112 Salzer, o. c, s. 98—101; Riedlinger, o. c,
s. 380—390.
113 K a t z e n e 11 e nb o g en, o. c, s. 60.
114 R. H e y m, Bruchstiick eines geistlichen Schau-
spiels von Marien Himmelfahrt (Zeitschrift fur deu-
tsches Altertum und deutsche Literatur, LII (N. F. XL),
1910), s. 1 i n. Por. też teksty poetyckie: H. Feld-
b u s c h, Die Himmelfahrt Maria, Dusseldorf [1951]
(Lukas-Biicherei zur christlichen Ikonographie 2), s.
XVIII—XIX.
Także w tekstach misteriów o Wniebowzięciu
Marii zaznacza się wpływ motywów oblubień-
czych. We fragmentarycznie zachowanym miste-
rium z Amorbach Maria umiera, inaczej niż w
tekstach apokryficznych, złożywszy głowę na pier-
si Chrystusa. Sztuka zaczyna się od prośby Marii,
by Pan przyjął Ją do siebie. W słowach tych, 'za
Pieśnią nad pieśniami, wyraża się tęsknota do
unio mystica z Chrystusem. Ten w odpowiedzi
wielbi Marię słowami Canticum canticorum jako
swoją przyjaciółkę, Oblubienicę, Matkę lubą sercu
— i wynosi Jej piękność. Również słowami Salo-
monowymi odpowiada Maria, mówiąc o radości
swojego uczucia 114.
Pojmowanie Oblubienicy z Pieśni nad pieśnia-
mi d Psalmów jako typu Assunty znalazło też od-
bicie w liturgii Wniebowzięcia. Od słów P. n. p.
8, 5 rozpoczyna swoje kazanie In Assumptione
Honoriusz z Autun 115. Stąd ta sama idea wyraża
się i w obiektach artystycznych służących liturgii
15. sierpnia. I tak Kitzinger związał powstanie
mozaiki w S. Maria in Trastevere (ryc. 19) z pro-
cesją, która w noc poprzedzającą święto przecią-
gała z Lateranu do kościoła S. Maria Maggiore u6.
Innym przykładem może być inicjał zdobiony
wspomnianą już miniaturą Śmierci Marii w An-
tyfonarzu Wyszehradzkim (ryc. 7). Stoi on na
początku zdania: „Ecce tu pulchra es ancilla mea"
(na wzór P.n.p. 1, 14), wyżej zaś nadpisany jest
tekst pieśni De assumptione b. Mariae virginis 117.
Analogiczna substytucja Marii występuje i na ta-
blicy z Wielo wsi, gdzie Chrystus przyzywa Swą
Matkę słowami: ,,Veni electa mea et ponam in
te thronum meum", na co Maria odpowiada: „Pa-
ratum cor meum deus, paratum cor meum" i(Ps.
56, 8 i Ps. 107, 2; ryc. 10) 11S.
Również Marię w scenie Śmierci interpreto-
wać trzeba jako figura Ecclesiae. Pozornie jest to
sprzeczne z nauką o nieśmiertelności Kościoła 119.
Podkreślaliśmy jednak wyżej, że w przedstawie-
niu krakowskim akcentowane jest nie tyle umie-
ranie, co raczej czynność modlenia się Marii.
Właśnie modlitwa klęczącej Matki Boskiej sym-
bolizuje podstawową funkcję Kościoła, podobnie
115 Speculum Ecclesiae, PL, CLXXII, szp. 991 — por.
S. B e i s s e 1, Die Verehrung U. L. Frau in Deutschland
■wahrend des Mittelalters, Freiburg i. B. 1896 (Stimmen
aus Maria-Laach 66), ,s. 294—295.
116 E. Kitzinger, A Virgin's Face: Antiąuaria-
nism in Twelfth-Century Art (The Art Bulletin, LXII,
1980), s. 11—19.
117 Tor ok, o. c, s. 165.
118 Holzher.r, o. c, ,s. 128; Tor ok, o. c, s. 179, il.
23. Por.: P s e u d o-M e 1 i t o, o. c, szp. 1235 i 1238,
Meiss, o. c, s. 86—88, il. 11.
115 P. G. M. Ro sc hi ni, II transito delia Vergine
52
bergu; Donaueschingen, Fiirstl. Fiirstenbergische Samml.,
ok. 1400 lub 1. poł. XV w. (wg E. M. Yettera)
,,Sponsa scilicet et mater Domini Maria" m. Idea
ta utrzymuje się i w późniejszym średniowie-
czu l12. Omawianą substytucję określił Katzenel-
lenbogen jako zastąpienie eklezjologii przez hu-
manizację 113.
i" Sermo VI, PL, CXLI, szp. 325 — cyt. za K a-
t z e n e 11 e n b o g e n, o. c., s. 59, przyp. 21 na s. 127.
112 Salzer, o. c, s. 98—101; Riedlinger, o. c,
s. 380—390.
113 K a t z e n e 11 e nb o g en, o. c, s. 60.
114 R. H e y m, Bruchstiick eines geistlichen Schau-
spiels von Marien Himmelfahrt (Zeitschrift fur deu-
tsches Altertum und deutsche Literatur, LII (N. F. XL),
1910), s. 1 i n. Por. też teksty poetyckie: H. Feld-
b u s c h, Die Himmelfahrt Maria, Dusseldorf [1951]
(Lukas-Biicherei zur christlichen Ikonographie 2), s.
XVIII—XIX.
Także w tekstach misteriów o Wniebowzięciu
Marii zaznacza się wpływ motywów oblubień-
czych. We fragmentarycznie zachowanym miste-
rium z Amorbach Maria umiera, inaczej niż w
tekstach apokryficznych, złożywszy głowę na pier-
si Chrystusa. Sztuka zaczyna się od prośby Marii,
by Pan przyjął Ją do siebie. W słowach tych, 'za
Pieśnią nad pieśniami, wyraża się tęsknota do
unio mystica z Chrystusem. Ten w odpowiedzi
wielbi Marię słowami Canticum canticorum jako
swoją przyjaciółkę, Oblubienicę, Matkę lubą sercu
— i wynosi Jej piękność. Również słowami Salo-
monowymi odpowiada Maria, mówiąc o radości
swojego uczucia 114.
Pojmowanie Oblubienicy z Pieśni nad pieśnia-
mi d Psalmów jako typu Assunty znalazło też od-
bicie w liturgii Wniebowzięcia. Od słów P. n. p.
8, 5 rozpoczyna swoje kazanie In Assumptione
Honoriusz z Autun 115. Stąd ta sama idea wyraża
się i w obiektach artystycznych służących liturgii
15. sierpnia. I tak Kitzinger związał powstanie
mozaiki w S. Maria in Trastevere (ryc. 19) z pro-
cesją, która w noc poprzedzającą święto przecią-
gała z Lateranu do kościoła S. Maria Maggiore u6.
Innym przykładem może być inicjał zdobiony
wspomnianą już miniaturą Śmierci Marii w An-
tyfonarzu Wyszehradzkim (ryc. 7). Stoi on na
początku zdania: „Ecce tu pulchra es ancilla mea"
(na wzór P.n.p. 1, 14), wyżej zaś nadpisany jest
tekst pieśni De assumptione b. Mariae virginis 117.
Analogiczna substytucja Marii występuje i na ta-
blicy z Wielo wsi, gdzie Chrystus przyzywa Swą
Matkę słowami: ,,Veni electa mea et ponam in
te thronum meum", na co Maria odpowiada: „Pa-
ratum cor meum deus, paratum cor meum" i(Ps.
56, 8 i Ps. 107, 2; ryc. 10) 11S.
Również Marię w scenie Śmierci interpreto-
wać trzeba jako figura Ecclesiae. Pozornie jest to
sprzeczne z nauką o nieśmiertelności Kościoła 119.
Podkreślaliśmy jednak wyżej, że w przedstawie-
niu krakowskim akcentowane jest nie tyle umie-
ranie, co raczej czynność modlenia się Marii.
Właśnie modlitwa klęczącej Matki Boskiej sym-
bolizuje podstawową funkcję Kościoła, podobnie
115 Speculum Ecclesiae, PL, CLXXII, szp. 991 — por.
S. B e i s s e 1, Die Verehrung U. L. Frau in Deutschland
■wahrend des Mittelalters, Freiburg i. B. 1896 (Stimmen
aus Maria-Laach 66), ,s. 294—295.
116 E. Kitzinger, A Virgin's Face: Antiąuaria-
nism in Twelfth-Century Art (The Art Bulletin, LXII,
1980), s. 11—19.
117 Tor ok, o. c, s. 165.
118 Holzher.r, o. c, ,s. 128; Tor ok, o. c, s. 179, il.
23. Por.: P s e u d o-M e 1 i t o, o. c, szp. 1235 i 1238,
Meiss, o. c, s. 86—88, il. 11.
115 P. G. M. Ro sc hi ni, II transito delia Vergine
52