DOI article:
Fabiański, Marcin: Znaczenie wnętrza Panteonu dla architectury europejskiej XV-XVIII wieku: wstęp do badań nad kopułowymi salami w budowlach prywatnych i publicznych
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20537#0089
1. Villa Rotonda, elewacja i przekrój (wg Palladia)
studiowanych proporcji świadczą, że wnętrze mia-
ło służyć celom reprezentacyjnym58. Świątynna
forma tego przybytku podkreślałaby pozycję spo-
łeczną właściciela.
Zwyczaj umieszczania wewnątrz domów okrą-
głych czy wielobocznych zasklepionych atriów-sa-
lonów przyjął się szerzej w w. XVI 59. Świadczą
o tym projekty zamieszczone w VII księdze Ser-
lia 60. Ciekawe światło na funkcje takich pomie-
szczeń rzuca opis przechodzącego przez dwie kon-
dygnacje, ośmiobocznego salonu wewnątrz domu
Cornaro w Padwie, sprzed r. 1530 61 (ryc. 6). Pro-
wadzą do niego cztery wejścia na głównych osiach.
58 Panuje przekonanie, że Mantegna zamierzał przez-
naczyć salon na miejsce wystawienia swojej sławnej
kolekcji rzeźb starożytnych. Por. Rosenthal., o.c,
s. 340. Zdają się to potwierdzać późniejsze analogie.
Atrium, mieszczące w ścianach nisze z posągami przod-
ków, opisuje kilkadziesiąt lat później F. B i o n d o, Ro-
ma Trionfante, Venezia 1544, Mb. IX, fol. 329. Podobne
atrium znajduje się w Palazzo Farnese w Rzymie, tam
jednak pełni funkcję przejścia. H. Bi er mann (Dos
Palastmodell Giuliano da Sangallos fur Ferdinand I. Kó-
nig von Neapel (Wiener Jahrbuch fiir Kunstg-eschiehte,
XXIII, 1970), s. 181) nie uważa tego jednak za wpływ
funkcji tabulinum. Por. też P. Waddy, The Design
and Designers of Palazzo Barberini (Journal of the So-
nety of Architectural Historians, XXXV, 1976), ,s. 175,
Przyp. 59. Zagadnienie atriów poruszam również w III
rozdz. pracy cyt. w przypisie *.
59 Pomijam tu zupełnie zagadnienie genezy okrąg-
łych dziedzińców, takich jak Bramantego wokół Tem-
Pietta przy kościele S. Piętro in Montorio (E. Rosent-
hal, The Antecedents of Bramante's Tempietto (Journal
°f the Soeiety of Architectural Historians XXIII, 1964),
s. 55—74, przyp. 54) czy projekt okrągłego dziedzińca
Villa Madaima Rafaela, gdzie „die Nahe zum Pantheon
kammt schon in der Motiven der Wandgliederung zum
Ausdruck" (CL. F r o m m e 1, Die architektonische Pla-
nung der Villa Madama (Romisches Jahrbuch fur Kunst-
geschichte, XV, 1975), s. 81). W tej tradycji, choć bez
zapożyczeń formalnych z Panteonu, mieszczą się dzie-
dzińce domów z VII księgi Ser li a: Casa 12, fol. 25
(z atrium okrągłym); Casa 1, fol. 2; Casa 14, fol. 30;
8. Palladio, rekonstrukcja świątyni starożytnej. Londyn,
RIBA, IX/7 (wg G. G. Zorziego)
9. Villa Trissino, plan i elewacja (wg Palladia)
Una casa notabile, fol. 230 (z owalnymi); Casa 13, fol. 28
(z ośmiobocznym). Te przykłady świadczą o znacznym
rozpowszechnieniu omawianej tradycji.
eo Casa prima, fol. 2; seconda, fol. 4; ottava, fol. 16.
61 Czas powstania budynku nie jest dokładnie znany.
Na podstawie pośrednich danych budowę datuje się 'na
lata 1528—1530 (kiedy to Serlio mógł odwiedzić Padwę),
a dekorację — na lata po 1530. Ogólny projekt architek-
toniczny przypisuje się Alvisemu Cornaro. Por. W. W o 1-
t e r s, Tiziano Minio ais Stukkator im „Odeo Cornaro"
zu Padua. II. (Pantheon XXI, 1963), s. 225 i n. Ponie-
waż współcześni nie wychwalali budowli jako dzieła
Cornara, za właściwego autora projektu uznaje się G.
M. Falconetta. Por. H. Gunther, Studien zum ve-
nezianischen Aufenthalt des Sebastiano Serlio (Miin-
chner Jahrbuch der bildenden Kunst, XXXII, 1981), s.
51 (tam dalsza literatura).
83
studiowanych proporcji świadczą, że wnętrze mia-
ło służyć celom reprezentacyjnym58. Świątynna
forma tego przybytku podkreślałaby pozycję spo-
łeczną właściciela.
Zwyczaj umieszczania wewnątrz domów okrą-
głych czy wielobocznych zasklepionych atriów-sa-
lonów przyjął się szerzej w w. XVI 59. Świadczą
o tym projekty zamieszczone w VII księdze Ser-
lia 60. Ciekawe światło na funkcje takich pomie-
szczeń rzuca opis przechodzącego przez dwie kon-
dygnacje, ośmiobocznego salonu wewnątrz domu
Cornaro w Padwie, sprzed r. 1530 61 (ryc. 6). Pro-
wadzą do niego cztery wejścia na głównych osiach.
58 Panuje przekonanie, że Mantegna zamierzał przez-
naczyć salon na miejsce wystawienia swojej sławnej
kolekcji rzeźb starożytnych. Por. Rosenthal., o.c,
s. 340. Zdają się to potwierdzać późniejsze analogie.
Atrium, mieszczące w ścianach nisze z posągami przod-
ków, opisuje kilkadziesiąt lat później F. B i o n d o, Ro-
ma Trionfante, Venezia 1544, Mb. IX, fol. 329. Podobne
atrium znajduje się w Palazzo Farnese w Rzymie, tam
jednak pełni funkcję przejścia. H. Bi er mann (Dos
Palastmodell Giuliano da Sangallos fur Ferdinand I. Kó-
nig von Neapel (Wiener Jahrbuch fiir Kunstg-eschiehte,
XXIII, 1970), s. 181) nie uważa tego jednak za wpływ
funkcji tabulinum. Por. też P. Waddy, The Design
and Designers of Palazzo Barberini (Journal of the So-
nety of Architectural Historians, XXXV, 1976), ,s. 175,
Przyp. 59. Zagadnienie atriów poruszam również w III
rozdz. pracy cyt. w przypisie *.
59 Pomijam tu zupełnie zagadnienie genezy okrąg-
łych dziedzińców, takich jak Bramantego wokół Tem-
Pietta przy kościele S. Piętro in Montorio (E. Rosent-
hal, The Antecedents of Bramante's Tempietto (Journal
°f the Soeiety of Architectural Historians XXIII, 1964),
s. 55—74, przyp. 54) czy projekt okrągłego dziedzińca
Villa Madaima Rafaela, gdzie „die Nahe zum Pantheon
kammt schon in der Motiven der Wandgliederung zum
Ausdruck" (CL. F r o m m e 1, Die architektonische Pla-
nung der Villa Madama (Romisches Jahrbuch fur Kunst-
geschichte, XV, 1975), s. 81). W tej tradycji, choć bez
zapożyczeń formalnych z Panteonu, mieszczą się dzie-
dzińce domów z VII księgi Ser li a: Casa 12, fol. 25
(z atrium okrągłym); Casa 1, fol. 2; Casa 14, fol. 30;
8. Palladio, rekonstrukcja świątyni starożytnej. Londyn,
RIBA, IX/7 (wg G. G. Zorziego)
9. Villa Trissino, plan i elewacja (wg Palladia)
Una casa notabile, fol. 230 (z owalnymi); Casa 13, fol. 28
(z ośmiobocznym). Te przykłady świadczą o znacznym
rozpowszechnieniu omawianej tradycji.
eo Casa prima, fol. 2; seconda, fol. 4; ottava, fol. 16.
61 Czas powstania budynku nie jest dokładnie znany.
Na podstawie pośrednich danych budowę datuje się 'na
lata 1528—1530 (kiedy to Serlio mógł odwiedzić Padwę),
a dekorację — na lata po 1530. Ogólny projekt architek-
toniczny przypisuje się Alvisemu Cornaro. Por. W. W o 1-
t e r s, Tiziano Minio ais Stukkator im „Odeo Cornaro"
zu Padua. II. (Pantheon XXI, 1963), s. 225 i n. Ponie-
waż współcześni nie wychwalali budowli jako dzieła
Cornara, za właściwego autora projektu uznaje się G.
M. Falconetta. Por. H. Gunther, Studien zum ve-
nezianischen Aufenthalt des Sebastiano Serlio (Miin-
chner Jahrbuch der bildenden Kunst, XXXII, 1981), s.
51 (tam dalsza literatura).
83