DOI article:
Fabiański, Marcin: Znaczenie wnętrza Panteonu dla architectury europejskiej XV-XVIII wieku: wstęp do badań nad kopułowymi salami w budowlach prywatnych i publicznych
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20537#0097
16. Louis Le Vau, projekt elewacji ogrodowej Vaux-le-Vicomte
(wg A. Laprade'a)
knami, aby zachować z jednej strony charakter
oświetlenia wewnątrz, a z drugiej — zyskać do-
minujący akcent urbanistyczny 99.
W innych projektach tego skrzydła pałacu
również odnajdujemy wyraźne zapożyczenia ze
starożytności 10°. W niektórych rysunkach poja-
wiają się uproszczone kopuły czteropołaoiowe z
„okulusem", wyraźnie nawiązujące do kopuły ce-
sarskiej 101 (ryc. 19). Wszystkie te przykłady do-
wodzą, że genezy pomysłu umieszczenia w pała-
cu tego „słonecznego" motywu należy szukać u
fundatora, Króla Słońce. Wspomniane projekty
stworzyły wzorzec dla projektowania pałacowych
ryzalitów z różnymi kombinacjami trójkątnych
przyczółków ze „słoneczną" — panteonową —
kopułą. Dziesiątki takich przykładów odnaleźć
można we Francji i w innych częściach Europy 102.
W nawiązaniu do tych wzorów projektował np.
Jules Hardouin-Mansart w r. 1678 w ogrodowej
fasadzie Wersalu ryzalit, nakryty czteropołacio-
wą kopułą z okulusem103. Tradycję tę wzboga-
cił w połowie Iw. XVIII Robert Adam, autor zało-
żenia pałacowego w Kedleston. Wnętrze ogrodo-
wego ryzalitu tej rezydencji, nazwane „miniatu-
rowym Panteonem", zostało nakryte ciężką ko-
pułą z okulusem i schodkową podstawą 104.
Szczególnie charakterystyczny dla tej grupy
budowli jest projekt parlamentu w Dublinie
Edwarda L. Pearce'a z r. 1728 (ryc. 20) 105. Ta
wieloboczna sala z kasetonową kopułą na wzór
Panteonu została podzielona na dwie kondygna-
cje. Dolna, niższa, przepruta jest szeregiem pół-
koliście zamkniętych portali, górna otwiera się
przez pierścień jońskich kolumn ido rzęsiście o-
świetlonego obejścia. Motyw pierścienia kolumn
w budowlach wzorowanych na Panteonie wiązać
99 Rysunek pozostawia tę kwestię otwartą. Whi-
t e 1 e y and B r a h a m (Louis Le Vau's..., s. 43) lo-
kują wyżej wysoką attykę. Berger (Antoine Le Pa-
utre and the Motif..., s. 168, i tenże, Louis Le Vau's...,
s. 43) interpretuje ten fragment jako bezkopułowy bę-
ben, wywodzący się z projektów w traktacie Le Pautre'a.
Wystawienie zewnętrznej czaszy, na wzór mansartow-
skiej kaplicy Burbonów, należy uznać za mało prawdo-
podobne ze względów stylistycznych.
100 Idzie o projekty zespołu Le Vau, Le Bruna i Per-
raulta, przy udziale d'Orbaya z r. 1666—1667.
101 Uproszczoną, czteropołaciową konstrukcję z la-
tarnią reprodukuje A. L a p r a d e, Franęois d'Orbay,
Paris 1960, il. VI, 6.
102 Przykładowo wymieńmy: projekt J. Hardou-
i n a-M ansarta dot. centralnego ryzalitu pałacu w
Clagny z r. 1676 (il. L a p r a d e, o.c., VIII, 1A) z kopułą
i salonem podobnym do wnętrza Vaux-le-Vicomte; pa-
łac w Luneville Boffranda z r. 1709, gdzie jednak w
miejsce kopuły wykonano ściętą piramidę; projekty na
konkurs na Place Royale w Paryżu po r. 1748, w którym
wzięło udział około pięćdziesięciu architektów. W kon-
kursie chodziło o gloryfikację rządów Ludwika XV.
Contant d'Ivry, Aubry czy Cartaud projektowali ko-
puły w tradycji Ludwika XIV. Można jeszcze dorzucić
projekt Fcole Militaire J. A. Gabriela z r. 1751 oraz bu-
dynku Akademii Sztuk Pięknych w Moskwie J. F. Blon-
dela z r. 1756, nawiązujący do projektów na Place Ro-
yale. Por. Hautecoeur, Histoire..., t. II, s. 532, 535,
541, oraz t. III, s. 60, 500 i n., 582j i 607 i n.
103 Tamże, t. II, s. 541.
104 Por. Burkę, o.c, s. 318 i 3(3)7. Również we
Francji w 2. połowie w. XVIII omawiana tradycja była
tak silna, że bez względu na wygodę liczni właściciele
budowali swoje siedziby z kopułowymi salonami o gór-
nym oświetleniu (Hautecoeur, Histoire..., t. IV (Pa-
ris 1952), s. 380—382), bądź jako rotundy dość dokład-
nie naśladujące formy Panteonu, a wysunięte z korpu-
su pałacu (np. projekty Boulleego z Essai sur l'ar-
chitecture z lat 1792—1796, omówione ostatnio przez: W.
S z a m b i e n, Notes sur le recueil d'architecture de
Boullie (Gazette des Beaux-Arts, XCVII, 1981), s. 111—
124).
105 por_ p e v s n e r, o.c, s. 35.
91
(wg A. Laprade'a)
knami, aby zachować z jednej strony charakter
oświetlenia wewnątrz, a z drugiej — zyskać do-
minujący akcent urbanistyczny 99.
W innych projektach tego skrzydła pałacu
również odnajdujemy wyraźne zapożyczenia ze
starożytności 10°. W niektórych rysunkach poja-
wiają się uproszczone kopuły czteropołaoiowe z
„okulusem", wyraźnie nawiązujące do kopuły ce-
sarskiej 101 (ryc. 19). Wszystkie te przykłady do-
wodzą, że genezy pomysłu umieszczenia w pała-
cu tego „słonecznego" motywu należy szukać u
fundatora, Króla Słońce. Wspomniane projekty
stworzyły wzorzec dla projektowania pałacowych
ryzalitów z różnymi kombinacjami trójkątnych
przyczółków ze „słoneczną" — panteonową —
kopułą. Dziesiątki takich przykładów odnaleźć
można we Francji i w innych częściach Europy 102.
W nawiązaniu do tych wzorów projektował np.
Jules Hardouin-Mansart w r. 1678 w ogrodowej
fasadzie Wersalu ryzalit, nakryty czteropołacio-
wą kopułą z okulusem103. Tradycję tę wzboga-
cił w połowie Iw. XVIII Robert Adam, autor zało-
żenia pałacowego w Kedleston. Wnętrze ogrodo-
wego ryzalitu tej rezydencji, nazwane „miniatu-
rowym Panteonem", zostało nakryte ciężką ko-
pułą z okulusem i schodkową podstawą 104.
Szczególnie charakterystyczny dla tej grupy
budowli jest projekt parlamentu w Dublinie
Edwarda L. Pearce'a z r. 1728 (ryc. 20) 105. Ta
wieloboczna sala z kasetonową kopułą na wzór
Panteonu została podzielona na dwie kondygna-
cje. Dolna, niższa, przepruta jest szeregiem pół-
koliście zamkniętych portali, górna otwiera się
przez pierścień jońskich kolumn ido rzęsiście o-
świetlonego obejścia. Motyw pierścienia kolumn
w budowlach wzorowanych na Panteonie wiązać
99 Rysunek pozostawia tę kwestię otwartą. Whi-
t e 1 e y and B r a h a m (Louis Le Vau's..., s. 43) lo-
kują wyżej wysoką attykę. Berger (Antoine Le Pa-
utre and the Motif..., s. 168, i tenże, Louis Le Vau's...,
s. 43) interpretuje ten fragment jako bezkopułowy bę-
ben, wywodzący się z projektów w traktacie Le Pautre'a.
Wystawienie zewnętrznej czaszy, na wzór mansartow-
skiej kaplicy Burbonów, należy uznać za mało prawdo-
podobne ze względów stylistycznych.
100 Idzie o projekty zespołu Le Vau, Le Bruna i Per-
raulta, przy udziale d'Orbaya z r. 1666—1667.
101 Uproszczoną, czteropołaciową konstrukcję z la-
tarnią reprodukuje A. L a p r a d e, Franęois d'Orbay,
Paris 1960, il. VI, 6.
102 Przykładowo wymieńmy: projekt J. Hardou-
i n a-M ansarta dot. centralnego ryzalitu pałacu w
Clagny z r. 1676 (il. L a p r a d e, o.c., VIII, 1A) z kopułą
i salonem podobnym do wnętrza Vaux-le-Vicomte; pa-
łac w Luneville Boffranda z r. 1709, gdzie jednak w
miejsce kopuły wykonano ściętą piramidę; projekty na
konkurs na Place Royale w Paryżu po r. 1748, w którym
wzięło udział około pięćdziesięciu architektów. W kon-
kursie chodziło o gloryfikację rządów Ludwika XV.
Contant d'Ivry, Aubry czy Cartaud projektowali ko-
puły w tradycji Ludwika XIV. Można jeszcze dorzucić
projekt Fcole Militaire J. A. Gabriela z r. 1751 oraz bu-
dynku Akademii Sztuk Pięknych w Moskwie J. F. Blon-
dela z r. 1756, nawiązujący do projektów na Place Ro-
yale. Por. Hautecoeur, Histoire..., t. II, s. 532, 535,
541, oraz t. III, s. 60, 500 i n., 582j i 607 i n.
103 Tamże, t. II, s. 541.
104 Por. Burkę, o.c, s. 318 i 3(3)7. Również we
Francji w 2. połowie w. XVIII omawiana tradycja była
tak silna, że bez względu na wygodę liczni właściciele
budowali swoje siedziby z kopułowymi salonami o gór-
nym oświetleniu (Hautecoeur, Histoire..., t. IV (Pa-
ris 1952), s. 380—382), bądź jako rotundy dość dokład-
nie naśladujące formy Panteonu, a wysunięte z korpu-
su pałacu (np. projekty Boulleego z Essai sur l'ar-
chitecture z lat 1792—1796, omówione ostatnio przez: W.
S z a m b i e n, Notes sur le recueil d'architecture de
Boullie (Gazette des Beaux-Arts, XCVII, 1981), s. 111—
124).
105 por_ p e v s n e r, o.c, s. 35.
91