DOI Artikel:
Fabiański, Marcin: Znaczenie wnętrza Panteonu dla architectury europejskiej XV-XVIII wieku: wstęp do badań nad kopułowymi salami w budowlach prywatnych i publicznych
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20537#0100
21. Victor Louis, projekt Sali Senatu na Zamku Królewskim
w Warszawie (wg katalogu Cooper-Hewitt Museum, nr 63)
Motyw dużej, centralnej sali kopułowej, wysu-
niętej częściowo z prostokątnego korpusu budowli,
odnajdujemy już w architekturze starożytnego
Rzymu. Częściowo wysunięte sale 'term i innych
budowli starożytnych rysowali między innymi
Francesco di Giorgio Martini, Sangallowie, Serlio
i Palladio 113. Taki Układ pomieszczeń dał początek
pomysłowi Giuliana da Sangallo, który w projek-
cie pałacu 'dla Ferdynanda Aragońskiego umieścił
na osi, poza korpusem budowli, rotundową kapli-
cę pałacową 114 (ryc. 22). Zbliżony układ odnajdu-
jemy w jego projekcie Palazzo Medici115 oraz u
Peruzziego w projekcie Palazzo Orsini alle Termę
di Agrippa 116 (ryc. 24).
Projekty neapolitańskie, a także Peruzziego,
wyróżniają się całkowitym wyodrębnieniem z resz-
ty budynku ośmiobocznej wewnątrz kaplicy czy
okrągłej sali i poprzedzeniem ich poprzecznie usta-
wionym, prostokątnym salonem. W wypadku Giu-
liana da Sangallo i salon został znacznie wysunię-
ty z pozostałej części pałacu. Spośród znanych nam
rekonstrukcji założeń termalnych najbardziej
przypomina ten (układ plan term Agryppy w re-
konstrukcji Palladia 117 (ryc. 1).
jako przyczynek, a nie pełne opracowanie genezy oma-
wianego typu kompozycji.
113 Francesco di Giorgio: UA 322 (pianta di edi-
ficio fuori di Sangermano); Cod. Saluzziano 148, fol 17v
(plan domu z okrągłym salonem w 1/3 wysuniętym z
prostokątnego korpusu); fol. 73r i v (termy Dioklecjana
i Karakalli); fol. 79v (Panteon i termy Agryppy); fol.
87 („Casa di Chatellina"). G. da Sangallo: Cod. Bar-
berini latinus 4424, fol. 66v i 67r (termy Karakalli). F.
da Sangallo, UA 284 (termy Dioklecjana). Serlio,
o.c, lib. III, fol. 90—91 („Therme Antoniane"), fol. 92tois
(„Therme di Tito"). Palladio: RIBA, vol. I, fol. 1
(termy Konstantyna); RIBA, vol. IV, fol, 1 (termy Ka-
rakalli), RIBA, vol. V, fol. 1 (termy Dioklecjana), a tak-
że okrągły salon, w 1/3 wysunięty z korpusu „Domus
Flavia e Domus Augustana", RIBA, vol. XV, fol. 2. Pal-
ladio zrekonstruował ruiny tych zabudowań bez dosta-
tecznego rozpoznania zachowanych resztek i dlatego po-
służył się schematem termalnym, z wysuniętym cali-
darium. Por. Spielmann, o.c, s. 83—84.
114 Por. przyp. 62. Formalne znaczenie sal termal-
nych dla planu pałacu podkreślił B i e r m a n n, o.c,
s. 186, oraz J u f e n, o.c,. s. 69, a także A. C h a s t e 1,
Le Grand Atelier, [b.m] 1965, i H. S a a 1 m a n, Early
Italian Architecture {rec. książki: L. H. Heyden-
r e i c h, Architecture in Italy 1400 to 1600, Harmond-
sworth 1974] (The Burlington Magazine, CXX, 1978), s.
31. Podobny układ owalnego dziedzińca w stosunku do
reszty budowli istnieje w projekcie „palazzo maggiore"
Francesca di Giorgio (ryc. 23), a także w wymienionych
przez Biermanna, (l.c.) projektach Sapienzy w Pe-
rugia A. da Sangallo mł. i Bramantego dla Palazzo di
San Biagio.
115 UA 282, zaprojektowany w r. 1516. Por. G. Mia-
relli Marian i, II disegno per U complesso del Pa-
lazzo Medici a Firenze (Palladio, XXXII, 1972).
116 UA 456. Jak sugeruje E. Bentivoglio (TJn
palazzo „barocco" nella Roma di Leone X. II progetto
per Palazzo Medici in Piazza Navona di Giuliano da
Sangallo (L'architettura XVIII, 1972, nr 3), s. 202, oraz
zestaw ilustracji na s. 203) projekt ten powstał pod
wpływem Giuliana da Sangallo. Jednak wysunięcie dzie-
dzińca z kolumnowymi galeriami, otoczonego innymi po-
mieszczeniami, całkowicie przed korpus pałacu znajduje
ścisłą analogię w wyżej wspomnianym projekcie Fran-
cesca di Giorgio (ryc. 23), którego rysunki Peruzzi znał
i kopiował (por. Eisler, o.c, s. 217).
117 Np. Vicenza, Museo Civico nr 33.
94
w Warszawie (wg katalogu Cooper-Hewitt Museum, nr 63)
Motyw dużej, centralnej sali kopułowej, wysu-
niętej częściowo z prostokątnego korpusu budowli,
odnajdujemy już w architekturze starożytnego
Rzymu. Częściowo wysunięte sale 'term i innych
budowli starożytnych rysowali między innymi
Francesco di Giorgio Martini, Sangallowie, Serlio
i Palladio 113. Taki Układ pomieszczeń dał początek
pomysłowi Giuliana da Sangallo, który w projek-
cie pałacu 'dla Ferdynanda Aragońskiego umieścił
na osi, poza korpusem budowli, rotundową kapli-
cę pałacową 114 (ryc. 22). Zbliżony układ odnajdu-
jemy w jego projekcie Palazzo Medici115 oraz u
Peruzziego w projekcie Palazzo Orsini alle Termę
di Agrippa 116 (ryc. 24).
Projekty neapolitańskie, a także Peruzziego,
wyróżniają się całkowitym wyodrębnieniem z resz-
ty budynku ośmiobocznej wewnątrz kaplicy czy
okrągłej sali i poprzedzeniem ich poprzecznie usta-
wionym, prostokątnym salonem. W wypadku Giu-
liana da Sangallo i salon został znacznie wysunię-
ty z pozostałej części pałacu. Spośród znanych nam
rekonstrukcji założeń termalnych najbardziej
przypomina ten (układ plan term Agryppy w re-
konstrukcji Palladia 117 (ryc. 1).
jako przyczynek, a nie pełne opracowanie genezy oma-
wianego typu kompozycji.
113 Francesco di Giorgio: UA 322 (pianta di edi-
ficio fuori di Sangermano); Cod. Saluzziano 148, fol 17v
(plan domu z okrągłym salonem w 1/3 wysuniętym z
prostokątnego korpusu); fol. 73r i v (termy Dioklecjana
i Karakalli); fol. 79v (Panteon i termy Agryppy); fol.
87 („Casa di Chatellina"). G. da Sangallo: Cod. Bar-
berini latinus 4424, fol. 66v i 67r (termy Karakalli). F.
da Sangallo, UA 284 (termy Dioklecjana). Serlio,
o.c, lib. III, fol. 90—91 („Therme Antoniane"), fol. 92tois
(„Therme di Tito"). Palladio: RIBA, vol. I, fol. 1
(termy Konstantyna); RIBA, vol. IV, fol, 1 (termy Ka-
rakalli), RIBA, vol. V, fol. 1 (termy Dioklecjana), a tak-
że okrągły salon, w 1/3 wysunięty z korpusu „Domus
Flavia e Domus Augustana", RIBA, vol. XV, fol. 2. Pal-
ladio zrekonstruował ruiny tych zabudowań bez dosta-
tecznego rozpoznania zachowanych resztek i dlatego po-
służył się schematem termalnym, z wysuniętym cali-
darium. Por. Spielmann, o.c, s. 83—84.
114 Por. przyp. 62. Formalne znaczenie sal termal-
nych dla planu pałacu podkreślił B i e r m a n n, o.c,
s. 186, oraz J u f e n, o.c,. s. 69, a także A. C h a s t e 1,
Le Grand Atelier, [b.m] 1965, i H. S a a 1 m a n, Early
Italian Architecture {rec. książki: L. H. Heyden-
r e i c h, Architecture in Italy 1400 to 1600, Harmond-
sworth 1974] (The Burlington Magazine, CXX, 1978), s.
31. Podobny układ owalnego dziedzińca w stosunku do
reszty budowli istnieje w projekcie „palazzo maggiore"
Francesca di Giorgio (ryc. 23), a także w wymienionych
przez Biermanna, (l.c.) projektach Sapienzy w Pe-
rugia A. da Sangallo mł. i Bramantego dla Palazzo di
San Biagio.
115 UA 282, zaprojektowany w r. 1516. Por. G. Mia-
relli Marian i, II disegno per U complesso del Pa-
lazzo Medici a Firenze (Palladio, XXXII, 1972).
116 UA 456. Jak sugeruje E. Bentivoglio (TJn
palazzo „barocco" nella Roma di Leone X. II progetto
per Palazzo Medici in Piazza Navona di Giuliano da
Sangallo (L'architettura XVIII, 1972, nr 3), s. 202, oraz
zestaw ilustracji na s. 203) projekt ten powstał pod
wpływem Giuliana da Sangallo. Jednak wysunięcie dzie-
dzińca z kolumnowymi galeriami, otoczonego innymi po-
mieszczeniami, całkowicie przed korpus pałacu znajduje
ścisłą analogię w wyżej wspomnianym projekcie Fran-
cesca di Giorgio (ryc. 23), którego rysunki Peruzzi znał
i kopiował (por. Eisler, o.c, s. 217).
117 Np. Vicenza, Museo Civico nr 33.
94