DOI Artikel:
Pencakowski, Paweł: Rzeźby w kaplicy Ogrojcowej przy kościele Św. Barbary w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20538#0032
cie ze mną’. I odszedłszy nieco dalej, upadł na
twarz i modlił się”. Następnie modlący się usil-
nie Chrystus budzi dwukrotnie apostołów, wre-
szcie przybywa „Judasz, jeden z Dwunastu, a z
nim wielka zgraja z mieczami i kijami, wysłana
przez arcykapłanów d starszych ludu” 9.
Odnośny fragment tekstu Ewangelii według
św. Łukasza różni się od poprzednio cytowanego
w kilku istotnych szczegółach, dotyczących m. in.
pozycji, w jakiej modli się Jezus, oraz usytu-
owania i składu grupy towarzyszących mu ucz-
niów. Pisze Łukasz: ^[Chrystus] wyszedł i udał
się według zwyczaju na Górę Oliwną; towarzy-
szyli Mu także uczniowie. Gdy przybył na to
miejsce, rzekł do nich: 'Módlcie sdę, abyście nie
ulegli pokusie’. A sam oderwał się od nich na
odległość jakby rzutu kamienia i padłszy na ko-
lana modlił się ;[...] Wtedy ukazał Mu się anioł
z nieba i umacniał Go. Pogrążony w udręce je-
szcze silniej się modlił, a Jego pot stał się podob-
ny do kropel krwi, które spływały na ziemię” 10.
Do wieku XIV w przedstawieniach Modlitwy
w Ogrojcu trzymano się najczęściej jednego lub
drugiego tekstu n. Artyści ukazywali zatem Chry-
stusa klęczącego w pewnej odległości od wszyst-
kich apostołów (wg Łukasza), bądź też leżącego
,,na obliczu”, tj. z twarzą przy ziemi opodal trzech
z nich: Piotra, Jakuba ii Jama. Ze sceną Modlitwy
w Ogrojcu wiązał się też motyw anioła przyby-
wającego z pocieszeniem, ręki Boga wyłaniającej
się z obłoku i czerwonej od krwawego potu sza-
ty Oranta 12.
W wiekach XIV i XV, kiedy rośnie zainte-
resowanie tematyką pasyjną, a wraz z nim po-
większa się ilość powstających przedstawień Mo-
dlitwy w Ogrojcu, następują też zmiany w iko-
nografii 13. Twórcy często kompilują informacje
0 Mat. 26, 36—47. Cytaty wg: Pismo Święte Starego
i Nowego Testamentu, w przekładzie z języków orygi-
nalnych, Pallotinum, Poznań 1965.
10 Łuk. 22, 39—44.
11 Por. M. Bartmuss, Die Entwicklung der Geth-
semane-Darstellung bis um 1400, Halle 1935, s. 4 i 85.
12 Por. Bartmuss, o.c., s. 85; D. M u n k, Die Ol-
berg Darstellung in der Monumentalplastik Siiddeutsch-
lands, Tiibingen 1968, s. 46 i n.; G. Schiller, Iko-
nographie der Christlichen Kunst, II, Kassel 1968, s. 61.
13 Por. M u n k, o.c., s. 67 i n.
14 Por. T. Dobrzeniecki, „Rozmyślania Domini-
kańskie” na tle średniowiecznej literatury pasyjnej [w:]
Rozmyślania Dominikańskie, I, Wrocław MCMLXV, p.
LX i LXI.
zawarte w Ewangeliach i przedstawiają Chrystu-
sa klęczącego (wg Łukasza), w towarzystwie jedy-
nie trzech śpiących w pobliżu apostołów (wg Ma-
teusza). Zauważyć też można, że temat główny,
realizowany samodzielnie lub w cyklach, bywa
wzbogacony o nowe wątki zaczerpnięte z boga-
tej literatury pasyjnej późnego średniowiecza 14.
Należą do nich: postać anioła (jednego lub kilku)
niosącego lub ukazującego Chrystusowi krzyż
albo Narzędziu Męki (tj. krzyż, gwoździe, koro-
nę cierniową, włócznię, rózgi i inne), anioła nio-
sącego od Marii przebywającej w Betanii ręcznik
dla otarcia krwawego potu, półfigura Boga
Ojca15. Do przedstawienia Modlitwy w Ogrojcu
bywa też ozasami dołączana scena Wejścia siepa-
czy z Judaszem 16. W XV stuleciu pojawiają się
ponadto, w większej niż dotąd ilości motywy
„narracyjne”, dokładnie opisujące miejsce akcji.
Należą do nich skały, kamienie, ogrodzenie, drze-
wa, rośliny, widoczna w dali Jerozolima. Spotyka-
m|y też zwierzęta i rośliny mające znaczenie sym-
boliczne, odnoszące sdę do sceny głównej 17.
Jak na tym tle przedstawia się wyposażenie
kaplicy Ogrojcowej przy kościele Św. Barbary w
Krakowie?
Scena rozgrywa się na górze Getsemani. Te-
ren, na którym zatrzymał się Chrystus i trzej
apostołowie, jest skalisty i surowy; to raczej ro-
dząca ciernie „ziemia grzechu” niż uprawny
ogród 18. Porasta ją skąpa roślinność wychylająca
się gdzieniegdzie ze szczelin skalnych. Możemy
rozpoznać tu rozmaite chwasty: mlecze, osty, bab-
ki 19. Cały teren jest ogrodzony. Z przodu wid-
nieją sękate kołki z przeplecionymi patykami; z
tyłu, od strony miasta, stoi parkan z zaostrzonych
u góry desek z bramką. Za parkanem widać wzgó-
rza porośnięte drzewami i świątynię. Nad ziemią
rozpościera się nocne niebo 20.
15 Tamże.
16 Nie będąca oczywiście jednoznaczną ze sceną Wej-
ścia siepaczy. Por.: Leszczyńska, o.c., s. 29.
17 Por. Łuszczkiewicz, o.c., s. 18. W poliptyku
z kościoła Św. Katarzyny (obecnie w Muzeum Narodo-
wym w Krakowie), w kwaterze Modlitwa w Ogrojcu
na skałach widać dwie ropuchy.
18 Por. B. Wolff-Łozińska, Malowidła stropów
polskich 1. poi. XVI w., Warszawa 1971, s. 32, przyp. 19.
19 Rośliny te mogą też odnosić się do męki Chry-
stusa. Por.: W. Szafer, Polichromia roślinna w Ołtarzu
Mariackim Wita Stwosza (Acta Societatis Botanicorum
Poloniae, XI, 1934), s. 33—34.
20 Malowidło jest w tej części zrekonstruowane przez
J. Makarewicza — por. przyp. 3.
24
twarz i modlił się”. Następnie modlący się usil-
nie Chrystus budzi dwukrotnie apostołów, wre-
szcie przybywa „Judasz, jeden z Dwunastu, a z
nim wielka zgraja z mieczami i kijami, wysłana
przez arcykapłanów d starszych ludu” 9.
Odnośny fragment tekstu Ewangelii według
św. Łukasza różni się od poprzednio cytowanego
w kilku istotnych szczegółach, dotyczących m. in.
pozycji, w jakiej modli się Jezus, oraz usytu-
owania i składu grupy towarzyszących mu ucz-
niów. Pisze Łukasz: ^[Chrystus] wyszedł i udał
się według zwyczaju na Górę Oliwną; towarzy-
szyli Mu także uczniowie. Gdy przybył na to
miejsce, rzekł do nich: 'Módlcie sdę, abyście nie
ulegli pokusie’. A sam oderwał się od nich na
odległość jakby rzutu kamienia i padłszy na ko-
lana modlił się ;[...] Wtedy ukazał Mu się anioł
z nieba i umacniał Go. Pogrążony w udręce je-
szcze silniej się modlił, a Jego pot stał się podob-
ny do kropel krwi, które spływały na ziemię” 10.
Do wieku XIV w przedstawieniach Modlitwy
w Ogrojcu trzymano się najczęściej jednego lub
drugiego tekstu n. Artyści ukazywali zatem Chry-
stusa klęczącego w pewnej odległości od wszyst-
kich apostołów (wg Łukasza), bądź też leżącego
,,na obliczu”, tj. z twarzą przy ziemi opodal trzech
z nich: Piotra, Jakuba ii Jama. Ze sceną Modlitwy
w Ogrojcu wiązał się też motyw anioła przyby-
wającego z pocieszeniem, ręki Boga wyłaniającej
się z obłoku i czerwonej od krwawego potu sza-
ty Oranta 12.
W wiekach XIV i XV, kiedy rośnie zainte-
resowanie tematyką pasyjną, a wraz z nim po-
większa się ilość powstających przedstawień Mo-
dlitwy w Ogrojcu, następują też zmiany w iko-
nografii 13. Twórcy często kompilują informacje
0 Mat. 26, 36—47. Cytaty wg: Pismo Święte Starego
i Nowego Testamentu, w przekładzie z języków orygi-
nalnych, Pallotinum, Poznań 1965.
10 Łuk. 22, 39—44.
11 Por. M. Bartmuss, Die Entwicklung der Geth-
semane-Darstellung bis um 1400, Halle 1935, s. 4 i 85.
12 Por. Bartmuss, o.c., s. 85; D. M u n k, Die Ol-
berg Darstellung in der Monumentalplastik Siiddeutsch-
lands, Tiibingen 1968, s. 46 i n.; G. Schiller, Iko-
nographie der Christlichen Kunst, II, Kassel 1968, s. 61.
13 Por. M u n k, o.c., s. 67 i n.
14 Por. T. Dobrzeniecki, „Rozmyślania Domini-
kańskie” na tle średniowiecznej literatury pasyjnej [w:]
Rozmyślania Dominikańskie, I, Wrocław MCMLXV, p.
LX i LXI.
zawarte w Ewangeliach i przedstawiają Chrystu-
sa klęczącego (wg Łukasza), w towarzystwie jedy-
nie trzech śpiących w pobliżu apostołów (wg Ma-
teusza). Zauważyć też można, że temat główny,
realizowany samodzielnie lub w cyklach, bywa
wzbogacony o nowe wątki zaczerpnięte z boga-
tej literatury pasyjnej późnego średniowiecza 14.
Należą do nich: postać anioła (jednego lub kilku)
niosącego lub ukazującego Chrystusowi krzyż
albo Narzędziu Męki (tj. krzyż, gwoździe, koro-
nę cierniową, włócznię, rózgi i inne), anioła nio-
sącego od Marii przebywającej w Betanii ręcznik
dla otarcia krwawego potu, półfigura Boga
Ojca15. Do przedstawienia Modlitwy w Ogrojcu
bywa też ozasami dołączana scena Wejścia siepa-
czy z Judaszem 16. W XV stuleciu pojawiają się
ponadto, w większej niż dotąd ilości motywy
„narracyjne”, dokładnie opisujące miejsce akcji.
Należą do nich skały, kamienie, ogrodzenie, drze-
wa, rośliny, widoczna w dali Jerozolima. Spotyka-
m|y też zwierzęta i rośliny mające znaczenie sym-
boliczne, odnoszące sdę do sceny głównej 17.
Jak na tym tle przedstawia się wyposażenie
kaplicy Ogrojcowej przy kościele Św. Barbary w
Krakowie?
Scena rozgrywa się na górze Getsemani. Te-
ren, na którym zatrzymał się Chrystus i trzej
apostołowie, jest skalisty i surowy; to raczej ro-
dząca ciernie „ziemia grzechu” niż uprawny
ogród 18. Porasta ją skąpa roślinność wychylająca
się gdzieniegdzie ze szczelin skalnych. Możemy
rozpoznać tu rozmaite chwasty: mlecze, osty, bab-
ki 19. Cały teren jest ogrodzony. Z przodu wid-
nieją sękate kołki z przeplecionymi patykami; z
tyłu, od strony miasta, stoi parkan z zaostrzonych
u góry desek z bramką. Za parkanem widać wzgó-
rza porośnięte drzewami i świątynię. Nad ziemią
rozpościera się nocne niebo 20.
15 Tamże.
16 Nie będąca oczywiście jednoznaczną ze sceną Wej-
ścia siepaczy. Por.: Leszczyńska, o.c., s. 29.
17 Por. Łuszczkiewicz, o.c., s. 18. W poliptyku
z kościoła Św. Katarzyny (obecnie w Muzeum Narodo-
wym w Krakowie), w kwaterze Modlitwa w Ogrojcu
na skałach widać dwie ropuchy.
18 Por. B. Wolff-Łozińska, Malowidła stropów
polskich 1. poi. XVI w., Warszawa 1971, s. 32, przyp. 19.
19 Rośliny te mogą też odnosić się do męki Chry-
stusa. Por.: W. Szafer, Polichromia roślinna w Ołtarzu
Mariackim Wita Stwosza (Acta Societatis Botanicorum
Poloniae, XI, 1934), s. 33—34.
20 Malowidło jest w tej części zrekonstruowane przez
J. Makarewicza — por. przyp. 3.
24