DOI Artikel:
Fabiański, Marcin: Panteon jako źródło motywów architektonicznych w sztuce XV - XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20538#0108
4. Panteon. Anonimowy rysunek z w. XVII (wg Fine Lichta)
cjiooo-wał najpierw Palladćio, a .potem C. Fointana
(ryc. 7) 20. Istniało również zjawisko odwrotne, po-
legające na pomijaniu członu pośredniego 21, a wy-
nikające z popularnego wyobrażenia idealnej świą-
tyni centralnej, z dostawionymi kolumnowymi
portykami.
Ta zasada, sformułowana w traktacie Albertie-
go 22, znalazła wyraz plastyczny na freskach Pin-
tunicchia i Perugina. Z pomijaniem członu po-
średniego wiąże się kwestia rysowania drugiego
przyczółka fasady, uwzględnianego od czasów Ra-
faela, Dosia i Palladia, a i to rzadko 23. Wariantem
natomiast pomijania tego członu była fantastycz-
na rekonstrukcja w jego miejscu drugiego prona-
osu, lub nawet całego systemu równo ustawionych
i przerywanych przyczółków (ryc. 8) 24.
Trzeba też zauważyć, że wyjątkowo tylko ry-
sowano w fasadzie średniowieczną, a potem no-
wożytne kampaniile 23. Potwierdza to przypuszcze-
nie, że autorzy nie dążyli do odtworzenia istnie-
20 P a 11 a d io, o.c., libro IV, rozdz. 20; F o n t a n a,
o.c., fol. 454.
21 Bracia Limbourg (F. 148); Taddeo di Bartolo (F.
149); anonim z r. 1447 (F. 153); Piętro del Massaio (F.
157); Strozzi (F. 159); anonim florencki w II. połowie w.
XV (F. 1Q1); Schedel (F. 166); Bruegel (F. 171); Ballino
(F. 174); Pinard w r. 1555 (F. 223); Beatrizet (F. 224); del
Re (F. 225); Linciano (F. 226); Paciotti (F. 228); Dosio w
r. 1562 (F. 229); Camocio (F. 234); Hogenberg (F. 235); Tem-
pesta (F. 265) i na planie z Antwerpii (F. 284).
22 „W świątyniach okrągłych damy albo portyk do-
okoła, albo tylko jeden do przodu. Co do szerokości, to
przyjmiemy taką, jak w świątyniach czworokątnych (tj.
3/4 szerokości świątyni) [...] Osobiście chciałbym, aby te-
ren portyków i całej świątyni, jako że jest to obiekt
bardzo dostojny, był nieco wyniesiony nad poziom mia-
sta” (A 1 b e r t i, Ksiąg dziesięć o sztuce budowania.
Tłum. K. Dziewoński, Warszawa 1955, ks. VII, 5).
23 R. Wittkower (Architectural Principles in the
Age of Humanism, London 1949, s. 94) wskazuje przy-
kładowo na Dosia. Można tu wymienić również d u P e-
r a c a, o.c., (Fine L i c h t, o.c., s. 15); Palladia (o.c.);
anonima mantuańskiego po- r. 1534/38 (F. 167) i Ligoria
w r. 1552 (F. 222).
24 Dwa pronaosy np. u du Peraca w r. 1574 (F. 37
i 43) (ryc. 8); w r. 1579 Mario Cartaro podobnie zrekon-
struował górny portyk, w r. 1594 Tempesta (Urbis
Romae prospectus, Roma 1594) podaje analogiczny przy-
kład, a zespół różnych przyczółków rysowali Giovannoli
w r. 1612 (repr. w: MacDonald, o.c., tabl. 10) i Giaco-
mo Toornvliet w r. 1710 (F. 65).
25 Kampanilę średniowieczną rysowali: M. Heems-
kerk, dawniej w Kupferstichkabinett w Berlinie (E g-
g e r, o.c., Bd. 2, ii. 99); anonim z w. XVI; anonim z w.
XVI, Luwr, Cab. des Dessins, nr 11029 (Fine L i c h t,
o.c., II, 233); Tempesta w r. 1593 (F. 262 i 265) oraz Gio-
vannoli (por. przyp. 24). Dwie wieżyczki narysował już w
r. 1447 anonimowy autor (ryc. 3), natomiast po ich rze-
czywistym wzniesieniu inny anonim, z w. XVII (ryc. 4),
i Fałda (R. Pan e, Bernini architetto, Venezia 1953, il. 35). v
jo
T
m
6
m
r-
co
m
33
100
cjiooo-wał najpierw Palladćio, a .potem C. Fointana
(ryc. 7) 20. Istniało również zjawisko odwrotne, po-
legające na pomijaniu członu pośredniego 21, a wy-
nikające z popularnego wyobrażenia idealnej świą-
tyni centralnej, z dostawionymi kolumnowymi
portykami.
Ta zasada, sformułowana w traktacie Albertie-
go 22, znalazła wyraz plastyczny na freskach Pin-
tunicchia i Perugina. Z pomijaniem członu po-
średniego wiąże się kwestia rysowania drugiego
przyczółka fasady, uwzględnianego od czasów Ra-
faela, Dosia i Palladia, a i to rzadko 23. Wariantem
natomiast pomijania tego członu była fantastycz-
na rekonstrukcja w jego miejscu drugiego prona-
osu, lub nawet całego systemu równo ustawionych
i przerywanych przyczółków (ryc. 8) 24.
Trzeba też zauważyć, że wyjątkowo tylko ry-
sowano w fasadzie średniowieczną, a potem no-
wożytne kampaniile 23. Potwierdza to przypuszcze-
nie, że autorzy nie dążyli do odtworzenia istnie-
20 P a 11 a d io, o.c., libro IV, rozdz. 20; F o n t a n a,
o.c., fol. 454.
21 Bracia Limbourg (F. 148); Taddeo di Bartolo (F.
149); anonim z r. 1447 (F. 153); Piętro del Massaio (F.
157); Strozzi (F. 159); anonim florencki w II. połowie w.
XV (F. 1Q1); Schedel (F. 166); Bruegel (F. 171); Ballino
(F. 174); Pinard w r. 1555 (F. 223); Beatrizet (F. 224); del
Re (F. 225); Linciano (F. 226); Paciotti (F. 228); Dosio w
r. 1562 (F. 229); Camocio (F. 234); Hogenberg (F. 235); Tem-
pesta (F. 265) i na planie z Antwerpii (F. 284).
22 „W świątyniach okrągłych damy albo portyk do-
okoła, albo tylko jeden do przodu. Co do szerokości, to
przyjmiemy taką, jak w świątyniach czworokątnych (tj.
3/4 szerokości świątyni) [...] Osobiście chciałbym, aby te-
ren portyków i całej świątyni, jako że jest to obiekt
bardzo dostojny, był nieco wyniesiony nad poziom mia-
sta” (A 1 b e r t i, Ksiąg dziesięć o sztuce budowania.
Tłum. K. Dziewoński, Warszawa 1955, ks. VII, 5).
23 R. Wittkower (Architectural Principles in the
Age of Humanism, London 1949, s. 94) wskazuje przy-
kładowo na Dosia. Można tu wymienić również d u P e-
r a c a, o.c., (Fine L i c h t, o.c., s. 15); Palladia (o.c.);
anonima mantuańskiego po- r. 1534/38 (F. 167) i Ligoria
w r. 1552 (F. 222).
24 Dwa pronaosy np. u du Peraca w r. 1574 (F. 37
i 43) (ryc. 8); w r. 1579 Mario Cartaro podobnie zrekon-
struował górny portyk, w r. 1594 Tempesta (Urbis
Romae prospectus, Roma 1594) podaje analogiczny przy-
kład, a zespół różnych przyczółków rysowali Giovannoli
w r. 1612 (repr. w: MacDonald, o.c., tabl. 10) i Giaco-
mo Toornvliet w r. 1710 (F. 65).
25 Kampanilę średniowieczną rysowali: M. Heems-
kerk, dawniej w Kupferstichkabinett w Berlinie (E g-
g e r, o.c., Bd. 2, ii. 99); anonim z w. XVI; anonim z w.
XVI, Luwr, Cab. des Dessins, nr 11029 (Fine L i c h t,
o.c., II, 233); Tempesta w r. 1593 (F. 262 i 265) oraz Gio-
vannoli (por. przyp. 24). Dwie wieżyczki narysował już w
r. 1447 anonimowy autor (ryc. 3), natomiast po ich rze-
czywistym wzniesieniu inny anonim, z w. XVII (ryc. 4),
i Fałda (R. Pan e, Bernini architetto, Venezia 1953, il. 35). v
jo
T
m
6
m
r-
co
m
33
100