DOI Artikel:
Fabiański, Marcin: Panteon jako źródło motywów architektonicznych w sztuce XV - XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20538#0110
6. Taddeo di Bartolo, fragment weduty Rzymu z Pante-
onem z fresku z r. 1414 (wg Frutaza)
Do (najbardziej uderzających właściwości, wy-
różniających Panteon spośród innych przykładów
starożytnych, należy jego znakomity stan zacho-
wania oraz wyjątkowe rozmiary, zachęcające do
prób ich prześcignięcia 32. Panteon musiał wpły-
nąć na rekonstrukcje innych świątyń starożyt-
nych jako rotund z portykiem, nakrytych schod-
kową u podstawy kopułą 33. Wymienione rysunki
32 F o n t a n a, o.c., passim.
33 Takie rekonstrukcje niezwykle często występują
na planach Rzymu, a także na rysunkach Palladia —
por. Fabiański, o.c., ryc. 8.
34 Zwrócił na to uwagę Gosebruch, o.c., passim.
35 Brak wprawdzie osobnego opracowania tego pro-
blemu, ale wiadomo, że zestawienie części budowli na-
krytej kopułą z kolumnowym portykiem od czasu projek-
towania rzymskiej bazyliki Św. Piotra weszło do reper-
tuaru architektury nowożytnej. W monograficznych opra-
cowaniach poszczególnych obiektów wspomina się wie-
lokrotnie o genezie tego motywu.
36 UA 510. Por. W. L o t z, Die ovalen Kirchenraume
des Cinąuecento (Rómisches Jahrbuch fur Kunstgeschich-
uwzględniały cechy charakteryzujące nie tylko
Panteon, ale i termy, jak na przykład umiesz-
czenie wnęk półokrągłych naprzeciw siebie lub
w układzie tworzącym z muru filary „szpono-
we” 34, czy zastosowanie motywu pozornego bęb-
na od zewnątrz. Do unikatowych motywów należy
natomiast umieszczenie dwóch dzwonniczek i
dwóch przyczółków w fasadzie oraz przeprowa-
dzenie wewnętrznych podziałów pionowych w ta-
ki sposób, aby uzyskać efekt optycznej rotacji ko-
puły. - ^
Z powyższych rozważań wynika, że poza wiel-
kością a planem zainteresowanie wzbudziły też
poszczególne motywy z fasady, kopuły i wnętrza.
W takiej też kolejności omówię ich oddziaływanie.
Zagadnienie wpływu Panteonu na pomysł do-
stawienia kolumnowego portyku do rotundowych
budowli omawiano już wielokrotnie 35, dlatego o-
graniczam się do poruszenia kwestii pomijania
kolumn i zastępowania ich członem pośrednim,
oraz stosowania zdwojonego przyczółka i wieży-
czek w fasadzie przy portyku.
Pierwszym bodaj autorem nowożytnym, ze-
stawiającym ze świątynią centralną formę przypo-
minającą człon pośredni, okazał się Peruzzi. Jego
rzymski projekt dla kościoła S. Giovanni dei Fio-
rentini z r. 1517 lub 1518 ,(ryc. 10) 36 przedstawia
rotundę z jedenastoma kaplicami o różnorodnych
kształtach i z niszą wejściową, poprzedzoną pro-
stokątną przybudówką. Jest ona ozdobiona, po-
dobnie jak i wnętrze, półkoluminami i przywodzi
na myśl człon pośredni. Również wprowadzenie w
grubości muru obszernych nisz, pozbawionych, jak
się zdaje, własnego oświetlenia, odpowiada zasa-
dom starożytnym.
Vignola, projektując w latach pięćdziesiątych
wieku XVI na zamówienie Juliusza III świątyńkę
S. Andrea in Via Flaminia w Rzymie 37, kierował
się w doborze motywów i formy całości chęcią
nadania jej charakteru monumentu 38, ale główną
te, VII, 1956), s. 20—23. Lotz wywiódł genezę planu z
Panteonu.
37 Historia budowy i bibliografia: M. Walcher-
-C a s o 11 i, II Vignola, Trieste 1960, t. I, s. 151 i n.
38 Świątyńka miała swoim kształtem i wezwaniem
upamiętnić dwa wydarzenia z życia papieża Juliusza III,
które nastąpiły w dniu św. Andrzeja, 29 XI. W tym
dniu w r. 1549 Juliusz został wybrany papieżem, nato-
miast w r. 1527 — również w dniu św. Andrzeja — ucie-
kając z więzienia, do którego został wtrącony przez woj-
ska cesarskie, zdołał uniknąć grożącej mu śmierci. Por.
M. Lewine, Vignola e Palladio: S. Andrea in Via Fla-
minia e la chiesa di Maser (Bolletino del Centro Inter-
nazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio, 15,
1973), s. 121; Lotz, l.c., s. 38.
102
onem z fresku z r. 1414 (wg Frutaza)
Do (najbardziej uderzających właściwości, wy-
różniających Panteon spośród innych przykładów
starożytnych, należy jego znakomity stan zacho-
wania oraz wyjątkowe rozmiary, zachęcające do
prób ich prześcignięcia 32. Panteon musiał wpły-
nąć na rekonstrukcje innych świątyń starożyt-
nych jako rotund z portykiem, nakrytych schod-
kową u podstawy kopułą 33. Wymienione rysunki
32 F o n t a n a, o.c., passim.
33 Takie rekonstrukcje niezwykle często występują
na planach Rzymu, a także na rysunkach Palladia —
por. Fabiański, o.c., ryc. 8.
34 Zwrócił na to uwagę Gosebruch, o.c., passim.
35 Brak wprawdzie osobnego opracowania tego pro-
blemu, ale wiadomo, że zestawienie części budowli na-
krytej kopułą z kolumnowym portykiem od czasu projek-
towania rzymskiej bazyliki Św. Piotra weszło do reper-
tuaru architektury nowożytnej. W monograficznych opra-
cowaniach poszczególnych obiektów wspomina się wie-
lokrotnie o genezie tego motywu.
36 UA 510. Por. W. L o t z, Die ovalen Kirchenraume
des Cinąuecento (Rómisches Jahrbuch fur Kunstgeschich-
uwzględniały cechy charakteryzujące nie tylko
Panteon, ale i termy, jak na przykład umiesz-
czenie wnęk półokrągłych naprzeciw siebie lub
w układzie tworzącym z muru filary „szpono-
we” 34, czy zastosowanie motywu pozornego bęb-
na od zewnątrz. Do unikatowych motywów należy
natomiast umieszczenie dwóch dzwonniczek i
dwóch przyczółków w fasadzie oraz przeprowa-
dzenie wewnętrznych podziałów pionowych w ta-
ki sposób, aby uzyskać efekt optycznej rotacji ko-
puły. - ^
Z powyższych rozważań wynika, że poza wiel-
kością a planem zainteresowanie wzbudziły też
poszczególne motywy z fasady, kopuły i wnętrza.
W takiej też kolejności omówię ich oddziaływanie.
Zagadnienie wpływu Panteonu na pomysł do-
stawienia kolumnowego portyku do rotundowych
budowli omawiano już wielokrotnie 35, dlatego o-
graniczam się do poruszenia kwestii pomijania
kolumn i zastępowania ich członem pośrednim,
oraz stosowania zdwojonego przyczółka i wieży-
czek w fasadzie przy portyku.
Pierwszym bodaj autorem nowożytnym, ze-
stawiającym ze świątynią centralną formę przypo-
minającą człon pośredni, okazał się Peruzzi. Jego
rzymski projekt dla kościoła S. Giovanni dei Fio-
rentini z r. 1517 lub 1518 ,(ryc. 10) 36 przedstawia
rotundę z jedenastoma kaplicami o różnorodnych
kształtach i z niszą wejściową, poprzedzoną pro-
stokątną przybudówką. Jest ona ozdobiona, po-
dobnie jak i wnętrze, półkoluminami i przywodzi
na myśl człon pośredni. Również wprowadzenie w
grubości muru obszernych nisz, pozbawionych, jak
się zdaje, własnego oświetlenia, odpowiada zasa-
dom starożytnym.
Vignola, projektując w latach pięćdziesiątych
wieku XVI na zamówienie Juliusza III świątyńkę
S. Andrea in Via Flaminia w Rzymie 37, kierował
się w doborze motywów i formy całości chęcią
nadania jej charakteru monumentu 38, ale główną
te, VII, 1956), s. 20—23. Lotz wywiódł genezę planu z
Panteonu.
37 Historia budowy i bibliografia: M. Walcher-
-C a s o 11 i, II Vignola, Trieste 1960, t. I, s. 151 i n.
38 Świątyńka miała swoim kształtem i wezwaniem
upamiętnić dwa wydarzenia z życia papieża Juliusza III,
które nastąpiły w dniu św. Andrzeja, 29 XI. W tym
dniu w r. 1549 Juliusz został wybrany papieżem, nato-
miast w r. 1527 — również w dniu św. Andrzeja — ucie-
kając z więzienia, do którego został wtrącony przez woj-
ska cesarskie, zdołał uniknąć grożącej mu śmierci. Por.
M. Lewine, Vignola e Palladio: S. Andrea in Via Fla-
minia e la chiesa di Maser (Bolletino del Centro Inter-
nazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio, 15,
1973), s. 121; Lotz, l.c., s. 38.
102