DOI Artikel:
Fabiański, Marcin: Panteon jako źródło motywów architektonicznych w sztuce XV - XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20538#0111
7. C. Fontana, rekonstrukcja fasady Panteonu w czasach
Republiki rzymskiej (wg Templum Vaticanum)
rolę odegrały tu względy artystyczne (ryc. 11) 39.
Nadał jej zatem kształt leżącego prostopadłościa-
nu, przylegającego krótszym bokiem do ulicy,
wzbogaconego kopułą na planie owalnym. Poza
kubicznością zewnętrznej, surowej bryły — po-
zbawionej, podobnie jak Panteon, artykulacji pio-
nowej — wiele motywów zdradza zależność od
tego pierwowzoru. Obok innych elementów 40 na-
leży do nich płaska, trójosiowa fasada. Stanowi
ona interpretację pierwotnej, jak mniemano, fa-
sady członu pośredniego41. Składa się na nią
wsparty na sześciu pilastrach korynckich trójkąt-
ny przyczółek, wpisany dokładnie — na wzór sta-
rożytny — w prostokątną attykę, kontrastującą z
owalnym bębnem.
Zaprojektowany zapewne przez Palladia około
r. 1576 kościół delle Zitelle w Wenecji42 to ko-
pułowa rotunda wpisana w kwadrat. Jego płasko
rozczłonkowana fasada (ryc. 12) sprawia wraże-
8. E. du Perac, fragment planu Rzymu z Panteonem, r.
1574 (wg Frutaza)
nie, jak gdyby naśladowała człon pośredni Pan-
teonu, dostawiony do niewidocznego cylindra mu-
rów z kopułą. Inne elementy jeszcze ściślej nawią-
zują do Panteonu 43. Brak danych źródłowych nie
pozwala stwierdzić, czy do takiego rodzaju na-
wiązania skłoniły autora pobudki inne niż histo-
ryczne i artystyczne.
W wypadku natomiast wybudowanego przez
Berniniego kościoła Wniebowzięcia N. P. Marii w
39 Jak twierdzi Lot z (I.c.), Vignola odstąpił od do-
tychczasowej tradycji budowli memorialnych, charakte-
ryzującej się zachowaniem jednakowego wyglądu z każ-
dej strony budowli i akcentowaniem wyglądu zewnętrz-
nego, ze względu na to, że nie odpowiadało to jego sty-
lowi.
40 Por. uwagi na temat kopuły i pozornego tamburu.
41 P a 11 a d i o, o.c., ks. IV, rozdz. 20; V a s a r i, o.c.,
IV, s. 512; Fontana, o.c., fol. 454. Odnotował to A.
Małkiewicz, Układ przestrzenny kościoła Gesu w
Rzymie. Problem genezy i oddziaływania (Zeszyty Nau-
kowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, fasc. 222. Prace z Hi-
storii Sztuki, 8, Kraków 1970), s. 46, przyp. 115.
42 Współczesne źródła nie wspominają o pracach Pal-
ladia przy projektowaniu tego obiektu. Jezuici zakupili
teren budowy w r. 1561; plany kościoła były już znacz-
nie zaawansowane w r. 1576, zatem za życia Palladia.
Por. A. F o s c a r i, Notę sul Redentore a San Vidal e
sulle Zitelle (Antichita Viva, 14; 1975, no 3), s. 51 i n.
Ponadto dwa źródła z w. XVII określają kościół jako
wykonany wg projektu Palladia. Por. L. P u p p i, Andrea
Palladio. Das Gesamtwerk, Stuttgart 1977, s. 428—432.
Ponieważ jednak budowa kościoła ciągnęła się co naj-
mniej do czasu po r. 1586, a zatem długo po śmierci
Palladia, nie mamy pewności, czy jego projekt zrealizo-
wano dokładnie i czy nie wprowadzono zmian.
43 Por. uwagi na temat dzwonniczek, kopuły i moty-
wu pozornego bębna.
103
Republiki rzymskiej (wg Templum Vaticanum)
rolę odegrały tu względy artystyczne (ryc. 11) 39.
Nadał jej zatem kształt leżącego prostopadłościa-
nu, przylegającego krótszym bokiem do ulicy,
wzbogaconego kopułą na planie owalnym. Poza
kubicznością zewnętrznej, surowej bryły — po-
zbawionej, podobnie jak Panteon, artykulacji pio-
nowej — wiele motywów zdradza zależność od
tego pierwowzoru. Obok innych elementów 40 na-
leży do nich płaska, trójosiowa fasada. Stanowi
ona interpretację pierwotnej, jak mniemano, fa-
sady członu pośredniego41. Składa się na nią
wsparty na sześciu pilastrach korynckich trójkąt-
ny przyczółek, wpisany dokładnie — na wzór sta-
rożytny — w prostokątną attykę, kontrastującą z
owalnym bębnem.
Zaprojektowany zapewne przez Palladia około
r. 1576 kościół delle Zitelle w Wenecji42 to ko-
pułowa rotunda wpisana w kwadrat. Jego płasko
rozczłonkowana fasada (ryc. 12) sprawia wraże-
8. E. du Perac, fragment planu Rzymu z Panteonem, r.
1574 (wg Frutaza)
nie, jak gdyby naśladowała człon pośredni Pan-
teonu, dostawiony do niewidocznego cylindra mu-
rów z kopułą. Inne elementy jeszcze ściślej nawią-
zują do Panteonu 43. Brak danych źródłowych nie
pozwala stwierdzić, czy do takiego rodzaju na-
wiązania skłoniły autora pobudki inne niż histo-
ryczne i artystyczne.
W wypadku natomiast wybudowanego przez
Berniniego kościoła Wniebowzięcia N. P. Marii w
39 Jak twierdzi Lot z (I.c.), Vignola odstąpił od do-
tychczasowej tradycji budowli memorialnych, charakte-
ryzującej się zachowaniem jednakowego wyglądu z każ-
dej strony budowli i akcentowaniem wyglądu zewnętrz-
nego, ze względu na to, że nie odpowiadało to jego sty-
lowi.
40 Por. uwagi na temat kopuły i pozornego tamburu.
41 P a 11 a d i o, o.c., ks. IV, rozdz. 20; V a s a r i, o.c.,
IV, s. 512; Fontana, o.c., fol. 454. Odnotował to A.
Małkiewicz, Układ przestrzenny kościoła Gesu w
Rzymie. Problem genezy i oddziaływania (Zeszyty Nau-
kowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, fasc. 222. Prace z Hi-
storii Sztuki, 8, Kraków 1970), s. 46, przyp. 115.
42 Współczesne źródła nie wspominają o pracach Pal-
ladia przy projektowaniu tego obiektu. Jezuici zakupili
teren budowy w r. 1561; plany kościoła były już znacz-
nie zaawansowane w r. 1576, zatem za życia Palladia.
Por. A. F o s c a r i, Notę sul Redentore a San Vidal e
sulle Zitelle (Antichita Viva, 14; 1975, no 3), s. 51 i n.
Ponadto dwa źródła z w. XVII określają kościół jako
wykonany wg projektu Palladia. Por. L. P u p p i, Andrea
Palladio. Das Gesamtwerk, Stuttgart 1977, s. 428—432.
Ponieważ jednak budowa kościoła ciągnęła się co naj-
mniej do czasu po r. 1586, a zatem długo po śmierci
Palladia, nie mamy pewności, czy jego projekt zrealizo-
wano dokładnie i czy nie wprowadzono zmian.
43 Por. uwagi na temat dzwonniczek, kopuły i moty-
wu pozornego bębna.
103