DOI article:
Fabiański, Marcin: Panteon jako źródło motywów architektonicznych w sztuce XV - XVIII wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20538#0112
10. B. Peruzzi, projekt kościoła S. Giovanni dei Fioren-
tini w Rzymie, plan UA 5lii (wg Lotza, Die óvalen...)
9. Antonio da Sangallo młodszy, plan Panteonu z rekon-
strukcją kolumnowego obejścia (wg Buddensiega 1971)
Ariccii z r. 1662 (ryc. 13) 44 obok artystycznych u-
podobań architekta 45 pewną rolę odegrać musiało
również wezwanie 46. Budowla składa się iz trzech
zasadniczych części: rotundy, portyku wejściowego
i dwóch, słabo widocznych dzwonniczek z tyłu.
O wyglądzie zewnętrznym decyduje grupa kubi-
cznych brył niskiego cylindra, nakrytego sferycz-
ną kopułą z latarnią, i trój osiowego portyku fila-
rowo-arkadowego, zwieńczonego trójkątnym przy-
czółkiem. Płaskie rozczłonkowanie wszystkich ele-
wacji decyduje o surowości bryły, stanowiącej pu-
rystyczną interpretację Panteonu jako połącze-
nia sklepionego cylindra z członem pośrednim, po-
zbawionym kolumnowego portyku. Taką rekon-
strukcję narysował związany z Berninim Carlo
Fontana (ryc. 7). Bernini uważał, że starożytną
budowlę charakteryzowały pierwotnie „heroiczna
prostota i wielkość” 47, i stosownie do takiego ro-
zumienia pierwotnej architektury pierwowzoru
rozwiązał wnętrze.
Bernini, autor rotundy w Ariccii, mający swój
udział w projektowaniu kościołów bliźniaczych na
Piazza del Popolo w Rzymie 48, podjął jeszcze raz
44 R. Wittkower, Art and Architecture in Italy
1600—1750 (The Pelican History of Art, XVI, Harmonds-
worth 1958), s. 117.
45 O zainteresowaniu Berniniego formą, przebudowa-
mi i treściami ideowymi Panteonu pisze B o r d i n i, o.c.,
passim.
46 Por. Krautheimer, o.c., s. 108. Motywy rozło-
żystej kopuły i kompozycji otoczenia zaczerpnął archi-
tekt z ryciny wyobrażającej Templum Honoris et Vir-
tutis. Zob. G. Lauro, Antiąuae Urbis Splendor, Roma
1612, tav. XLVIII. Wskazał na to H. Hager, Puntualiz-
zazioni su disegni scenici teatrali e l’architettura sceno-
grafica del periodo barocco a Roma (Bolletino del Cen-
tro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Pal-
ladio, XVII, 1975), s. 122.
47 Jak sądzi Wittkower (Art and Architecture...,
s. 161) to właśnie poglądy Berniniego wyraża w swojej
publikacji jego asystent w latach sześćdziesiątych w.
XVII, Carlo Fontana. Fontana (o.c., fol. 475) wspo-
mina o projekcie umieszczenia we wnętrzu rzeźb anio-
łów. Byłoby to zatem przekształcenie innej ahistorycznej
rekonstrukcji Panteonu, z kariatydami w attyce (ryc. 5),
opartej na opisie Pliniusza. B o r d i n i (o.c., s. 80, przyp.
44), powołując się na L. H i r t, Ossernazioni istorico-ar-
chitettoniche sopra il Pantheon (Roma 1741, s. 25), poda-
je, że w wieku XVII rozpowszechniona była taka rekon-
strukcja wnętrza. O jej znaczeniu dla architektury w.
XVII zob. Fabiańiski, o.c., przyp. 91.
48 Jak się zdaje, Bernini brał bezpośredni udział w
projektowaniu i budowie kościoła S. Maria di Monte
Santo od lutego r. 1675, większość prac wykonywał na-
tomiast jego uczeń, Carlo Fontana. Por. H. Hager,
Zur Plannungs- und Baugeschichte der Zwillingskirchen
auf der Piazza del Popolo: S. Maria di Monte Santo und
104
4 “i
tini w Rzymie, plan UA 5lii (wg Lotza, Die óvalen...)
9. Antonio da Sangallo młodszy, plan Panteonu z rekon-
strukcją kolumnowego obejścia (wg Buddensiega 1971)
Ariccii z r. 1662 (ryc. 13) 44 obok artystycznych u-
podobań architekta 45 pewną rolę odegrać musiało
również wezwanie 46. Budowla składa się iz trzech
zasadniczych części: rotundy, portyku wejściowego
i dwóch, słabo widocznych dzwonniczek z tyłu.
O wyglądzie zewnętrznym decyduje grupa kubi-
cznych brył niskiego cylindra, nakrytego sferycz-
ną kopułą z latarnią, i trój osiowego portyku fila-
rowo-arkadowego, zwieńczonego trójkątnym przy-
czółkiem. Płaskie rozczłonkowanie wszystkich ele-
wacji decyduje o surowości bryły, stanowiącej pu-
rystyczną interpretację Panteonu jako połącze-
nia sklepionego cylindra z członem pośrednim, po-
zbawionym kolumnowego portyku. Taką rekon-
strukcję narysował związany z Berninim Carlo
Fontana (ryc. 7). Bernini uważał, że starożytną
budowlę charakteryzowały pierwotnie „heroiczna
prostota i wielkość” 47, i stosownie do takiego ro-
zumienia pierwotnej architektury pierwowzoru
rozwiązał wnętrze.
Bernini, autor rotundy w Ariccii, mający swój
udział w projektowaniu kościołów bliźniaczych na
Piazza del Popolo w Rzymie 48, podjął jeszcze raz
44 R. Wittkower, Art and Architecture in Italy
1600—1750 (The Pelican History of Art, XVI, Harmonds-
worth 1958), s. 117.
45 O zainteresowaniu Berniniego formą, przebudowa-
mi i treściami ideowymi Panteonu pisze B o r d i n i, o.c.,
passim.
46 Por. Krautheimer, o.c., s. 108. Motywy rozło-
żystej kopuły i kompozycji otoczenia zaczerpnął archi-
tekt z ryciny wyobrażającej Templum Honoris et Vir-
tutis. Zob. G. Lauro, Antiąuae Urbis Splendor, Roma
1612, tav. XLVIII. Wskazał na to H. Hager, Puntualiz-
zazioni su disegni scenici teatrali e l’architettura sceno-
grafica del periodo barocco a Roma (Bolletino del Cen-
tro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Pal-
ladio, XVII, 1975), s. 122.
47 Jak sądzi Wittkower (Art and Architecture...,
s. 161) to właśnie poglądy Berniniego wyraża w swojej
publikacji jego asystent w latach sześćdziesiątych w.
XVII, Carlo Fontana. Fontana (o.c., fol. 475) wspo-
mina o projekcie umieszczenia we wnętrzu rzeźb anio-
łów. Byłoby to zatem przekształcenie innej ahistorycznej
rekonstrukcji Panteonu, z kariatydami w attyce (ryc. 5),
opartej na opisie Pliniusza. B o r d i n i (o.c., s. 80, przyp.
44), powołując się na L. H i r t, Ossernazioni istorico-ar-
chitettoniche sopra il Pantheon (Roma 1741, s. 25), poda-
je, że w wieku XVII rozpowszechniona była taka rekon-
strukcja wnętrza. O jej znaczeniu dla architektury w.
XVII zob. Fabiańiski, o.c., przyp. 91.
48 Jak się zdaje, Bernini brał bezpośredni udział w
projektowaniu i budowie kościoła S. Maria di Monte
Santo od lutego r. 1675, większość prac wykonywał na-
tomiast jego uczeń, Carlo Fontana. Por. H. Hager,
Zur Plannungs- und Baugeschichte der Zwillingskirchen
auf der Piazza del Popolo: S. Maria di Monte Santo und
104
4 “i