DOI Artikel:
Fabiański, Marcin: Panteon jako źródło motywów architektonicznych w sztuce XV - XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20538#0119
kłe wieżyczki wznoszą się nad przyczółkiem na
gładkich cokołach, ujętych obustronnie gładkimi
gzymsami. Główna kondygnacja, w górnej części
boniowana, różni się ponadto iłością czterech tyl-
ko, zamkniętych lukiem prostokątnych otworów,
po jednym w każdej elewacji. Stanowi to dalsze
uproszczenie w stosunku do przykładu weneckie-
go. Blaszane hełmy zachowały wprawdzie jego
płynny przekrój, ale złożone są już z ośmiu, a nie
z czterech połaci. Swoją formą zapowiadają już
rzeczywiście, wzniesione niedługo potem, kampa-
nile Panteonu (ryc. 10).
Północna fasada kościoła Sorbony i( 1635—1648,
ryc. 22) została zaprojektowana w tan sposób,
aby ten longitudinalmy kościół wydawał się pa-
trzącemu z tej strony budynkiem centralnym72.
Architekt osiągnął ten cel poprzez spiętrzenie
brył, nad którym dominuje umieszczona na wy-
sokim tamburze zewnętrzna czasza kopuły, flan-
kowana przez dwie wieżyczki73. Pod nimi wznosi
się. wysunięta przed mury nawy bocznej, prosto-
padłościenna bryła ramienia transeptu, przypomi-
nająca z tej, strony założenie członu pośredniego
w Panteonie. Znacznie niżej wysuwa się do przo-
du kolumnowy pronaos ;z trójkątnym przyczół-
kiem. Same koliste w planie wieżyczki — podo-
bnie jak w Maser z czterema oknami zamkniętymi
lukiem i zwieńczone wielopołaciowym hełmem o
płynnych liniach — wzniesione są na ośmiobocz-
nym, gładkim cokole z gzymsem koronującym. Na-
leży je uznać za bezpośrednią rekonstrukcję Pan-
sne wyobrażenia — dość dowolnymi rekonstrukcjami, o-
partymi tylko częściowo na słabo zachowanych ruinach,
a częściowo na inspiracji m. in. formami Panteonu. War-
to pamiętać, że w tym właśnie czasie kościół S. Maria
Rotonda zaczął również pełnić funkcję mauzoleum. Por.
też przyp. 33.
72 Por. M. Stankowsk i, Die Kollegienkirche in
Salzburg und ihre V oraussetzungen (Wiener Jahrbuch
fur Kunstgeschichte, XXIX, 1976), s. 168 i n. oraz ostat-
nio H. Sedlmayr, Die Kollegienkirche und die Kirche
der Sorbonne (Mitteilungen der Gesellschaft fur Salzbur-
ger Landeskunde, CXX—CXXI, 1981), s. 375—379. „Cen-
tralizujący” wygląd kościoła od strony dziedzińca wiąże
się — wg Sedlmayra — z funkcją świątyni jako mauzo-
leum kard. Richelieu.
73 Należy podkreślić, że istotą zagadnienia jest wy-
gląd kościoła tylko od strony północnej, ograniczonej ra-
mami dziedzińca uniwersytetu. Wokół kopuły kościoła
znajdują się ogółem nie dwie, ale cztery wieżyczki. Mo-
tyw czterech wieżyczek wokół kopuły zdobył sobie zna-
czną popularność w w. XV w Lombardii (por. np. A.
C h a s t e 1, Le grand atelier d’Italie. (L’univers des for-
mes), [b. m.] 1965, s. 82—84; Małkiewicz, o.c.,
s. 38), a potem także we Francji (np. Val-de-Grace). Ge-
netycznie ten motyw nie wiąże się w żaden sposób z
Panteonem. Jednak w wypadku kościoła Sorbony auto-
nomiczny w stosunku do reszty wygląd fasady północ-
22. J. Lemercier, północna fasada kościoła Sorbony (wg
J. Mar-ota, L’architecture franęaise..., Paris 1751
teonu, a nie za nawiązanie do interpretacji Pal-
ladia 74. W ten sposób kościół Sorbony nie tylko
motywem portyku i ogólną dyspozycją brył, ale
także wprowadzeniem wieżyczek przypomina z
tej strony Panteon.
Liczne związki z Panteonem wykazuje irów-
nież pochodzący z kręgu Berniniego projekt ko-
ścioła S. Maria di Monte Santo w Rzymie (ryc.
23 ) 75. Wśród nich uwagę zwraca umieszczenie za
nej pozwala również dwie wieżyczki rozpatrywać w oder-
waniu od całości.
74 Żaden z odnośnych kościółków Palladia nie zo-
stał wówczas opublikowany w formie ryciny, były to
zatem mało znane przykłady.
75 Trudno ustalić miejsce projektu w szeregu rysun-
ków odnoszących się do kościoła S. Maria di Monte
Santo. Z jednej strony wiadomo, że Bernini pracował
przy jego budowie (głównie przy kopule) w r. 1675 (H a-
g e r, o.c., s. 242). W lutym tego roku wzniósł kopułę
z okulusem, zakrytym przez latarnię w czerwcu. Z kolei
pomysł dzwonniczki pojawił się około r. 1667 w rysunku
Carla Fontany w Archivio Segreto, przedstawiającym
jednak wieżyczkę przy prezbiterium, a nie w fasadzie.
W tej samej fazie projektowania ustalono owalny plan
budowli (tamże, s. 220 i n., 277). W związku z tym ry-
sunek wiązałby się tylko bardzo luźno z omawianym
kościołem. Świątynię S. Maria dei Miracoli rozpoczęto
budować w kilka miesięcy później, a jej rozczłonkowanie
i projekty nie wskazują na możliwość związania z nią
naszego projektu. Nie jest wykluczone, że Bernini stwo-
rzył ten rysunek jeszcze przed wzniesieniem korpusu
kościoła S. Maria di Monte Santo w latach sześćdziesią-
tych. Projekt nawraca do motywu ośmiu arkad we-
wnętrznych, dochodzących do belkowania, stanowiącego
podstawę kopuły (por. ryc. 5 i 30 oraz wnętrze kościoła
w Ariccii). Podziały pionowe wskutek zastąpienia pila-
111
gładkich cokołach, ujętych obustronnie gładkimi
gzymsami. Główna kondygnacja, w górnej części
boniowana, różni się ponadto iłością czterech tyl-
ko, zamkniętych lukiem prostokątnych otworów,
po jednym w każdej elewacji. Stanowi to dalsze
uproszczenie w stosunku do przykładu weneckie-
go. Blaszane hełmy zachowały wprawdzie jego
płynny przekrój, ale złożone są już z ośmiu, a nie
z czterech połaci. Swoją formą zapowiadają już
rzeczywiście, wzniesione niedługo potem, kampa-
nile Panteonu (ryc. 10).
Północna fasada kościoła Sorbony i( 1635—1648,
ryc. 22) została zaprojektowana w tan sposób,
aby ten longitudinalmy kościół wydawał się pa-
trzącemu z tej strony budynkiem centralnym72.
Architekt osiągnął ten cel poprzez spiętrzenie
brył, nad którym dominuje umieszczona na wy-
sokim tamburze zewnętrzna czasza kopuły, flan-
kowana przez dwie wieżyczki73. Pod nimi wznosi
się. wysunięta przed mury nawy bocznej, prosto-
padłościenna bryła ramienia transeptu, przypomi-
nająca z tej, strony założenie członu pośredniego
w Panteonie. Znacznie niżej wysuwa się do przo-
du kolumnowy pronaos ;z trójkątnym przyczół-
kiem. Same koliste w planie wieżyczki — podo-
bnie jak w Maser z czterema oknami zamkniętymi
lukiem i zwieńczone wielopołaciowym hełmem o
płynnych liniach — wzniesione są na ośmiobocz-
nym, gładkim cokole z gzymsem koronującym. Na-
leży je uznać za bezpośrednią rekonstrukcję Pan-
sne wyobrażenia — dość dowolnymi rekonstrukcjami, o-
partymi tylko częściowo na słabo zachowanych ruinach,
a częściowo na inspiracji m. in. formami Panteonu. War-
to pamiętać, że w tym właśnie czasie kościół S. Maria
Rotonda zaczął również pełnić funkcję mauzoleum. Por.
też przyp. 33.
72 Por. M. Stankowsk i, Die Kollegienkirche in
Salzburg und ihre V oraussetzungen (Wiener Jahrbuch
fur Kunstgeschichte, XXIX, 1976), s. 168 i n. oraz ostat-
nio H. Sedlmayr, Die Kollegienkirche und die Kirche
der Sorbonne (Mitteilungen der Gesellschaft fur Salzbur-
ger Landeskunde, CXX—CXXI, 1981), s. 375—379. „Cen-
tralizujący” wygląd kościoła od strony dziedzińca wiąże
się — wg Sedlmayra — z funkcją świątyni jako mauzo-
leum kard. Richelieu.
73 Należy podkreślić, że istotą zagadnienia jest wy-
gląd kościoła tylko od strony północnej, ograniczonej ra-
mami dziedzińca uniwersytetu. Wokół kopuły kościoła
znajdują się ogółem nie dwie, ale cztery wieżyczki. Mo-
tyw czterech wieżyczek wokół kopuły zdobył sobie zna-
czną popularność w w. XV w Lombardii (por. np. A.
C h a s t e 1, Le grand atelier d’Italie. (L’univers des for-
mes), [b. m.] 1965, s. 82—84; Małkiewicz, o.c.,
s. 38), a potem także we Francji (np. Val-de-Grace). Ge-
netycznie ten motyw nie wiąże się w żaden sposób z
Panteonem. Jednak w wypadku kościoła Sorbony auto-
nomiczny w stosunku do reszty wygląd fasady północ-
22. J. Lemercier, północna fasada kościoła Sorbony (wg
J. Mar-ota, L’architecture franęaise..., Paris 1751
teonu, a nie za nawiązanie do interpretacji Pal-
ladia 74. W ten sposób kościół Sorbony nie tylko
motywem portyku i ogólną dyspozycją brył, ale
także wprowadzeniem wieżyczek przypomina z
tej strony Panteon.
Liczne związki z Panteonem wykazuje irów-
nież pochodzący z kręgu Berniniego projekt ko-
ścioła S. Maria di Monte Santo w Rzymie (ryc.
23 ) 75. Wśród nich uwagę zwraca umieszczenie za
nej pozwala również dwie wieżyczki rozpatrywać w oder-
waniu od całości.
74 Żaden z odnośnych kościółków Palladia nie zo-
stał wówczas opublikowany w formie ryciny, były to
zatem mało znane przykłady.
75 Trudno ustalić miejsce projektu w szeregu rysun-
ków odnoszących się do kościoła S. Maria di Monte
Santo. Z jednej strony wiadomo, że Bernini pracował
przy jego budowie (głównie przy kopule) w r. 1675 (H a-
g e r, o.c., s. 242). W lutym tego roku wzniósł kopułę
z okulusem, zakrytym przez latarnię w czerwcu. Z kolei
pomysł dzwonniczki pojawił się około r. 1667 w rysunku
Carla Fontany w Archivio Segreto, przedstawiającym
jednak wieżyczkę przy prezbiterium, a nie w fasadzie.
W tej samej fazie projektowania ustalono owalny plan
budowli (tamże, s. 220 i n., 277). W związku z tym ry-
sunek wiązałby się tylko bardzo luźno z omawianym
kościołem. Świątynię S. Maria dei Miracoli rozpoczęto
budować w kilka miesięcy później, a jej rozczłonkowanie
i projekty nie wskazują na możliwość związania z nią
naszego projektu. Nie jest wykluczone, że Bernini stwo-
rzył ten rysunek jeszcze przed wzniesieniem korpusu
kościoła S. Maria di Monte Santo w latach sześćdziesią-
tych. Projekt nawraca do motywu ośmiu arkad we-
wnętrznych, dochodzących do belkowania, stanowiącego
podstawę kopuły (por. ryc. 5 i 30 oraz wnętrze kościoła
w Ariccii). Podziały pionowe wskutek zastąpienia pila-
111