DOI Artikel:
Fabiański, Marcin: Panteon jako źródło motywów architektonicznych w sztuce XV - XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20538#0137
w Wiedniu (iryc. 38), zbudowanej do r. 17 2 6 166.
Skłonności jej autora, Johanna Bernarda Fische-
ra von Erlach, do tworzenia stylistyczno-ideowych
syntez każą domyślać się również tu bezpośred-
niego nawiązania do starorzymskich term, a na-
wet do samego Panteonu 167.
Opisane przykłady, tworzące dość liczną gru-
pę, świadczą o tym, jak dalece oddziaływały dro-
bne i pozbawione podtekstów znaczeniowych ele-
menty architektury Panteonu. Te drobne zapoży-
czenia wynikały wyłącznie z artystycznych zainte-
resowań twórców. Dopiero na przełomie w. XVII
i XVIII połączono z nimi całkiem nowe treści
ideowe, jak świadczy wspomniany przykład Fi-
schera von Erlach.
Na zakończenie jeszcze kilka uwag o kontro-
wersyjnej kwestii „rotacji” kopuły, spowodowanej
brakiem koordynacji pionowych podziałów kopu-
ły i bębna we wnętrzu Panteonu. Motyw — u-
ważany za wynik niestaranności kolejnych budo-
wniczych i sprzeczny z teoretycznymi zasadami —
nie znalazł prawie żadnego oddźwięku. Tym cie-
kawszy jest fakt przerwania pionowych osi po-
działów wnętrza atrium na rysunku Francesca di
Giorgio 168. Rotację kopuły zastąpił tu autor ru-
chem tamburu, zachowując w ten sposób jedy-
nie zasadę stylistyczną, a nie sam motyw. Jest to
tym bardziej godne uwagi, że w swojej rysunko-
wej rekonstrukcji wnętrza autor zastosował zna-
ne motywy formalne już w nowej — wynikłej z
własnych zasad teoretycznych — kompozycji sty-
listycznej. Przykład atrium dowodzi zatem potę-
gi oddziaływania Panteonu, i to nawet wbrew
zasadom stylistycznym.
Brak koordynacji podziałów ścian i sklepienia
dla wprowadzenia czynnika ruchu występuje rów-
nież w przedsionku do zakrystii przy kościele S.
Spirito we Florencji, wybudowanym przez Cro-
nakę i Giuliana da Sangałlo w latach 1491—1494
166 Dzieje budowy omawia dokładnie W. B u cho-
wie c k i, Der Barockbau der ehemaligen Iiofbibliothek
in Wien, ein Werk J. B. Fischers von Erlach, Wien 1957,
s. 26 i n.
167 Innym nawiązaniem do Panteonu byłby również
stosunek wysokości attyki od strony Josephplatz do
średnicy elipsy kopuły i do wysokości kopuły jak 1:1:1.
Por. tamże, s. 80. Wśród licznych „cytatów” i aluzji do
architektury starożytnej, widocznych w kościele Św. Ka-
rola Boromeusza, należy zwrócić uwagę na dostawienie
do centralnej części kopułowej kolumnowego pronaosu.
W ten sposób kościół wiedeński włącza się w nurt tra-
dycji imperialnej, mającej swe źródło w Panteonie.
168 UA 319. Należy tu wspomnieć o licznych rysun-
kach fasad pałaców w kopii traktatu architektonicznego
37. Michał Anioł, projekt rozczłonkowania elewacji wnę-
trza przedsionka Biblioteki Laurenziana we Florencji,
Florencja, Casa Buonarroti, nr 48 A, fragment (wg Ba-
rocchi)
(ryc. 39) 169. Osie kolumn dźwigających belkowa-
nie wypadają tam akurat w środku prostokątnych
pól, utworzonych przez listwy kolebkowego skle-
pienia. Współczesna opinia widziała tu bezpośred-
ni wpływ rozwiązania Panteonu 17°.
Nieco inne rozwiązanie zastosował Bramante w
kościele S. Maria delle Grazie w Mediolanie z lat
1492—1497 (ryc. 40) 171. Wewnętrzny tambur ko-
puły rozczłonkowany jest gęstym rytmem pila-
Filareta, wykonanej przed r. 1465 (Florencja, Biblioteca
Nazionale, Cod. Magliabecchiano II, IV, 140) — por. Fi-
laretę’s Treatise on Architecture, ed. J. Spencer, New
Haven-London 1965, t. I, s. XVII. W tych projektach ko-
pista zupełnie dowolnie zestawił rytm podziałów poszcze-
gólnych kondygnacji.
169 Paatz, o.c., Bd. V, s. 121 i 134.
170 V a s a r i (o.c., t. IV, s. 511) podaje, że Sansovi-
no — rzekomy autor przedsionka — bronił jego kształtu,
powołując się na rozczłonkowanie wnętrza Panteonu.
Fałszywy co do kwestii autorstwa przekaz Vasariego
należy więc rozumieć jako odzwierciedlenie jego włas-
nych i współczesnych mu opinii na temat genezy for-
malnej tego rozczłonkowania.
171 Por. B r u s c h i, o.c., s. 57.
9 — Folia Historiae Artium t. XX.
129
Skłonności jej autora, Johanna Bernarda Fische-
ra von Erlach, do tworzenia stylistyczno-ideowych
syntez każą domyślać się również tu bezpośred-
niego nawiązania do starorzymskich term, a na-
wet do samego Panteonu 167.
Opisane przykłady, tworzące dość liczną gru-
pę, świadczą o tym, jak dalece oddziaływały dro-
bne i pozbawione podtekstów znaczeniowych ele-
menty architektury Panteonu. Te drobne zapoży-
czenia wynikały wyłącznie z artystycznych zainte-
resowań twórców. Dopiero na przełomie w. XVII
i XVIII połączono z nimi całkiem nowe treści
ideowe, jak świadczy wspomniany przykład Fi-
schera von Erlach.
Na zakończenie jeszcze kilka uwag o kontro-
wersyjnej kwestii „rotacji” kopuły, spowodowanej
brakiem koordynacji pionowych podziałów kopu-
ły i bębna we wnętrzu Panteonu. Motyw — u-
ważany za wynik niestaranności kolejnych budo-
wniczych i sprzeczny z teoretycznymi zasadami —
nie znalazł prawie żadnego oddźwięku. Tym cie-
kawszy jest fakt przerwania pionowych osi po-
działów wnętrza atrium na rysunku Francesca di
Giorgio 168. Rotację kopuły zastąpił tu autor ru-
chem tamburu, zachowując w ten sposób jedy-
nie zasadę stylistyczną, a nie sam motyw. Jest to
tym bardziej godne uwagi, że w swojej rysunko-
wej rekonstrukcji wnętrza autor zastosował zna-
ne motywy formalne już w nowej — wynikłej z
własnych zasad teoretycznych — kompozycji sty-
listycznej. Przykład atrium dowodzi zatem potę-
gi oddziaływania Panteonu, i to nawet wbrew
zasadom stylistycznym.
Brak koordynacji podziałów ścian i sklepienia
dla wprowadzenia czynnika ruchu występuje rów-
nież w przedsionku do zakrystii przy kościele S.
Spirito we Florencji, wybudowanym przez Cro-
nakę i Giuliana da Sangałlo w latach 1491—1494
166 Dzieje budowy omawia dokładnie W. B u cho-
wie c k i, Der Barockbau der ehemaligen Iiofbibliothek
in Wien, ein Werk J. B. Fischers von Erlach, Wien 1957,
s. 26 i n.
167 Innym nawiązaniem do Panteonu byłby również
stosunek wysokości attyki od strony Josephplatz do
średnicy elipsy kopuły i do wysokości kopuły jak 1:1:1.
Por. tamże, s. 80. Wśród licznych „cytatów” i aluzji do
architektury starożytnej, widocznych w kościele Św. Ka-
rola Boromeusza, należy zwrócić uwagę na dostawienie
do centralnej części kopułowej kolumnowego pronaosu.
W ten sposób kościół wiedeński włącza się w nurt tra-
dycji imperialnej, mającej swe źródło w Panteonie.
168 UA 319. Należy tu wspomnieć o licznych rysun-
kach fasad pałaców w kopii traktatu architektonicznego
37. Michał Anioł, projekt rozczłonkowania elewacji wnę-
trza przedsionka Biblioteki Laurenziana we Florencji,
Florencja, Casa Buonarroti, nr 48 A, fragment (wg Ba-
rocchi)
(ryc. 39) 169. Osie kolumn dźwigających belkowa-
nie wypadają tam akurat w środku prostokątnych
pól, utworzonych przez listwy kolebkowego skle-
pienia. Współczesna opinia widziała tu bezpośred-
ni wpływ rozwiązania Panteonu 17°.
Nieco inne rozwiązanie zastosował Bramante w
kościele S. Maria delle Grazie w Mediolanie z lat
1492—1497 (ryc. 40) 171. Wewnętrzny tambur ko-
puły rozczłonkowany jest gęstym rytmem pila-
Filareta, wykonanej przed r. 1465 (Florencja, Biblioteca
Nazionale, Cod. Magliabecchiano II, IV, 140) — por. Fi-
laretę’s Treatise on Architecture, ed. J. Spencer, New
Haven-London 1965, t. I, s. XVII. W tych projektach ko-
pista zupełnie dowolnie zestawił rytm podziałów poszcze-
gólnych kondygnacji.
169 Paatz, o.c., Bd. V, s. 121 i 134.
170 V a s a r i (o.c., t. IV, s. 511) podaje, że Sansovi-
no — rzekomy autor przedsionka — bronił jego kształtu,
powołując się na rozczłonkowanie wnętrza Panteonu.
Fałszywy co do kwestii autorstwa przekaz Vasariego
należy więc rozumieć jako odzwierciedlenie jego włas-
nych i współczesnych mu opinii na temat genezy for-
malnej tego rozczłonkowania.
171 Por. B r u s c h i, o.c., s. 57.
9 — Folia Historiae Artium t. XX.
129