DOI Artikel:
Krakowski, Piotr: Architektura neogotycka w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20538#0181
cie neogotycki budynek Seminarium Duchownego
przy ul. Podzamcze, projektu Gabriela Niewia-
domskiego |(bud. S. Jaworzyński), oraz Szkoła
Wydziałowa przy ul. Wąskiej 7 (róg ul. Św. Wa-
wrzyńca), zbudowana w latach 1905—-1906 we-
dług projektu Jana Zawiejskiego. Szkoła przy ul.
Wąskiej utrzymana jest w charakterze historyzu-
jąco-modernistycznym, tyle że wyraźne są w niej
echa architektury gotyckiej. Występują tu szkar-
py, łuki ostre, ostrołukowy gzyms arkadkowy, lu-
karny o ostro zakończonych daszkach czy wresz-
cie odpowiednio użyta surowa cegła. Jak pisze Ja-
cek Purchla w swej monografii o Zawiejskim,
krakowski architekt chciał w ten sposób „nawiązać
do tradycji Kazimierzowskiej Akademii Krakow-
skiej, której początki związane były podobno z tą
częścią Kazimierza” 150. Zresztą budynki szkolne
w Krakowie — budowane także przez Zawiejskie-
go, a wcześniej przez Macieja Moraczewskiego i
Stefana Żołdaniego —- stanowią odrębną grupę
obiektów, które ogólnie od strony stylistycznej
można scharakteryzować jako przykłady architek-
tury „burgowej” (zamkowej) (ryc. 14).
Dobrym i wczesnym przykładem tego rodzaju
budowania jest także siedziba Straży Pożarnej
przy ul. Westerplatte (dawniej Kolejowa) z r. 1879,
zbudowana według planów Moraczewskiego (ryc.
15). Ów dwupiętrowy budynek, wykonany z su-
rowej cegły, posiada szereg elementów „gotyc-
kich”, które determinują stylistycznie jego wy-
gląd. Przede wszystkim rzuca się w oczy zwień-
czenie w kształcie baszty środkowego ryzalitu,
schodkowo zamknięty od góry, ostrołukowy por-
tal w osi budynku i dwa analogiczne portale po
bokach, prowadzące na dziedziniec (jeden z nich
nie tak dawno zburzony). O „średniowiecznym”
charakterze budynku przesądza także jego zwień-
czenie o formie machikułowej. Ten sam architekt
zaprojektował i zbudował w r. 1881, zburzony po
ostatniej wojnie, nowy odwach przy wieży ratu-
szowej. W podobnym stylu utrzymana była, także
dziś nie istniejąca, rogatka na ulicy Rakowickiej.
Na okres późnego historyzmu przypadają wre-
szcie krakowskie realizacje Teodora Talowskiego.
Talowski, jako twórca kościołów, wyraźnie skła-
niał się w stronę neogotyku. Kraków nie posiada
żadnego przykładu jego rozwiązań sakralnych. Po-
siada natomiast liczne kamienice projektowane i
budowane przez niego w latach 1885—1897 i sta-
nowiące interesujące przykłady „malowniczego
eklektyzmu”. W budowlach tych architekt opero-
wał formami branymi z różnych stylów history-
cznych, głównie jednak — jak to zauważa Zbi-
gniew Beiersdorf — „z manieryzmu niderlandz-
kiego i gotyku” 1S1. Elementy zaczerpnięte z go-
13. Dom przy ul. Szpitalnej 17 (1874) (fot. A. Rzepecki)
150 J. Purchla, „Historyzm a modernizm w twór-
czości architektonicznej Jana Zawiejskiego. Studium na
tle epoki” (maszynopis), Kraków 1982, s. 168.
151 Z. Beiersdorf, Architekt Teodor M. Talowski.
Charakterystyka twórczości [w:] Sztuka 2. poi. XIX wie-
ku, Warszawa 1973, s. 206. Charakterystyczna jest wypo-
wiedź W. Minkiewicza, który w swoim artykule
Z powodu I. wystawy Architektury we Lwowie (Czaso-
pismo Techniczne [lwowskie], XXVIII, nr 17, 10 IX 1910),
s. 384 pisze o Talowskim, że „zajmuje go prawie wy-
łącznie średniowiecze z jego fantastycznym układem
mas. — Jednak ta właśnie fantastyczność, która była
173
przy ul. Podzamcze, projektu Gabriela Niewia-
domskiego |(bud. S. Jaworzyński), oraz Szkoła
Wydziałowa przy ul. Wąskiej 7 (róg ul. Św. Wa-
wrzyńca), zbudowana w latach 1905—-1906 we-
dług projektu Jana Zawiejskiego. Szkoła przy ul.
Wąskiej utrzymana jest w charakterze historyzu-
jąco-modernistycznym, tyle że wyraźne są w niej
echa architektury gotyckiej. Występują tu szkar-
py, łuki ostre, ostrołukowy gzyms arkadkowy, lu-
karny o ostro zakończonych daszkach czy wresz-
cie odpowiednio użyta surowa cegła. Jak pisze Ja-
cek Purchla w swej monografii o Zawiejskim,
krakowski architekt chciał w ten sposób „nawiązać
do tradycji Kazimierzowskiej Akademii Krakow-
skiej, której początki związane były podobno z tą
częścią Kazimierza” 150. Zresztą budynki szkolne
w Krakowie — budowane także przez Zawiejskie-
go, a wcześniej przez Macieja Moraczewskiego i
Stefana Żołdaniego —- stanowią odrębną grupę
obiektów, które ogólnie od strony stylistycznej
można scharakteryzować jako przykłady architek-
tury „burgowej” (zamkowej) (ryc. 14).
Dobrym i wczesnym przykładem tego rodzaju
budowania jest także siedziba Straży Pożarnej
przy ul. Westerplatte (dawniej Kolejowa) z r. 1879,
zbudowana według planów Moraczewskiego (ryc.
15). Ów dwupiętrowy budynek, wykonany z su-
rowej cegły, posiada szereg elementów „gotyc-
kich”, które determinują stylistycznie jego wy-
gląd. Przede wszystkim rzuca się w oczy zwień-
czenie w kształcie baszty środkowego ryzalitu,
schodkowo zamknięty od góry, ostrołukowy por-
tal w osi budynku i dwa analogiczne portale po
bokach, prowadzące na dziedziniec (jeden z nich
nie tak dawno zburzony). O „średniowiecznym”
charakterze budynku przesądza także jego zwień-
czenie o formie machikułowej. Ten sam architekt
zaprojektował i zbudował w r. 1881, zburzony po
ostatniej wojnie, nowy odwach przy wieży ratu-
szowej. W podobnym stylu utrzymana była, także
dziś nie istniejąca, rogatka na ulicy Rakowickiej.
Na okres późnego historyzmu przypadają wre-
szcie krakowskie realizacje Teodora Talowskiego.
Talowski, jako twórca kościołów, wyraźnie skła-
niał się w stronę neogotyku. Kraków nie posiada
żadnego przykładu jego rozwiązań sakralnych. Po-
siada natomiast liczne kamienice projektowane i
budowane przez niego w latach 1885—1897 i sta-
nowiące interesujące przykłady „malowniczego
eklektyzmu”. W budowlach tych architekt opero-
wał formami branymi z różnych stylów history-
cznych, głównie jednak — jak to zauważa Zbi-
gniew Beiersdorf — „z manieryzmu niderlandz-
kiego i gotyku” 1S1. Elementy zaczerpnięte z go-
13. Dom przy ul. Szpitalnej 17 (1874) (fot. A. Rzepecki)
150 J. Purchla, „Historyzm a modernizm w twór-
czości architektonicznej Jana Zawiejskiego. Studium na
tle epoki” (maszynopis), Kraków 1982, s. 168.
151 Z. Beiersdorf, Architekt Teodor M. Talowski.
Charakterystyka twórczości [w:] Sztuka 2. poi. XIX wie-
ku, Warszawa 1973, s. 206. Charakterystyczna jest wypo-
wiedź W. Minkiewicza, który w swoim artykule
Z powodu I. wystawy Architektury we Lwowie (Czaso-
pismo Techniczne [lwowskie], XXVIII, nr 17, 10 IX 1910),
s. 384 pisze o Talowskim, że „zajmuje go prawie wy-
łącznie średniowiecze z jego fantastycznym układem
mas. — Jednak ta właśnie fantastyczność, która była
173