DOI article:
Krakowski, Piotr: Architektura neogotycka w Krakowie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20538#0184
16. Kaplica szpitala Bonifratrów (1893) (fot. A. Rzepecki)
romantycznego, jest krakowsko-galicyjskim odpo-
wiednikiem tendencji widocznych w środowisku
austriacko-niemieckim, trwających mniej więcej
do lat sześćdziesiątych wieku XIX.
Cechą znamienną tego stylu jest nagromadze-
nie form architektonicznych i dekoracyjnych za-
czerpniętych z repertuaru architektury średnio-
wiecznej i wczesnonowożytnej, przede wszystkim
o proweniencji włoskiej. Jak to podkreśla Renate
Wagner-Rieger, architektura historyzmu roman-
tycznego stanowi zjawisko równoległe i swoistą
analogię do malarstwa późnoromantycznego, re-
prezentowanego np. twórczością M. Schwinda,
zmarłego w r. 1871; w tej fazie historyzmu głów-
ny akcent położyć należy na słowo „romantycz-
ny”, gdyż taki jest w zasadzie jego rodowód 154.
Romantyczny rys tej fazy polega z jednej strony
na zwracaniu się ku własnej, historycznej prze-
szłości, w znacznej mierze ku średniowieczu, z
drugiej zaś — na dążeniu do uzyskania reprezen-
tatywnej syntezy form z poszczególnych okresów
stylowych.
Ów synkretyzm był rezultatem prób samo-
dzielnej i twórczej interpretacji różnych wzorów
historycznych, wynikał z twórczego subiektywiz-
mu w celu uzyskania oryginalnych rozwiązań. Co
jednak najsilniej łączy wczesny historyzm z ro-
mantyzmem — to szczególne upodobanie form
średniowiecznych. Ze względu na zależności od
tzw. stylu kubicznego obok form gotyckich wzra-
sta również zainteresowanie romańszczyzną (któ-
rą zresztą często mieszano z architekturą wczesno-
chrześcijańską i bizantyńską) oraz formami tre-
centa i ąuattrocenta. Równocześnie odgrywa wa-
żną rolę problem „prawdy materiału” — tego, co
Niemcy nazywają „Materialgerechtigkeit”. Dlate-
go często pojawiają się budowle z surowej cegły;
architekci unikają tynków, gdyż tynkowanie bu-
dowli pozostaje w sprzeczności z „Ehrlichkeit des
Materialbaues” 155.
Ro-zwój tego rodzaju budownictwa zaznacza
się przede wszystkim w takich architektonicznych
środowiskach niemieckich, jak Berlin (gdzie punk-
tem wyjścia była twórczość Schinkla), a także
Monachium i Wiedeń. Można z kolei wykazać, że
architekci niemieccy inspirowali się zabytkami
Włoch, głównie Wenecji i Toskanii. W architek-
turze sakralnej tego okresu — generalizując rzecz
jasna — zaczynają przeważać już w okresie póź-
nego romantyzmu formy określane mianem stylu
arkadowego (Rundbogenstil), przy czym formy
romańskie, bizantynizujące, łączą się z formami
wozesnorenesansowymi. Można na przykładzie ko-
ściołów wiedeńskich czy monachijskich z drugiej
ćwierci w. XIX wykazać, jak często występowało
łączenie istylu romańskiego, gotyckiego, wczesn.o-
renesansowego, a także form mauretańskich w je-
dnej budowli (kościół Św. Jana Nepomucena przy
Praterstrasse (1841—1846), kaplica Maria von Sie-
go przy Arsenale (1854—1856) czy wreszcie Alt-
lerehemfelder Kiirche (1847—1862) 156.
Nasuwa się spostrzeżenie, iż w okresie tym uni-
kano zdecydowanych form neogotyckich, jedno-
znacznie określonych form „stylu ostrołukowego”
i w zasadzie największą popularnością cieszyły się
formy toskańskiego i lombardzkiego trecenta. Od-
powiednik takiej właśnie postawy architektonicz-
nej znajdujemy w krakowskim kościele Misjona-
rzy, przy czym występujący na fasadzie motyw
trójpodziału zdaje się łączyć z chętnie w tym cza-
sie eksponowaną symboliką Trójcy św.
Innym przykładem neośredniowiecznej „ro-
mańsko-gotyckiej” architektury kościelnej na ob-
szarze dzisiejszego Krakowa jest kościół Misjo-
154 Wagner-Rieger, o.c., s. 97 i n.
155 Tamże, s. 99.
150 Tamże, s. 103—107.
176
romantycznego, jest krakowsko-galicyjskim odpo-
wiednikiem tendencji widocznych w środowisku
austriacko-niemieckim, trwających mniej więcej
do lat sześćdziesiątych wieku XIX.
Cechą znamienną tego stylu jest nagromadze-
nie form architektonicznych i dekoracyjnych za-
czerpniętych z repertuaru architektury średnio-
wiecznej i wczesnonowożytnej, przede wszystkim
o proweniencji włoskiej. Jak to podkreśla Renate
Wagner-Rieger, architektura historyzmu roman-
tycznego stanowi zjawisko równoległe i swoistą
analogię do malarstwa późnoromantycznego, re-
prezentowanego np. twórczością M. Schwinda,
zmarłego w r. 1871; w tej fazie historyzmu głów-
ny akcent położyć należy na słowo „romantycz-
ny”, gdyż taki jest w zasadzie jego rodowód 154.
Romantyczny rys tej fazy polega z jednej strony
na zwracaniu się ku własnej, historycznej prze-
szłości, w znacznej mierze ku średniowieczu, z
drugiej zaś — na dążeniu do uzyskania reprezen-
tatywnej syntezy form z poszczególnych okresów
stylowych.
Ów synkretyzm był rezultatem prób samo-
dzielnej i twórczej interpretacji różnych wzorów
historycznych, wynikał z twórczego subiektywiz-
mu w celu uzyskania oryginalnych rozwiązań. Co
jednak najsilniej łączy wczesny historyzm z ro-
mantyzmem — to szczególne upodobanie form
średniowiecznych. Ze względu na zależności od
tzw. stylu kubicznego obok form gotyckich wzra-
sta również zainteresowanie romańszczyzną (któ-
rą zresztą często mieszano z architekturą wczesno-
chrześcijańską i bizantyńską) oraz formami tre-
centa i ąuattrocenta. Równocześnie odgrywa wa-
żną rolę problem „prawdy materiału” — tego, co
Niemcy nazywają „Materialgerechtigkeit”. Dlate-
go często pojawiają się budowle z surowej cegły;
architekci unikają tynków, gdyż tynkowanie bu-
dowli pozostaje w sprzeczności z „Ehrlichkeit des
Materialbaues” 155.
Ro-zwój tego rodzaju budownictwa zaznacza
się przede wszystkim w takich architektonicznych
środowiskach niemieckich, jak Berlin (gdzie punk-
tem wyjścia była twórczość Schinkla), a także
Monachium i Wiedeń. Można z kolei wykazać, że
architekci niemieccy inspirowali się zabytkami
Włoch, głównie Wenecji i Toskanii. W architek-
turze sakralnej tego okresu — generalizując rzecz
jasna — zaczynają przeważać już w okresie póź-
nego romantyzmu formy określane mianem stylu
arkadowego (Rundbogenstil), przy czym formy
romańskie, bizantynizujące, łączą się z formami
wozesnorenesansowymi. Można na przykładzie ko-
ściołów wiedeńskich czy monachijskich z drugiej
ćwierci w. XIX wykazać, jak często występowało
łączenie istylu romańskiego, gotyckiego, wczesn.o-
renesansowego, a także form mauretańskich w je-
dnej budowli (kościół Św. Jana Nepomucena przy
Praterstrasse (1841—1846), kaplica Maria von Sie-
go przy Arsenale (1854—1856) czy wreszcie Alt-
lerehemfelder Kiirche (1847—1862) 156.
Nasuwa się spostrzeżenie, iż w okresie tym uni-
kano zdecydowanych form neogotyckich, jedno-
znacznie określonych form „stylu ostrołukowego”
i w zasadzie największą popularnością cieszyły się
formy toskańskiego i lombardzkiego trecenta. Od-
powiednik takiej właśnie postawy architektonicz-
nej znajdujemy w krakowskim kościele Misjona-
rzy, przy czym występujący na fasadzie motyw
trójpodziału zdaje się łączyć z chętnie w tym cza-
sie eksponowaną symboliką Trójcy św.
Innym przykładem neośredniowiecznej „ro-
mańsko-gotyckiej” architektury kościelnej na ob-
szarze dzisiejszego Krakowa jest kościół Misjo-
154 Wagner-Rieger, o.c., s. 97 i n.
155 Tamże, s. 99.
150 Tamże, s. 103—107.
176