DOI article:
Krakowski, Piotr: Architektura neogotycka w Krakowie
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20538#0187
staje w żadnym stosunku” 159. Również Demetry-
kiewicz wysoko ocenia ten kościół, kiedy pisze, że
„stosunkowo najlepszym i najwierniejszym wzo-
rem stylowego kościoła romańskiego, ozdobionego
stylową polichromią, jest w Krakowie nowy ko-
ściół PP. Szarytek na Kleparzu” 16°.
Pod koniec wieku XIX i na przełomie stuleci
w nowo wznoszonych obiektach sakralnych Kra-
kowa zaczynają się pojawiać coraz bardziej syn-
tetyczne i zgeometryzowane formy, i tym się tłu-
maczy coraz większa popularność form neoromań-
skich. Proces ten łatwo można prześledzić na przy-
kładzie kościoła Sercanek przy ul. Garncarskiej
(1896, architekt Władysław Kaczmarski), kościoła
i klasztoru Karmelitanek przy ul. Łobzowskiej
(1903—1905, architekci Franciszek Mączyński i
Tadeusz Stryjeński) czy kościoła Jezuitów przy
ul. Kopernika (1909, architekt Franciszek Mączyń-
ski). Występujące jednakże w tych kościołach for-
my neoromańskie, często zresztą w połączeniu z
neogotyckimi, potraktowane zostały swoiście, już
w duchu modernistycznym; dała o sobie znać le-
kcja IJ. P. Berlage’a.
Po roku 1900 wzniesione zostały też dwa ko-
ścioły Jana Sas-Zubrzyckiego w Podgórzu, które
wtedy było jeszcze oddzielnym miastem. Pierwszy
z nich to kościół parafialny Św. Józefa na Ryn-
ku Podgórskim, zaprojektowany w r. 1903 (ryc.
19, 20); drugi — pod wezwaniem Matki Boskiej
Nieustającej Pomocy — wzniesiony został dla
redemptorystów przy ul. Zamoyskiego. Budowę
obu kościołów ukończono w r. 1909. Pierwszy sta-
nowi zmienioną nieco wersję projektu wysłanego
przez Zubrzyckiego do Warszawy na konkurs na
kościół Zbawiciela 161 i jest przykładem klasycz-
nego neogotyku „katedralnego”. Drugi ukazuje już
charakterystyczne dla modernizmu tendencje syn-
tetyzujące i stanowi próbę pogodzenia form ro-
mańskich i gotyckich.
*
Co można powiedzieć o neogotyku krakowskim
w podsumowaniu dotychczasowych uwag? Przede
wszystkim, że nie było tych realizacji zbyt dużo,
mimo że od strony teoretycznej, estetycznej i ide-
owej zainteresowanie było znaczne. Poza tym nie-
które z obiektów neogotyckich zrealizowanych w
wieku XIX, ważnych i charakterystycznych dla
Krakowa, dziś już nie istnieją. Nie mamy neogo-
159 Korespondencja [dział]: Kraków 1874 (Kłosy, XIX,
1874, nr 485), s. 248.
ioo w. Demetrykiewicz, O stylach zabytków
19. Kościół Św. Józefa w Podgórzu, rzut poziomy (1903)
(wg czasopisma Architekt)
tyckiego dworca kolejowego, Hotelu Krakowskie-
go czy Kremerowskiego Collegium Maius. Te bu-
dynki, które się zachowały, a także przekazy iko-
nograficzne dotyczące budynków dziś nie istnieją-
cych czy dokumentacje projektowe niektórych o-
biektów w ogóle nie zrealizowanych —- wszystko
to pozwala jednak jakoś ocenić neogotycką archi-
tekturę krakowską i porównać z tym, co slię dzia-
ło wtedy w Europie. Okazuje się, że architektura
krakowska doby historyzmu, a więc ii neogotyk
krakowski, podlegały ogólnemu dyktatowi Zacho-
du. Bezpośrednią tego przyczyną były zagranicz-
ne studia krakowskich architektów. Mimo licz-
nych deklaracji na temat odrębności li rodzimoś-
ci polskiej i krakowskiej architektury dziewiętna-
stowiecznej trzeba powiedzieć, że była ona dość
silnie skosmopolityzowana. Daje się to zauważyć
nawet u tych, którzy w sposób najbardziej jedno-
znaczny głosili hasła stylu narodowego i rodzi-
mości (np. J. Sas-Zubrzycki).
Krakowa, Kraków 1891, s. 9.
161 Projekt kościoła parafialnego w Podgórzu (Archi-
tekt 1903), szp. 76—77, il. 37—39, 46.
179
kiewicz wysoko ocenia ten kościół, kiedy pisze, że
„stosunkowo najlepszym i najwierniejszym wzo-
rem stylowego kościoła romańskiego, ozdobionego
stylową polichromią, jest w Krakowie nowy ko-
ściół PP. Szarytek na Kleparzu” 16°.
Pod koniec wieku XIX i na przełomie stuleci
w nowo wznoszonych obiektach sakralnych Kra-
kowa zaczynają się pojawiać coraz bardziej syn-
tetyczne i zgeometryzowane formy, i tym się tłu-
maczy coraz większa popularność form neoromań-
skich. Proces ten łatwo można prześledzić na przy-
kładzie kościoła Sercanek przy ul. Garncarskiej
(1896, architekt Władysław Kaczmarski), kościoła
i klasztoru Karmelitanek przy ul. Łobzowskiej
(1903—1905, architekci Franciszek Mączyński i
Tadeusz Stryjeński) czy kościoła Jezuitów przy
ul. Kopernika (1909, architekt Franciszek Mączyń-
ski). Występujące jednakże w tych kościołach for-
my neoromańskie, często zresztą w połączeniu z
neogotyckimi, potraktowane zostały swoiście, już
w duchu modernistycznym; dała o sobie znać le-
kcja IJ. P. Berlage’a.
Po roku 1900 wzniesione zostały też dwa ko-
ścioły Jana Sas-Zubrzyckiego w Podgórzu, które
wtedy było jeszcze oddzielnym miastem. Pierwszy
z nich to kościół parafialny Św. Józefa na Ryn-
ku Podgórskim, zaprojektowany w r. 1903 (ryc.
19, 20); drugi — pod wezwaniem Matki Boskiej
Nieustającej Pomocy — wzniesiony został dla
redemptorystów przy ul. Zamoyskiego. Budowę
obu kościołów ukończono w r. 1909. Pierwszy sta-
nowi zmienioną nieco wersję projektu wysłanego
przez Zubrzyckiego do Warszawy na konkurs na
kościół Zbawiciela 161 i jest przykładem klasycz-
nego neogotyku „katedralnego”. Drugi ukazuje już
charakterystyczne dla modernizmu tendencje syn-
tetyzujące i stanowi próbę pogodzenia form ro-
mańskich i gotyckich.
*
Co można powiedzieć o neogotyku krakowskim
w podsumowaniu dotychczasowych uwag? Przede
wszystkim, że nie było tych realizacji zbyt dużo,
mimo że od strony teoretycznej, estetycznej i ide-
owej zainteresowanie było znaczne. Poza tym nie-
które z obiektów neogotyckich zrealizowanych w
wieku XIX, ważnych i charakterystycznych dla
Krakowa, dziś już nie istnieją. Nie mamy neogo-
159 Korespondencja [dział]: Kraków 1874 (Kłosy, XIX,
1874, nr 485), s. 248.
ioo w. Demetrykiewicz, O stylach zabytków
19. Kościół Św. Józefa w Podgórzu, rzut poziomy (1903)
(wg czasopisma Architekt)
tyckiego dworca kolejowego, Hotelu Krakowskie-
go czy Kremerowskiego Collegium Maius. Te bu-
dynki, które się zachowały, a także przekazy iko-
nograficzne dotyczące budynków dziś nie istnieją-
cych czy dokumentacje projektowe niektórych o-
biektów w ogóle nie zrealizowanych —- wszystko
to pozwala jednak jakoś ocenić neogotycką archi-
tekturę krakowską i porównać z tym, co slię dzia-
ło wtedy w Europie. Okazuje się, że architektura
krakowska doby historyzmu, a więc ii neogotyk
krakowski, podlegały ogólnemu dyktatowi Zacho-
du. Bezpośrednią tego przyczyną były zagranicz-
ne studia krakowskich architektów. Mimo licz-
nych deklaracji na temat odrębności li rodzimoś-
ci polskiej i krakowskiej architektury dziewiętna-
stowiecznej trzeba powiedzieć, że była ona dość
silnie skosmopolityzowana. Daje się to zauważyć
nawet u tych, którzy w sposób najbardziej jedno-
znaczny głosili hasła stylu narodowego i rodzi-
mości (np. J. Sas-Zubrzycki).
Krakowa, Kraków 1891, s. 9.
161 Projekt kościoła parafialnego w Podgórzu (Archi-
tekt 1903), szp. 76—77, il. 37—39, 46.
179