DOI Artikel:
Stawowiak, Bożena: Późnoromańskie malodwidła w apsydzie kościoła ŚŚ. Jana Chrzciciela i Katarzyny w Świerzawie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20540#0013
' Świerzawa, kościół ŚS. Jana Chrzciciela i Katarzyny,
Wnętrze, widok na apsydę (wg Swiechowsfciego, Archi-
tektura...)
sklepienia. Widoczne są tutaj jedynie nieliczne
fragmenty przebijające spod malowideł kolejnych
warstw II i III. Tak więc czaszę apsydy wypeł-
nia, przynależny późniejszym czasom, obraz Ma-
iestatis Domini z grupą Deesis, zamknięty nad
oknami pasem medalionów z wyobrażeniami świę-
tych. Całość przedstawienia uległa ograniczeniu
także na skutek uszkodzeń powstałych w wyniku
Montażu płyt nagrobkowych przy narożach apsy-
dy, wmurowania między oknem północnym a
wschodnim kamiennego sakrarkim, jak również
na skutek prac prowadzonych przy oknach, gdzie
widoczne wokół kamieniarki duże łaty z zapra-
wy spowodowały w tym miejscu zniszczenie ma-
lowideł. Pozostałe partie — głównie w strefie
"międzyokiennej i w dolnej części apsydy — od-
znaczają się wyraźnym rysunkiem, prezentując na
°gół dobry i czytelny stan zachowania.
II. OPIS I PRÓBA OKREŚLENIA TEMATU
MALOWIDEŁ
Malowidła I warstwy stanowi kompozycja li-
nearna i monochromatyczna, o brunatinoczerwo-
nym rysunku wykonanym na jasnym tle pobia-
ty. przebiegająca w trzech poziomych strefach,
°d dołu obramowanych dość szerokimi pasami or-
namentu (ryc. 2). Pierwszą (I), biegnącą poniżej
okien, wypełniają głównie wyobrażenia ptaków,
druga (II), usytuowana na wysokości okien, za-
wiera przedstawienia zoomorfiezine, trzecia (III),
na sklepieniu apsydy, posiada zróżnicowany or-
nament.
Opis rozpoczniemy od strefy I, następnie po-
przez II dojdziemy do III, najmniej czytelnej
strefy sklepienia, poddając analizie występują-
cy tam ornament, a także ornament roślinny po-
la 1 strefy II i pasów rozdzielających poszcze-
gólne strefy malowidła.
Strefa I to świat pitaków. Stanowią one bo-
wiem tutaj prawie wyłączność tematyczną. Zgru-
powane w dwóch poziomych rzędach (dolny za-
chowany śladowo), rozciągają się we fryz anty-
tetycznych układów. Górny rząd widocznej obec-
nie części malowidła wypełniało pierwotnie sześć
par ptaków. Na pierwszy rzut oka sprawiają wra-
żenie podobnych do ptactwa strefy II, kształto-
wane są jednak z większym realizmem. Przysa-
dzisty ptak pierwszej pary (od strony lewej) to
być może pelikan, trzeciej — zapewne czapla,
piątej zaś — bocian. Ostatnią parą są niewątpli-
wie pawie. Za nimi wyrasta wspaniały dwurożec,
jedyny przedstawiciel innego gatunku.
Strefę II, środkową, podzieloną przez okna
apsydy, tworzą cztery pola: dwa szersze — mię-
dzy oknem wschodnim a północnym (pole 1) i
między wschodnim a południowym (pole 2) —
oraz dwa węższe, flankujące okna północne (pole
3) i południowe (pole 4).
Wśród bogatej roślinności palmetowej pola 1
widzimy centralnie umieszczonego czworonoga o
lwim korpusie, dużej głowie z drobnymi, ostry-
mi uszkami, zakończonej wydłużoną paszczą, z
której wyrasta łodyga z palmetką, podobną do
tej, jaka ozdabia ogcn drapieżnika. Naprzeciw,
nieco poniżej, wyłania się od strony wschodniego
okna nie zachowany w całości, drugi podobny
stwór. Powyżej tej pary usytuowane zostały an-
tytetycznie dwa fantastyczne ptaki. Charaktery-
zują je smukłe, przegięte do tyłu szyje, długie
szpiczaste dzioby małych główek z czubami (ptak
po lewej z trójlistną palmetką, po prawej z czu-
bem w formie czapeczki z guzkiem) i długie, cien-
kie nogi z ostrymi pazurkami.
Płaszczyznę pola 2 zapełniają wyłącznie przed-
stawienia, zoomorficzne (ryc. 3). I tutaj zauważa-
my system ustawiania parami poszczególnych wy-
obrażeń. Występują tu — od góry, przy oknie
wschodnim — znów dwa stojące naprzeciw sie-
bie ptaki. Podobnie jak poprzednio opisane, są
to wielkie, fantastyczne brodźce o długich no-
gach, szyjach i dziobach, z dużymi palmetowy-
9
Wnętrze, widok na apsydę (wg Swiechowsfciego, Archi-
tektura...)
sklepienia. Widoczne są tutaj jedynie nieliczne
fragmenty przebijające spod malowideł kolejnych
warstw II i III. Tak więc czaszę apsydy wypeł-
nia, przynależny późniejszym czasom, obraz Ma-
iestatis Domini z grupą Deesis, zamknięty nad
oknami pasem medalionów z wyobrażeniami świę-
tych. Całość przedstawienia uległa ograniczeniu
także na skutek uszkodzeń powstałych w wyniku
Montażu płyt nagrobkowych przy narożach apsy-
dy, wmurowania między oknem północnym a
wschodnim kamiennego sakrarkim, jak również
na skutek prac prowadzonych przy oknach, gdzie
widoczne wokół kamieniarki duże łaty z zapra-
wy spowodowały w tym miejscu zniszczenie ma-
lowideł. Pozostałe partie — głównie w strefie
"międzyokiennej i w dolnej części apsydy — od-
znaczają się wyraźnym rysunkiem, prezentując na
°gół dobry i czytelny stan zachowania.
II. OPIS I PRÓBA OKREŚLENIA TEMATU
MALOWIDEŁ
Malowidła I warstwy stanowi kompozycja li-
nearna i monochromatyczna, o brunatinoczerwo-
nym rysunku wykonanym na jasnym tle pobia-
ty. przebiegająca w trzech poziomych strefach,
°d dołu obramowanych dość szerokimi pasami or-
namentu (ryc. 2). Pierwszą (I), biegnącą poniżej
okien, wypełniają głównie wyobrażenia ptaków,
druga (II), usytuowana na wysokości okien, za-
wiera przedstawienia zoomorfiezine, trzecia (III),
na sklepieniu apsydy, posiada zróżnicowany or-
nament.
Opis rozpoczniemy od strefy I, następnie po-
przez II dojdziemy do III, najmniej czytelnej
strefy sklepienia, poddając analizie występują-
cy tam ornament, a także ornament roślinny po-
la 1 strefy II i pasów rozdzielających poszcze-
gólne strefy malowidła.
Strefa I to świat pitaków. Stanowią one bo-
wiem tutaj prawie wyłączność tematyczną. Zgru-
powane w dwóch poziomych rzędach (dolny za-
chowany śladowo), rozciągają się we fryz anty-
tetycznych układów. Górny rząd widocznej obec-
nie części malowidła wypełniało pierwotnie sześć
par ptaków. Na pierwszy rzut oka sprawiają wra-
żenie podobnych do ptactwa strefy II, kształto-
wane są jednak z większym realizmem. Przysa-
dzisty ptak pierwszej pary (od strony lewej) to
być może pelikan, trzeciej — zapewne czapla,
piątej zaś — bocian. Ostatnią parą są niewątpli-
wie pawie. Za nimi wyrasta wspaniały dwurożec,
jedyny przedstawiciel innego gatunku.
Strefę II, środkową, podzieloną przez okna
apsydy, tworzą cztery pola: dwa szersze — mię-
dzy oknem wschodnim a północnym (pole 1) i
między wschodnim a południowym (pole 2) —
oraz dwa węższe, flankujące okna północne (pole
3) i południowe (pole 4).
Wśród bogatej roślinności palmetowej pola 1
widzimy centralnie umieszczonego czworonoga o
lwim korpusie, dużej głowie z drobnymi, ostry-
mi uszkami, zakończonej wydłużoną paszczą, z
której wyrasta łodyga z palmetką, podobną do
tej, jaka ozdabia ogcn drapieżnika. Naprzeciw,
nieco poniżej, wyłania się od strony wschodniego
okna nie zachowany w całości, drugi podobny
stwór. Powyżej tej pary usytuowane zostały an-
tytetycznie dwa fantastyczne ptaki. Charaktery-
zują je smukłe, przegięte do tyłu szyje, długie
szpiczaste dzioby małych główek z czubami (ptak
po lewej z trójlistną palmetką, po prawej z czu-
bem w formie czapeczki z guzkiem) i długie, cien-
kie nogi z ostrymi pazurkami.
Płaszczyznę pola 2 zapełniają wyłącznie przed-
stawienia, zoomorficzne (ryc. 3). I tutaj zauważa-
my system ustawiania parami poszczególnych wy-
obrażeń. Występują tu — od góry, przy oknie
wschodnim — znów dwa stojące naprzeciw sie-
bie ptaki. Podobnie jak poprzednio opisane, są
to wielkie, fantastyczne brodźce o długich no-
gach, szyjach i dziobach, z dużymi palmetowy-
9