DOI Artikel:
Gadomski, Jerzy: Imagines Beatae Mariae Virginis gratiosae: Małopolski typ Hodegetrii z XV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20540#0032
Folia Historiae Artium, T. XXII (1986)
PL ISSN 007H—6723
JERZY GADOMSKI
IMAGINES BEATAE MARIAE VIRGINIS GRATIOSAE
MAŁOPOLSKI TYP HODEGETRII Z XV WIEKU
Od kilkudziesięciu już lat uwagę historyków
sztuki przyciągają zachowane na ziemiach pol-
skich kultowe obrazy ujętej w półpostaci Matki
Boskiej z Dzieciątkiem w typie Hodegetrii, nazy-
wane w dawniejszej literaturze obrazami typu
piekarskiego lub dudlebskiego. Pojedyncze wczes-
ne wizerunki Matki Boskiej „piekarskiej" znane
były początkowo w większej liczbie na Śląsku niż
w Małopolsce 1 i dopiero prowadzone po r. 1960
prace konserwatorskie, ujawniając pierwotny
kształt kilku przemalowanych obrazów, zmieniły
ilościowe proporcje pochodzących z pierwszej po-
łowy w. XV Hodegetrii na rzecz Małopolski2. W
świetle znanego dziś materiału zabytkowego, obej-
1 T. Dobrowolski, Sztuka województwa śląskie-
go, Katowice 1933, s. 43, il. 41; M. Walicki, Stilstujen
der gotischen Tafelmalerei in Polen im XV. Jahrhundert.
Geschichtliche Grundlagen und formale Systematik
(Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego
Warszawskiego. Wydział 2, t. 26, z. 3—6, 1933, odbitka,
Warszawa 1933), s. 23—24, il. 3; T. Dobrowolski,
Rzeźba i malarstwo gotyckie w województwie śląskim,
Katowice 1937, s. 68—60, 105, il. 43, 44, tabl. 71; T. Do-
browolski, E. Szramek, Obraz Matki Boskiej Pie-
karskiej w Opolu na tle gotyckich wizerunków podob-
nego typu (Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na
Śląsku, t. 6, 1937, odbitka), s. 3—13; M. Walicki,
Katalog polskiej sztuki cechowej XIV—XVI w. (rzeźba
i malarstwo). Muzeum Narodowe w Warszawie, War-
szawa 1938, s. 21; tenże, Malarstwo polskie XV wieku,
Warszawa 1938, s. 118—119; tenże, Nowe nabytki w
dziale polskiej sztuki cechowej (Rocznik Muzeum Naro-
dowego w Warszawie, t. 1„ 1938), s. 119; J. E. Dutkie-
wicz, Małopolska rzeźba średniowieczna 1300—2450,
Kraków 1949, s. 17; M. Walicki, Malarstwo polskie.
Gotyk, renesans, wczesny manieryzm, Warszawa 1961,
s. 14; T. Dobrowolski, Malarstwo gotyckie [w:] Hi-
storia sztuki polskiej. T. 1: Sztuka średniowieczna, Kra-
ków, wyd. 1: 1962, s. 400; wyd. 2: 1965, s. 433. Dla obra-
zów śląskich zob. ponadto: T. Konietzny, Das Ma-
donnenbild von Cosel (Beitrage zur Heimatkunde Ober-
schlesiens, t. 2, 1934), s. 85—88; E. G. Trochę, Dos er-
ste Jahrhundert schlesischer Tafelmalerei [w:] Die Hohe
Strasse (Schlesische Jahrbucher fiir Deutsche Art und
Kunst im Ostraum, Bd. 1, Breslau 1938), s. 114: H. W e i d-
h a a s, Deutsche kunstgeschichtliche Forschung im deu-
tschen Nordosten und seinen Nachbarlandern (Deutsche
Ostforschumg, t. 2, 1943), s. 568—569.
2 T. Mroczko, B. Dąb, Gotyckie Hodegetrie pol-
skie [w:] Średniowiecze. Studia o kulturze. Pod red.
J. Lewańskiego, t. 3, Wrocław 1966, s. 32—64, il.
14—31; M. Kornecki, Zabytki sztuki [w:] Monografia
powiatu myślenickiego. T. 1: Historia. Pod red. R. Rein-
fussa, Kraków 1970, s. 314, il. 76, 77; T. Dobrze-
niecki, Malarstwo tablicowe. Muzeum Narodowe w
Warszawie, Galeria Sztuki Średniowiecznej. I, Warszawa
1972, s. 45—46; Z. K n a u s, Nowo odkryty obraz gotyc-
ki (Nasza Przeszłość, t. 38, 1-972), s. 85—92; M. Korne-
cki, Zaginione i utracone obrazy z XV i XVI wieku
w województwie krakowskim (Biuletyn Historii Sztuki,
R. 34: 1972, nr 3/4), ą 259, 262—264, 269—270,, il. 2; T.
Chrzanowski, M. Kornecki,, Sztuka Śląska Opol-
skiego. Od średniowiecza do końca w. XIX, Kraków 1974,
s. 120t—122, il. na s. 118; J. Gadomski, Wstęp do badań
nad małopolskim malarstwem tablicowym XV wieku
(1420—1470) (Folia Historiae Artium, t. 11, 1975), s. 57,
il. 13; T. Chrzanowski, M. Kornecki, Zabytki
plastyki gotyckiej w diecezji przemyskiej (Nasza Prze-
szłość, t. 46, 1976), s. 108, il. 3; J. Gadomski, Grupa
małopolskich obrazów Madonny z Dzieciątkiem z połowy
XV wieku (Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Nauko-
wych Oddziału PAN w Krakowie, t. 19/1, styczeń-czer-
wiec 19715 [1976]), s. 124—125; tein że, Związki małopol-
skiego malarstwa cechowego w latach 1420—1460 z ma-
larstwem innych środowisk artystycznych w Europie [w:]
Sztuka i ideologia XV wieku. Materiały sympozjum Ko-
mitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk, Warsza-
wa 1—4 grudnia J976 r, Pod red, P. Skubiszewskie-
29
PL ISSN 007H—6723
JERZY GADOMSKI
IMAGINES BEATAE MARIAE VIRGINIS GRATIOSAE
MAŁOPOLSKI TYP HODEGETRII Z XV WIEKU
Od kilkudziesięciu już lat uwagę historyków
sztuki przyciągają zachowane na ziemiach pol-
skich kultowe obrazy ujętej w półpostaci Matki
Boskiej z Dzieciątkiem w typie Hodegetrii, nazy-
wane w dawniejszej literaturze obrazami typu
piekarskiego lub dudlebskiego. Pojedyncze wczes-
ne wizerunki Matki Boskiej „piekarskiej" znane
były początkowo w większej liczbie na Śląsku niż
w Małopolsce 1 i dopiero prowadzone po r. 1960
prace konserwatorskie, ujawniając pierwotny
kształt kilku przemalowanych obrazów, zmieniły
ilościowe proporcje pochodzących z pierwszej po-
łowy w. XV Hodegetrii na rzecz Małopolski2. W
świetle znanego dziś materiału zabytkowego, obej-
1 T. Dobrowolski, Sztuka województwa śląskie-
go, Katowice 1933, s. 43, il. 41; M. Walicki, Stilstujen
der gotischen Tafelmalerei in Polen im XV. Jahrhundert.
Geschichtliche Grundlagen und formale Systematik
(Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego
Warszawskiego. Wydział 2, t. 26, z. 3—6, 1933, odbitka,
Warszawa 1933), s. 23—24, il. 3; T. Dobrowolski,
Rzeźba i malarstwo gotyckie w województwie śląskim,
Katowice 1937, s. 68—60, 105, il. 43, 44, tabl. 71; T. Do-
browolski, E. Szramek, Obraz Matki Boskiej Pie-
karskiej w Opolu na tle gotyckich wizerunków podob-
nego typu (Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na
Śląsku, t. 6, 1937, odbitka), s. 3—13; M. Walicki,
Katalog polskiej sztuki cechowej XIV—XVI w. (rzeźba
i malarstwo). Muzeum Narodowe w Warszawie, War-
szawa 1938, s. 21; tenże, Malarstwo polskie XV wieku,
Warszawa 1938, s. 118—119; tenże, Nowe nabytki w
dziale polskiej sztuki cechowej (Rocznik Muzeum Naro-
dowego w Warszawie, t. 1„ 1938), s. 119; J. E. Dutkie-
wicz, Małopolska rzeźba średniowieczna 1300—2450,
Kraków 1949, s. 17; M. Walicki, Malarstwo polskie.
Gotyk, renesans, wczesny manieryzm, Warszawa 1961,
s. 14; T. Dobrowolski, Malarstwo gotyckie [w:] Hi-
storia sztuki polskiej. T. 1: Sztuka średniowieczna, Kra-
ków, wyd. 1: 1962, s. 400; wyd. 2: 1965, s. 433. Dla obra-
zów śląskich zob. ponadto: T. Konietzny, Das Ma-
donnenbild von Cosel (Beitrage zur Heimatkunde Ober-
schlesiens, t. 2, 1934), s. 85—88; E. G. Trochę, Dos er-
ste Jahrhundert schlesischer Tafelmalerei [w:] Die Hohe
Strasse (Schlesische Jahrbucher fiir Deutsche Art und
Kunst im Ostraum, Bd. 1, Breslau 1938), s. 114: H. W e i d-
h a a s, Deutsche kunstgeschichtliche Forschung im deu-
tschen Nordosten und seinen Nachbarlandern (Deutsche
Ostforschumg, t. 2, 1943), s. 568—569.
2 T. Mroczko, B. Dąb, Gotyckie Hodegetrie pol-
skie [w:] Średniowiecze. Studia o kulturze. Pod red.
J. Lewańskiego, t. 3, Wrocław 1966, s. 32—64, il.
14—31; M. Kornecki, Zabytki sztuki [w:] Monografia
powiatu myślenickiego. T. 1: Historia. Pod red. R. Rein-
fussa, Kraków 1970, s. 314, il. 76, 77; T. Dobrze-
niecki, Malarstwo tablicowe. Muzeum Narodowe w
Warszawie, Galeria Sztuki Średniowiecznej. I, Warszawa
1972, s. 45—46; Z. K n a u s, Nowo odkryty obraz gotyc-
ki (Nasza Przeszłość, t. 38, 1-972), s. 85—92; M. Korne-
cki, Zaginione i utracone obrazy z XV i XVI wieku
w województwie krakowskim (Biuletyn Historii Sztuki,
R. 34: 1972, nr 3/4), ą 259, 262—264, 269—270,, il. 2; T.
Chrzanowski, M. Kornecki,, Sztuka Śląska Opol-
skiego. Od średniowiecza do końca w. XIX, Kraków 1974,
s. 120t—122, il. na s. 118; J. Gadomski, Wstęp do badań
nad małopolskim malarstwem tablicowym XV wieku
(1420—1470) (Folia Historiae Artium, t. 11, 1975), s. 57,
il. 13; T. Chrzanowski, M. Kornecki, Zabytki
plastyki gotyckiej w diecezji przemyskiej (Nasza Prze-
szłość, t. 46, 1976), s. 108, il. 3; J. Gadomski, Grupa
małopolskich obrazów Madonny z Dzieciątkiem z połowy
XV wieku (Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Nauko-
wych Oddziału PAN w Krakowie, t. 19/1, styczeń-czer-
wiec 19715 [1976]), s. 124—125; tein że, Związki małopol-
skiego malarstwa cechowego w latach 1420—1460 z ma-
larstwem innych środowisk artystycznych w Europie [w:]
Sztuka i ideologia XV wieku. Materiały sympozjum Ko-
mitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk, Warsza-
wa 1—4 grudnia J976 r, Pod red, P. Skubiszewskie-
29