DOI Artikel:
Stawowiak, Bożena: Późnoromańskie malodwidła w apsydzie kościoła ŚŚ. Jana Chrzciciela i Katarzyny w Świerzawie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20540#0015
3. Przedstawienia zoomorficzne, pole 2, fragment malo-
wideł ze Świerzawy (fot. E. Kosakowski)
mi czubami i palmetowymi zakończeniami ogo-
nów. Widoczny poniżej ptak z rozpostartymi
skrzydłami reprezentuje ten sam typ. Jego przy-
puszczalny towarzysz po stronie lewej nie za-
chował się. Dolny róg wypełnia gryf, który przyj-
muje zaskakujący kształt: łączy smukły, uskrzy-
dlony lwi korpus nie, jak można by oczekiwać,
z głową orła, lecz z długą bocianią szyją i ma-
łą główką o wydłużonym dziobie. Stanowił on za-
pewne parę z drugim gryfem. Świadczą o tym —
ukazujące się po lewej stronie jego pozostałoś-
ci — lwie nogi i ptasi dziób.
Od góry, przy oknie południowym, widnieją
dwa zespolone ze sobą stwory czworonożne. Od-
wrócone do siebie tyłem, splatają się długimi szy-
jami zakończonymi drobnymi główkami, z otwar-
tymi, krótkimi dziobkami. Pod nimi czworonóg
0 psim pysku pożera własny ogon 16. Po prawej
stronie, obok okna południowego, ciągłość przed-
stawienia przerywa łata z zaprawy, z której jak
gdyby wynurza się niedźwiedzi łeb z otwartą,
szczerzącą zęby paszczą, a tuż poniżej lwi tors.
Prawdopodobnie tworzyły one jedną całość po-
łączoną przegiętą szyją. Zatem czworonóg poże-
rający ogon i niedźwiedzio-lew zwrócone ku so-
bie byłyby następną parą. Kolejną grupę, po
przeciwnej stronie gryfów, stanowią: ptak o zna-
nej nam już charakterystyce, z wyróżniającym
się, spływającym w dół palmetowym ogonem oraz
zachowany fragmentarycznie sfinks o torsie u-
skrzydlonego czworonoga i ujętej profilowo ludz-
kiej głowie, z której ust wyrasta palmeta. Gryfy
1 ostatnią opisaną parę rozdzielają dwie ryby uło-
żone jedna nad drugą, skierowane w przeciwne
strony. Pojawiają się one także w części środko-
wej pola (trzy) i jedna pomiędzy gryfami.
Pola 3 i 4 (ryc. 4) zbliża do siebie podobna
kompozycja. Każde z nich zdobi para antytetycz-
nie ustawionych ptaków (od strony okien nie w
pełni zachowane) różniących się drobnymi szcze-
gółami. Są to znów te same ptaki o bogatym
upierzeniu, długich dziobach, szyjach i nogach.
Jeśli chodzi o ornament, to pełni on dwojaką
rolę. Jest samoistnym tematem na sklepieniu ap-
sydy i w polu 1 strefy II, a jednocześnie w pa-
sach rozdzielających malowidło jest swego ro-
dzaju hordiurą, ramą określającą całość kompo-
zycji.
W strefie III — ponad oknami, na sklepieniu
apsydy — rozwija się typ ornamentu, jaki w
przeprowadzonej przez Baltruśaitisa systematyce
romańskiej dekoracji roślinnej określony został
jako „motyw II" 11. Polega on na wzorze ukształ-
towanym przez gałęzie o konturze zbliżonym do
formy asa kierowego, w którego środku znajdują
się palmety. Wzór utworzony przez gałęzie mo-
że się zmieniać, ale motyw ten można rozpoznać,
choć przybiera np. formę koła czy kwadratu, od-
miany te bowiem nie zmieniają głównych linii.
Jest to zawsze palmeta w ramie z gałązek. Naj-
prostsze zmiany polegają na odmiennym kształ-
towaniu palmet, ramy bądź obu tych elemen-
tów jednocześnie. Ornament sklepienia utworzo-
ny jest z wielu takich „motywów II" połączo-
nych ze sobą układem sieciowym (ryc. 5). Pod-
stawowy motyw zróżnicowany jest zarówno pod
16 W podobnym układzie został przedstawiony stwór 17 J. B a 11 r u ś a i td s, La stylistiąue ornementale
na ciosie kamiennym z Wiślicy (2 tercja XIII w.) — dans la sculpture romane, Paris 1931,
por. Odkrycia w Wiślicy, Warszawa 1963, tabl. 22.
12
wideł ze Świerzawy (fot. E. Kosakowski)
mi czubami i palmetowymi zakończeniami ogo-
nów. Widoczny poniżej ptak z rozpostartymi
skrzydłami reprezentuje ten sam typ. Jego przy-
puszczalny towarzysz po stronie lewej nie za-
chował się. Dolny róg wypełnia gryf, który przyj-
muje zaskakujący kształt: łączy smukły, uskrzy-
dlony lwi korpus nie, jak można by oczekiwać,
z głową orła, lecz z długą bocianią szyją i ma-
łą główką o wydłużonym dziobie. Stanowił on za-
pewne parę z drugim gryfem. Świadczą o tym —
ukazujące się po lewej stronie jego pozostałoś-
ci — lwie nogi i ptasi dziób.
Od góry, przy oknie południowym, widnieją
dwa zespolone ze sobą stwory czworonożne. Od-
wrócone do siebie tyłem, splatają się długimi szy-
jami zakończonymi drobnymi główkami, z otwar-
tymi, krótkimi dziobkami. Pod nimi czworonóg
0 psim pysku pożera własny ogon 16. Po prawej
stronie, obok okna południowego, ciągłość przed-
stawienia przerywa łata z zaprawy, z której jak
gdyby wynurza się niedźwiedzi łeb z otwartą,
szczerzącą zęby paszczą, a tuż poniżej lwi tors.
Prawdopodobnie tworzyły one jedną całość po-
łączoną przegiętą szyją. Zatem czworonóg poże-
rający ogon i niedźwiedzio-lew zwrócone ku so-
bie byłyby następną parą. Kolejną grupę, po
przeciwnej stronie gryfów, stanowią: ptak o zna-
nej nam już charakterystyce, z wyróżniającym
się, spływającym w dół palmetowym ogonem oraz
zachowany fragmentarycznie sfinks o torsie u-
skrzydlonego czworonoga i ujętej profilowo ludz-
kiej głowie, z której ust wyrasta palmeta. Gryfy
1 ostatnią opisaną parę rozdzielają dwie ryby uło-
żone jedna nad drugą, skierowane w przeciwne
strony. Pojawiają się one także w części środko-
wej pola (trzy) i jedna pomiędzy gryfami.
Pola 3 i 4 (ryc. 4) zbliża do siebie podobna
kompozycja. Każde z nich zdobi para antytetycz-
nie ustawionych ptaków (od strony okien nie w
pełni zachowane) różniących się drobnymi szcze-
gółami. Są to znów te same ptaki o bogatym
upierzeniu, długich dziobach, szyjach i nogach.
Jeśli chodzi o ornament, to pełni on dwojaką
rolę. Jest samoistnym tematem na sklepieniu ap-
sydy i w polu 1 strefy II, a jednocześnie w pa-
sach rozdzielających malowidło jest swego ro-
dzaju hordiurą, ramą określającą całość kompo-
zycji.
W strefie III — ponad oknami, na sklepieniu
apsydy — rozwija się typ ornamentu, jaki w
przeprowadzonej przez Baltruśaitisa systematyce
romańskiej dekoracji roślinnej określony został
jako „motyw II" 11. Polega on na wzorze ukształ-
towanym przez gałęzie o konturze zbliżonym do
formy asa kierowego, w którego środku znajdują
się palmety. Wzór utworzony przez gałęzie mo-
że się zmieniać, ale motyw ten można rozpoznać,
choć przybiera np. formę koła czy kwadratu, od-
miany te bowiem nie zmieniają głównych linii.
Jest to zawsze palmeta w ramie z gałązek. Naj-
prostsze zmiany polegają na odmiennym kształ-
towaniu palmet, ramy bądź obu tych elemen-
tów jednocześnie. Ornament sklepienia utworzo-
ny jest z wielu takich „motywów II" połączo-
nych ze sobą układem sieciowym (ryc. 5). Pod-
stawowy motyw zróżnicowany jest zarówno pod
16 W podobnym układzie został przedstawiony stwór 17 J. B a 11 r u ś a i td s, La stylistiąue ornementale
na ciosie kamiennym z Wiślicy (2 tercja XIII w.) — dans la sculpture romane, Paris 1931,
por. Odkrycia w Wiślicy, Warszawa 1963, tabl. 22.
12