DOI Artikel:
Stawowiak, Bożena: Późnoromańskie malodwidła w apsydzie kościoła ŚŚ. Jana Chrzciciela i Katarzyny w Świerzawie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20540#0022
8. Crux florida, Rzym, San Clemente, apsyda, 1125 (wg
Ragghianti)
Ten sam temat drzewa życia i wody życia po-
jawia się jeszcze w innej redakcji, mianowicie w
przedstawieniach przejętej z antyku studni ży-
cia S1. Nad środkiem przeważnie okrągłej misy
studziennej wznosi się pień o kolumnowym kształ-
cie, zakończony koroną z liści, podobną do po-
marszczonej szyszki pinii, z której wychodzą dwa
lub cztery strumienie wody, łukiem spływające
w dół do studni. Studnia z pinią występuje w
miejsce drzewa życia, a nawet podobnie jak ono
zlewa się z drzewem krzyża S2.
Sztuka chrześcijańska znała nie tylko drzewo
życia utożsamione z krzyżem, znała je również
jako właściwe drzewo otoczone zwierzętami (mo-
tyw biorący swój początek ze starożytnej Azji
Mniejszej). Na tkaninie bizantyjskiej wytworzo-
nej w VIII wieku w Konstantynopolu (Muzeum
Watykanu)53 rozgrywa się, symetrycznie po obu
stronach drzewa palmowego, scena, polowania na
lwy i pantery. Płaszcz koronacyjny cesarzy rzym-
sko-niemieckich, pochodzący z pracowni króla Ro-
gera II w Palermo na Sycylii (Runsthistorisches
Museum, Wiedeń)54, ozdabia palma daktylowa
flankowana lwami atakującymi wielbłądy. Salę
Rogera II w pałacu królewskim w Palermo wy-
pełniają liczne drzewa oraz stojące przy nich w
układzie antytetycznym zwierzęta — pantery, pa-
wie — ii strzelające z łuków centaury 5S.
Typ orientalny drzewa życia występuje także
w sztuce sakralnej; np. drzewo i gryfy na płycie
Sigwalda z Cividale, lwy jedzące owoce drzewa
na tympanonie z Dinton (XI w.)5S, lwy strzegą-
ce drzewa życia na posadzce krypty kolegiaty
wiślickiej (3 ćwierć XII w.)51.
Znane są przedstawienia, gdzie miejsce drze-
wa zajmuje krzyż, również otoczony przez zwie-
rzęta, najczęściej usytuowane po obu jego stro-
nach w układzie antytetycznym. Klasycznym
przykładem jest tutaj płaskorzeźba z kolegiaty
wiślickiej (połowa XII w.), wyobrażająca dwa
gryfy przy krzyżu pojętym jako crux jlorida58.
Ciekawe ujęcie prezentują dwa normańskie, ka-
mienne krzyże z wyspy Man (X w.) (ryc. 9)59;
belka pionowa jednego z nich (ryc. a) wyobrażo-
na jest na kształt cząstek pnia palmowego. W
obu przykładach wokół pionowej belki krzyża po-
jawia się cały rodzimy zwierzyniec — kozy, ba-
rany, reny — oraz przedstawienia jeźdźców i ko-
gdy występuje nad belką poprzeczną, wyobraża słońce
i księżyc. Oznacza także koło Cherubów, jest symbolem
zamkniętego Raju: „I wygnał Adama: i postawił przed
rajem rozkoszy Cherubini i miecz płomienisty i obrotny,
ku strzeżeniu drogi drzewa żywota" (Genesis, 3, 24) —
Pot. Bauer reiss, o.c, s. 37—39.
51 Bauerreiss, o.c, s. 24—28.
52 Liczne przykłady przedstawień studni z pinią znaj-
dujemy w miniaturach ewangeliarzy armeńskich z XI
wieku — por. T. A. I z m a j 1 o v a, Armjanskaja minia-
tura XI veka, Moskva 1979, il. 74, 83, 120, 121.
58 Cook, o.c, il. 25.
54 Ibid., il. 18.
55 O. D e m u s, Byzantine Mosaic Decoraiion, Lon-
don 1948.
56 Bauer reiss, o.c, il. 34.
57 L. Kalinowski, Romańska posadzka z rytami
figuralnymi w krypcie kolegiaty wiślickiej [w:] Odkry-
cia w Wiślicy, Warszawa 1963 (Rozprawy Zespołu Badań
nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszaw-
skiego i Politechniki Warszawskiej), s. 108—109, tab.
V—VI.
58 Sztuka polska..., il. 460.
59 G. Laszlo, Steppenvollker und Germanen, Ber-
lin 197.1, il. 58.
19
Ragghianti)
Ten sam temat drzewa życia i wody życia po-
jawia się jeszcze w innej redakcji, mianowicie w
przedstawieniach przejętej z antyku studni ży-
cia S1. Nad środkiem przeważnie okrągłej misy
studziennej wznosi się pień o kolumnowym kształ-
cie, zakończony koroną z liści, podobną do po-
marszczonej szyszki pinii, z której wychodzą dwa
lub cztery strumienie wody, łukiem spływające
w dół do studni. Studnia z pinią występuje w
miejsce drzewa życia, a nawet podobnie jak ono
zlewa się z drzewem krzyża S2.
Sztuka chrześcijańska znała nie tylko drzewo
życia utożsamione z krzyżem, znała je również
jako właściwe drzewo otoczone zwierzętami (mo-
tyw biorący swój początek ze starożytnej Azji
Mniejszej). Na tkaninie bizantyjskiej wytworzo-
nej w VIII wieku w Konstantynopolu (Muzeum
Watykanu)53 rozgrywa się, symetrycznie po obu
stronach drzewa palmowego, scena, polowania na
lwy i pantery. Płaszcz koronacyjny cesarzy rzym-
sko-niemieckich, pochodzący z pracowni króla Ro-
gera II w Palermo na Sycylii (Runsthistorisches
Museum, Wiedeń)54, ozdabia palma daktylowa
flankowana lwami atakującymi wielbłądy. Salę
Rogera II w pałacu królewskim w Palermo wy-
pełniają liczne drzewa oraz stojące przy nich w
układzie antytetycznym zwierzęta — pantery, pa-
wie — ii strzelające z łuków centaury 5S.
Typ orientalny drzewa życia występuje także
w sztuce sakralnej; np. drzewo i gryfy na płycie
Sigwalda z Cividale, lwy jedzące owoce drzewa
na tympanonie z Dinton (XI w.)5S, lwy strzegą-
ce drzewa życia na posadzce krypty kolegiaty
wiślickiej (3 ćwierć XII w.)51.
Znane są przedstawienia, gdzie miejsce drze-
wa zajmuje krzyż, również otoczony przez zwie-
rzęta, najczęściej usytuowane po obu jego stro-
nach w układzie antytetycznym. Klasycznym
przykładem jest tutaj płaskorzeźba z kolegiaty
wiślickiej (połowa XII w.), wyobrażająca dwa
gryfy przy krzyżu pojętym jako crux jlorida58.
Ciekawe ujęcie prezentują dwa normańskie, ka-
mienne krzyże z wyspy Man (X w.) (ryc. 9)59;
belka pionowa jednego z nich (ryc. a) wyobrażo-
na jest na kształt cząstek pnia palmowego. W
obu przykładach wokół pionowej belki krzyża po-
jawia się cały rodzimy zwierzyniec — kozy, ba-
rany, reny — oraz przedstawienia jeźdźców i ko-
gdy występuje nad belką poprzeczną, wyobraża słońce
i księżyc. Oznacza także koło Cherubów, jest symbolem
zamkniętego Raju: „I wygnał Adama: i postawił przed
rajem rozkoszy Cherubini i miecz płomienisty i obrotny,
ku strzeżeniu drogi drzewa żywota" (Genesis, 3, 24) —
Pot. Bauer reiss, o.c, s. 37—39.
51 Bauerreiss, o.c, s. 24—28.
52 Liczne przykłady przedstawień studni z pinią znaj-
dujemy w miniaturach ewangeliarzy armeńskich z XI
wieku — por. T. A. I z m a j 1 o v a, Armjanskaja minia-
tura XI veka, Moskva 1979, il. 74, 83, 120, 121.
58 Cook, o.c, il. 25.
54 Ibid., il. 18.
55 O. D e m u s, Byzantine Mosaic Decoraiion, Lon-
don 1948.
56 Bauer reiss, o.c, il. 34.
57 L. Kalinowski, Romańska posadzka z rytami
figuralnymi w krypcie kolegiaty wiślickiej [w:] Odkry-
cia w Wiślicy, Warszawa 1963 (Rozprawy Zespołu Badań
nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszaw-
skiego i Politechniki Warszawskiej), s. 108—109, tab.
V—VI.
58 Sztuka polska..., il. 460.
59 G. Laszlo, Steppenvollker und Germanen, Ber-
lin 197.1, il. 58.
19