DOI Artikel:
Gadomski, Jerzy: Imagines Beatae Mariae Virginis gratiosae: Małopolski typ Hodegetrii z XV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20540#0046
ich tożsamość i kontynuacje w różnych kolejnych
wcieleniach. Wzór zatem stanowił tylko osnowę
w przekazywaniu niezmiennych wartości, pod-
czas każdego aktu twórczego oblekaną w indy-
widualny kształt artystyczny" 43. Tak więc każdy
kolejny obraz, chociaż podobny do wszystkich
wcześniejszych, był od nich różny.
Początki typu powtarzanej w Małopolsce Ho-
degetrii sięgają sztuki bizantyjskiej. Cechy wize-
runku prototypowego przetrwały przede wszyst-
kim w kompozycji małopolskich obrazów: fron-
talny i hieratyczny układ Marii, o sylwecie ostro
odcinającej się od tła, złagodzony nieznacznym
pochyleniem głowy, zachował symetrię i uroczy-
sty nastrój ikony. Podobne skojarzenia budzi nie-
co sztywna, wyprostowana poza okrytego tuniką
Chrystusa, obdarzonego proporcjami odbiegający-
mi od rzeczywistych proporcji dziecka. Cechami
właściwymi dla wsehodniochrześcijańskich obra-
zów przedstawiających Matkę Boską są ponadto:
kulisty kształt rozszerzającej się ku górze głowy
(powtarzany zwłaszcza we wczesnej grupie obra-
zów małopolskich), uproszczony zarys „obłych"
ramion i sztywny układ jej prawej dłoni44.
Pomimo wyraźnych reminiscencji bizantyj-
skich trudno przyjąć, że bezpośrednim wzorem
dla powstających w Polsce obrazów była grecka, 21. Matka Boska z Dzieciątkiem „del Voto", Siena, ka-
balkańska albo ruska ikona, i że dopiero na zie- tedra (wg Stubblebine'a)
miach polskich dokonano „przekładu" jej form na
język stylu miejscowego; utrwalone względami
kultowymi cechy wizerunku prototypowego — za-
nim zostały przejęte przez malarzy małopol- zmodyfikowanej postaci, rozpowszechnił się na
skich — uległy zapewne nieznacznym ikonografi- ziemiach diecezji krakowskiej,
cznym i bardziej radykalnym stylowym przetwo- Cechy bizantyjskiej ikonografii (długa tunika
rżeniom w jednym z zachodnich środowisk arty- Chrystusa, rotulus w jego dłoni, chusta całko-
stycznych, przypuszczalnie włoskim. Nie udało się wicie osłaniająca włosy Marii) oraz bizantynizu-
wprawdzie znaleźć w malarstwie włoskim przy- jącego stylu zachowywały w okresie Duecenta
kładu Hodegetrii odpowiadającego ściśle typowi obrazy Matki Boskiej różnych typów, np. w To-
podjętemu w Małopolsce, a jedynie jego elemen- skanii i Wenecji, jak Madonna Berlinghiera Ber-
ty 4S, można jednak odtworzyć drogę, jaką typ ów linghieri (Nowy Jork, Metropolitan Museum of
Przeszedł we Włoszech, zainim w wieku XV, w Art)46, Matka Boska z Dzieciątkiem „del Voto"
degetrii „piekarskich" — zob. Kornecki, Zaginione i
utracone..., s. 262—2.64, 269^-270, il. 2.
43 A. R ó ż y c k a-B ryzek, Pojęcie oryginału i ko-
pii w malarstwie bizantyńskim [w:] Oryginał, replika,
kopia. Materiały III Seminarium Metodologicznego Sto-
warzyszenia Historyków Sztuki, Radziejowice 26—27
września 1968, Warszawa 1971, s. 106—107. Mechanizm
przekształceń pierwowzoru charakteryzuje J. Biało-
stocki, Innowacja i repetycja, ibid., s. 26—28.
44 Wymienione cechy odnajdujemy w ikonach z w.
XII—XV z obszaru Grecji, Macedonii i Rusi — zob. K.
Weitzmann, M. Chatzidakis, K. Mi a te v, S.
R a d o j ć i ć, Icones. Sinai, Grece, Bułgarie, Yougoslarie,
Paris-Grenoble 1966, tabl. 53, 58, 159, 166; K. Onasch,
Ikonen, Berlin 1961, tabl. 1, 80, 82—84, 86, 107.
45 Przegląd materiału porównawczego m. in. w: E.
B. G a r r i s o n, Italian Romanesąue Panel Painting. An
Illustrated Index, Florence 1949; D. S h o r r, The Christ
Child in Devotional Images in Italy During the XIV
Century, New York 1954. O rozpowszechnianiu się przed-
stawień Hodegetrii w malarstwie włoskim — zob. S.
B e 11 i n i, La pittura di icone cretese-veneziana e i ma-
donneri, Padova 1933, s. 20—21, przypis 2.
46 J. H. Stubblebine, Guido da Siena, Princeton,
New Jersey 1964, s. 78, il. 104; F. Z e r i, E. E. Gard-
n e r, Italian Paintings. A Catalogue of the Collection
of the Metropolitan Museum of Art. Florentine School,
New York 1971, s. 1—3.
43
wcieleniach. Wzór zatem stanowił tylko osnowę
w przekazywaniu niezmiennych wartości, pod-
czas każdego aktu twórczego oblekaną w indy-
widualny kształt artystyczny" 43. Tak więc każdy
kolejny obraz, chociaż podobny do wszystkich
wcześniejszych, był od nich różny.
Początki typu powtarzanej w Małopolsce Ho-
degetrii sięgają sztuki bizantyjskiej. Cechy wize-
runku prototypowego przetrwały przede wszyst-
kim w kompozycji małopolskich obrazów: fron-
talny i hieratyczny układ Marii, o sylwecie ostro
odcinającej się od tła, złagodzony nieznacznym
pochyleniem głowy, zachował symetrię i uroczy-
sty nastrój ikony. Podobne skojarzenia budzi nie-
co sztywna, wyprostowana poza okrytego tuniką
Chrystusa, obdarzonego proporcjami odbiegający-
mi od rzeczywistych proporcji dziecka. Cechami
właściwymi dla wsehodniochrześcijańskich obra-
zów przedstawiających Matkę Boską są ponadto:
kulisty kształt rozszerzającej się ku górze głowy
(powtarzany zwłaszcza we wczesnej grupie obra-
zów małopolskich), uproszczony zarys „obłych"
ramion i sztywny układ jej prawej dłoni44.
Pomimo wyraźnych reminiscencji bizantyj-
skich trudno przyjąć, że bezpośrednim wzorem
dla powstających w Polsce obrazów była grecka, 21. Matka Boska z Dzieciątkiem „del Voto", Siena, ka-
balkańska albo ruska ikona, i że dopiero na zie- tedra (wg Stubblebine'a)
miach polskich dokonano „przekładu" jej form na
język stylu miejscowego; utrwalone względami
kultowymi cechy wizerunku prototypowego — za-
nim zostały przejęte przez malarzy małopol- zmodyfikowanej postaci, rozpowszechnił się na
skich — uległy zapewne nieznacznym ikonografi- ziemiach diecezji krakowskiej,
cznym i bardziej radykalnym stylowym przetwo- Cechy bizantyjskiej ikonografii (długa tunika
rżeniom w jednym z zachodnich środowisk arty- Chrystusa, rotulus w jego dłoni, chusta całko-
stycznych, przypuszczalnie włoskim. Nie udało się wicie osłaniająca włosy Marii) oraz bizantynizu-
wprawdzie znaleźć w malarstwie włoskim przy- jącego stylu zachowywały w okresie Duecenta
kładu Hodegetrii odpowiadającego ściśle typowi obrazy Matki Boskiej różnych typów, np. w To-
podjętemu w Małopolsce, a jedynie jego elemen- skanii i Wenecji, jak Madonna Berlinghiera Ber-
ty 4S, można jednak odtworzyć drogę, jaką typ ów linghieri (Nowy Jork, Metropolitan Museum of
Przeszedł we Włoszech, zainim w wieku XV, w Art)46, Matka Boska z Dzieciątkiem „del Voto"
degetrii „piekarskich" — zob. Kornecki, Zaginione i
utracone..., s. 262—2.64, 269^-270, il. 2.
43 A. R ó ż y c k a-B ryzek, Pojęcie oryginału i ko-
pii w malarstwie bizantyńskim [w:] Oryginał, replika,
kopia. Materiały III Seminarium Metodologicznego Sto-
warzyszenia Historyków Sztuki, Radziejowice 26—27
września 1968, Warszawa 1971, s. 106—107. Mechanizm
przekształceń pierwowzoru charakteryzuje J. Biało-
stocki, Innowacja i repetycja, ibid., s. 26—28.
44 Wymienione cechy odnajdujemy w ikonach z w.
XII—XV z obszaru Grecji, Macedonii i Rusi — zob. K.
Weitzmann, M. Chatzidakis, K. Mi a te v, S.
R a d o j ć i ć, Icones. Sinai, Grece, Bułgarie, Yougoslarie,
Paris-Grenoble 1966, tabl. 53, 58, 159, 166; K. Onasch,
Ikonen, Berlin 1961, tabl. 1, 80, 82—84, 86, 107.
45 Przegląd materiału porównawczego m. in. w: E.
B. G a r r i s o n, Italian Romanesąue Panel Painting. An
Illustrated Index, Florence 1949; D. S h o r r, The Christ
Child in Devotional Images in Italy During the XIV
Century, New York 1954. O rozpowszechnianiu się przed-
stawień Hodegetrii w malarstwie włoskim — zob. S.
B e 11 i n i, La pittura di icone cretese-veneziana e i ma-
donneri, Padova 1933, s. 20—21, przypis 2.
46 J. H. Stubblebine, Guido da Siena, Princeton,
New Jersey 1964, s. 78, il. 104; F. Z e r i, E. E. Gard-
n e r, Italian Paintings. A Catalogue of the Collection
of the Metropolitan Museum of Art. Florentine School,
New York 1971, s. 1—3.
43