DOI article:
Gadomski, Jerzy: Imagines Beatae Mariae Virginis gratiosae: Małopolski typ Hodegetrii z XV wieku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20540#0048
23. Dłoń Matki Boskiej, fragment ryc. !■ (fot. W, Gumuła)
ku niektóre cechy wzoru pielęgnowano staranniej
(kształt głowy Marii, ornament na szatach), na-
tomiast po r. 1450, pod „ciśnieniem" miejscowych
przeobrażeń stylowych, przechodzono od stylu
miękkiego do kątowego i odstępowano od prze-
strzegania dawnych rygorów ikonograficznych (do-
dawanie napisów), jak gdyby początkowa siła od-
działywania wzoru uległa osłabieniu.
Poszukując okoliczności i dróg, jakimi ów
Wzór dotarł do Krakowa, z wymienionych powo-
dów należy wyłączyć te wydarzenia, które mo-
głyby stanowić okazję do przywiezienia wschod-
n-ioebrześcijańsfciej ikony5S; w grę wchodziły ra-
68 Np. pośrednictwo Piotra Lusignana w czasie jego
wizyty w Krakowie na zjeździe w r. 1364 (przypuszcze-
nie takie wysunąłem w komunikacie: Gadomski, Gru-
pa małopolskich obrazów..., s. 125 — por. tenże, Gotyc-
kie malarstwo..., s. 25, przypis 28). Należy również od-
rzucić bardziej prawdopodobną ze wzglądu na datę, do-
mniemaną rolę Sonki Holszańskiej, poślubionej Jagielle
w r. 1422, jak również przypuszczenie, że wzorem dla
obrazów małopolskich była ikona przywieziona jako zdo-
bycz z wojen na Bałkanach lub pozyskana w czasie
pielgrzymki do Ziemi Świętej.
59 „Tabula imaginis sanctae Mariae per dominam
Hedvigim Poloniae Reginam doinata, satis pulchra, gem-
mis et preciosis lapidibus decorata" (.Kodeks dyploma-
tyczny miasta Krakowa. Wyd. F. Piek osiński, Kra-
ków, t. 2, cz. 2—4, 1882, nr 399 s. 520); M. Sokołów-
s k i (komunikat) (Sprawozdania Komisji Historii Sztu-
czej bezpośrednie i pośrednie kontakty dworu
królewskiego albo wyższego duchowieństwa z Wło-
chami lub krajami Europy Środkowej, pozosta-
jącymi w artystycznych kontaktach z Italią. Zbyt
wczesne wydają się przy tym kontakty polsko-
-węgierskie w czasach Ludwika Węgierskiego i
Elżbiety Łokietkówny, bliższe natomiast okreso-
wi, w którym zaczął się rozpowszechniać kult ma-
łopolskich Hodegetrii, byłoby pośrednictwo kró-
lowej Jadwigi. Pierwsza żona Jagiełły obdarowa-
ła obrazem Matki Boskiej kościół Mariacki w
Krakowie, notowanym 'tam w r. 1397 i w w. XV59,
i zapewne drugim podobnym — katedrę na Wa-
welu eo.
kii, t. 7„ 1906), szp. CXXIII; — por. F. P i e k o s i ń s k i,
Najdawniejsze inwentarze skarbca kościoła NPMarii w
Krakowie z XV wieku (Sprawozdania Komisji Historii
Sztuki, t. 4, 1891), s. 65, 69. Obraz dairoiwany pirzez Jad-
wigę znajdował się w kościele Mariackim jeszcze w dru-
giej połowie w. XVI —■ por. A. Grabowski, Skarbni-
czka naszej archeologii, Lipsk 1854, s. 158.
60 „Tabula Beaiissimae Virginis Mariae [...] laminis
argenteis inauratis obducta armis Regni Poloniae trede-
cini per circulum eius cum Smalcz et Humgariae ornata"
(„Acta visitationis Bernardi...", s. 33—34, nr 6). Inwenta-
rze skarbca katedry i skarbca koronnego na Wawelu no-
tują inne obrazy, częściowo1 określone jako „picturae
Graeae", częściowo nieokreślonego -pochodzenia i stylu —
zob. Gadomski, Gotyckie malarstwo..., s. 25, przypi-
sy 23—27.
45
ku niektóre cechy wzoru pielęgnowano staranniej
(kształt głowy Marii, ornament na szatach), na-
tomiast po r. 1450, pod „ciśnieniem" miejscowych
przeobrażeń stylowych, przechodzono od stylu
miękkiego do kątowego i odstępowano od prze-
strzegania dawnych rygorów ikonograficznych (do-
dawanie napisów), jak gdyby początkowa siła od-
działywania wzoru uległa osłabieniu.
Poszukując okoliczności i dróg, jakimi ów
Wzór dotarł do Krakowa, z wymienionych powo-
dów należy wyłączyć te wydarzenia, które mo-
głyby stanowić okazję do przywiezienia wschod-
n-ioebrześcijańsfciej ikony5S; w grę wchodziły ra-
68 Np. pośrednictwo Piotra Lusignana w czasie jego
wizyty w Krakowie na zjeździe w r. 1364 (przypuszcze-
nie takie wysunąłem w komunikacie: Gadomski, Gru-
pa małopolskich obrazów..., s. 125 — por. tenże, Gotyc-
kie malarstwo..., s. 25, przypis 28). Należy również od-
rzucić bardziej prawdopodobną ze wzglądu na datę, do-
mniemaną rolę Sonki Holszańskiej, poślubionej Jagielle
w r. 1422, jak również przypuszczenie, że wzorem dla
obrazów małopolskich była ikona przywieziona jako zdo-
bycz z wojen na Bałkanach lub pozyskana w czasie
pielgrzymki do Ziemi Świętej.
59 „Tabula imaginis sanctae Mariae per dominam
Hedvigim Poloniae Reginam doinata, satis pulchra, gem-
mis et preciosis lapidibus decorata" (.Kodeks dyploma-
tyczny miasta Krakowa. Wyd. F. Piek osiński, Kra-
ków, t. 2, cz. 2—4, 1882, nr 399 s. 520); M. Sokołów-
s k i (komunikat) (Sprawozdania Komisji Historii Sztu-
czej bezpośrednie i pośrednie kontakty dworu
królewskiego albo wyższego duchowieństwa z Wło-
chami lub krajami Europy Środkowej, pozosta-
jącymi w artystycznych kontaktach z Italią. Zbyt
wczesne wydają się przy tym kontakty polsko-
-węgierskie w czasach Ludwika Węgierskiego i
Elżbiety Łokietkówny, bliższe natomiast okreso-
wi, w którym zaczął się rozpowszechniać kult ma-
łopolskich Hodegetrii, byłoby pośrednictwo kró-
lowej Jadwigi. Pierwsza żona Jagiełły obdarowa-
ła obrazem Matki Boskiej kościół Mariacki w
Krakowie, notowanym 'tam w r. 1397 i w w. XV59,
i zapewne drugim podobnym — katedrę na Wa-
welu eo.
kii, t. 7„ 1906), szp. CXXIII; — por. F. P i e k o s i ń s k i,
Najdawniejsze inwentarze skarbca kościoła NPMarii w
Krakowie z XV wieku (Sprawozdania Komisji Historii
Sztuki, t. 4, 1891), s. 65, 69. Obraz dairoiwany pirzez Jad-
wigę znajdował się w kościele Mariackim jeszcze w dru-
giej połowie w. XVI —■ por. A. Grabowski, Skarbni-
czka naszej archeologii, Lipsk 1854, s. 158.
60 „Tabula Beaiissimae Virginis Mariae [...] laminis
argenteis inauratis obducta armis Regni Poloniae trede-
cini per circulum eius cum Smalcz et Humgariae ornata"
(„Acta visitationis Bernardi...", s. 33—34, nr 6). Inwenta-
rze skarbca katedry i skarbca koronnego na Wawelu no-
tują inne obrazy, częściowo1 określone jako „picturae
Graeae", częściowo nieokreślonego -pochodzenia i stylu —
zob. Gadomski, Gotyckie malarstwo..., s. 25, przypi-
sy 23—27.
45