DOI Artikel:
Pencakowski, Paweł: Kamienny krucyfiks Wita Stwosza w kościele Mariackim w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20540#0072
ra (Baera), wybitnego krakowskiego humanisty,
lekarza, prawnika i pisarza w jednej ©sobie.
Jan Ber pochodził z ©siadłej w Krakowie ro-
dzimy Niemców śląskich98. Ojciec jego Paweł
(t 1504) — obywatel Krakowa od 1446, ławnik i
od 1477 rajca krakowski — był wzmiankowany
jako jeden z patrycj uszy w akcie erekcyjnym Oł-
tarza Mariackiego ". Dochował się on licznego po-
tomstwa, wśród którego pewną sławę zdobył Kac-
Per (| 1543), przedsiębiorca górniczy i mincerz,
dzierżawca mennicy krakowskiej, wykształcony w
Akademii Krakowskiej (zapis w r. 1470), domnie-
many autor anonimowego memoriału do Rady
Miejisfciej w sprawie bicia monety (z r. 1489). In-
nym wybitnym potomkiem Pawła Bera był Jan.
Wstąpił on na uniwersytet zapewne w r. 1473 10°.
W r. 1477 uzyskał tytuł bakalarza, a w 1478 ma-
gistra medycyny101. Doktorat wszech nauk lekar-
skich otrzymał 13 grudnia 1488; wtedy to wygło-
sił mowę io znaczeniu medycyny. Wspomniana
mowa, będąca niezwykle ciekawym dokumentem
do historii medycyny krakowskiej, weszła w skład
drukowanego w r. 1496 w Norymberdze Modus
Epistolandi, wydanego pod pseudonimem Jan
Ursinus 102.
Historyka sztuki czytającego tekst Oratio de
laudibus medicinae uderzają liczne sformułowa-
nia, idee, a przede wszystkim samo określenie me-
dycyny jako sztuki i nauki zarazem oraz jej umiej-
scowienie w panoramie działalności intelektual-
nej i duchowej człowieka. Zaskakujące jest po-
dobieństwo Ursimowej medycyny do sztuki w uję-
ciu współczesnych włoskich teoretyków. Wzór
zaś wykształconego lekarza zupełnie przypomina
idealnego artystę, jakiego obraz kreślili Alberti,
Ghiberti i Leonardo w swych pismach. Wydaje
się, że wystarczyłoby „leczenie" zastąpić „malo-
waniem", a naukę rysunku i perspektywy — stu-
diami anatomicznymi, aby zbieżności były całko-
wite. Zapewne konstruując swój ideał lekarza
Jan Ber opierał się na znanym mu, propagowa-
nym w Italii modelu artysty. Sprawa tych zbież-
ności byłaby godna bliższego zbadania, tym bar-
dziej że Ber-literat był kompilatorem i bez opo-
rów przytaczał w swoich listach całe fragmenty
z piśmiennictwa starożytnego 103.
Można postawić tezę, że „brakującym ogni-
wem" między nowożytnym pojmowaniem wy-
kształcenia artystycznego, rozpowszechnionym we
Włoszech, a Witem Stwoszem była grupa kra-
kowskich humanistów. Wśród nich poczesną ro-
lę odegrał Jan Ber (Ursinus), nowocześnie myślą-
cy lekarz, a także humanista i literat, który wie-
dział, na czym opierał się nowożytny ideał wiel-
kiego- artysty, a także znał tajniki ciała ludzkiego,
jako anatom i zwolennik sekcji zwłok 104. W Ora-
tio de laudibus medicinae głosił on, „że nie ma
drugiej nauki na całym świieoie, którą by można
[z medycyną] porównać, nie ma także w żadnej
dziedzinie niczego tak doskonałego, tak wspaniałe-
go, czego by sztuka lekarska nie przewyższała,
ponieważ medycyna zajmuje się organizmem
ludzkim" i°5.
W rozumieniu piętnastowiecznych humanistów
dziedziną taką mogła być także sztuka (a na pe-
wno rzeźbienie postaci ukrzyżowanego Chrystusa).
95 Pt. Antibolomenum z r. 1472, gdzie obok nazew-
nictwa łacińskiego występują terminy polskie. Stańko
był wzmiankowany przez Długosza w Liber Beneficio-
rWn, II, s. 4, jako fundator ołtarza pw. Sw. Aleksego
w krakowskim kościele Mariackim.
98 F. G i e d r o y ć, Źródła biograjiczno-bibliograjicz-
ne do dziejów medycyny w dawnej Polsce, Warszawa
1911.
97 J. Lachs, Krakowski cech chirurgów (Archiwum
Towarzystwa Naukowego we Lwowie, Dział III, t. VIII,
z- 2, 1936), s. 3.
98 Wiadomości o rodzinie Jana Bera wg: K. P i e-
radzka, Paweł Ber i Kacper Ber (hasła) [w:] PSB, t.
I Kraków 1936, s. 443—444.
99 Akt iten był wielokroć omawiamy — por. P t a ś n i k,
Cracovia Artijicum..., s. 310, nr 1028; M. Firiedberg,
Ołtarz krakowski Wita Stwosza (Przegląd Zachodni 1952,
nr 7—8), s. 673 i n.
100 Tak przyjmuje L. Winniczuk — z ab. Jan Ur-
syn z Krakowa, Modus Epistolandi. Tłum. L. Winni-
czuk, Wrocław 1(975, p. XX.
101 J. O e 11 i n g e r, Rys dawnych dziejów Wydzia-
*u Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Cz. I: Od
założenia Uniwersytetu do końca XVI stulecia (Roz-
prawy i Sprawozdania z posiedzeń Wydz. Filolog. AU,
t. VI, 1878), s. 272.
102 Pseudonim swój otrzymał Ber w Sodalitas Litte-
raria Vistulana, której członkiem był od założenia (1490).
103 Wykazał to R. G ans i n i e c, Listownik Jana
Ursinusa (Sprawozdania z czynności i posiedzeń PAU,
LIII, 19512/1), s. W—23.
104 Pominąwszy kontakty w obrębie stowarzyszenia,
Jan Ber mógł znać Stwosza przez swego ojca (por. przyp.
97 i 98), przez brata Kacpra, kolegę „po fachu" Henry-
ka Slackera i przez Adama Szworca — swego szwagra,
fundatora wykonanych częściowo przez mistrza rzeźb w
kaplicy Ogrojcowej przy kościele Sw. Barbary w Kra-
kowie. Wśród kilku uwag o dziejach anatomii sekcyjnej
poza Italią Panofsky (o.c, s. 168) wymienia jako
pierwszy znany mu postulat przeprowadzania sekcji dla
studentów medycyny — wniosek złożony w r. 1502 (i
ponowiony w r. 1510) przez członka rady wydziału le-
karskiego Uniwersytetu w Lipsku. Mowa Jana Bera,
nie będąca bynajmniej takim „nieśmiałym wnioskiem",
wyprzedza lipski postulat o czternaście lat.
105 Jan Ursyn z Krakowa, Modus Epistolandi,
s. 167 (83).
69
lekarza, prawnika i pisarza w jednej ©sobie.
Jan Ber pochodził z ©siadłej w Krakowie ro-
dzimy Niemców śląskich98. Ojciec jego Paweł
(t 1504) — obywatel Krakowa od 1446, ławnik i
od 1477 rajca krakowski — był wzmiankowany
jako jeden z patrycj uszy w akcie erekcyjnym Oł-
tarza Mariackiego ". Dochował się on licznego po-
tomstwa, wśród którego pewną sławę zdobył Kac-
Per (| 1543), przedsiębiorca górniczy i mincerz,
dzierżawca mennicy krakowskiej, wykształcony w
Akademii Krakowskiej (zapis w r. 1470), domnie-
many autor anonimowego memoriału do Rady
Miejisfciej w sprawie bicia monety (z r. 1489). In-
nym wybitnym potomkiem Pawła Bera był Jan.
Wstąpił on na uniwersytet zapewne w r. 1473 10°.
W r. 1477 uzyskał tytuł bakalarza, a w 1478 ma-
gistra medycyny101. Doktorat wszech nauk lekar-
skich otrzymał 13 grudnia 1488; wtedy to wygło-
sił mowę io znaczeniu medycyny. Wspomniana
mowa, będąca niezwykle ciekawym dokumentem
do historii medycyny krakowskiej, weszła w skład
drukowanego w r. 1496 w Norymberdze Modus
Epistolandi, wydanego pod pseudonimem Jan
Ursinus 102.
Historyka sztuki czytającego tekst Oratio de
laudibus medicinae uderzają liczne sformułowa-
nia, idee, a przede wszystkim samo określenie me-
dycyny jako sztuki i nauki zarazem oraz jej umiej-
scowienie w panoramie działalności intelektual-
nej i duchowej człowieka. Zaskakujące jest po-
dobieństwo Ursimowej medycyny do sztuki w uję-
ciu współczesnych włoskich teoretyków. Wzór
zaś wykształconego lekarza zupełnie przypomina
idealnego artystę, jakiego obraz kreślili Alberti,
Ghiberti i Leonardo w swych pismach. Wydaje
się, że wystarczyłoby „leczenie" zastąpić „malo-
waniem", a naukę rysunku i perspektywy — stu-
diami anatomicznymi, aby zbieżności były całko-
wite. Zapewne konstruując swój ideał lekarza
Jan Ber opierał się na znanym mu, propagowa-
nym w Italii modelu artysty. Sprawa tych zbież-
ności byłaby godna bliższego zbadania, tym bar-
dziej że Ber-literat był kompilatorem i bez opo-
rów przytaczał w swoich listach całe fragmenty
z piśmiennictwa starożytnego 103.
Można postawić tezę, że „brakującym ogni-
wem" między nowożytnym pojmowaniem wy-
kształcenia artystycznego, rozpowszechnionym we
Włoszech, a Witem Stwoszem była grupa kra-
kowskich humanistów. Wśród nich poczesną ro-
lę odegrał Jan Ber (Ursinus), nowocześnie myślą-
cy lekarz, a także humanista i literat, który wie-
dział, na czym opierał się nowożytny ideał wiel-
kiego- artysty, a także znał tajniki ciała ludzkiego,
jako anatom i zwolennik sekcji zwłok 104. W Ora-
tio de laudibus medicinae głosił on, „że nie ma
drugiej nauki na całym świieoie, którą by można
[z medycyną] porównać, nie ma także w żadnej
dziedzinie niczego tak doskonałego, tak wspaniałe-
go, czego by sztuka lekarska nie przewyższała,
ponieważ medycyna zajmuje się organizmem
ludzkim" i°5.
W rozumieniu piętnastowiecznych humanistów
dziedziną taką mogła być także sztuka (a na pe-
wno rzeźbienie postaci ukrzyżowanego Chrystusa).
95 Pt. Antibolomenum z r. 1472, gdzie obok nazew-
nictwa łacińskiego występują terminy polskie. Stańko
był wzmiankowany przez Długosza w Liber Beneficio-
rWn, II, s. 4, jako fundator ołtarza pw. Sw. Aleksego
w krakowskim kościele Mariackim.
98 F. G i e d r o y ć, Źródła biograjiczno-bibliograjicz-
ne do dziejów medycyny w dawnej Polsce, Warszawa
1911.
97 J. Lachs, Krakowski cech chirurgów (Archiwum
Towarzystwa Naukowego we Lwowie, Dział III, t. VIII,
z- 2, 1936), s. 3.
98 Wiadomości o rodzinie Jana Bera wg: K. P i e-
radzka, Paweł Ber i Kacper Ber (hasła) [w:] PSB, t.
I Kraków 1936, s. 443—444.
99 Akt iten był wielokroć omawiamy — por. P t a ś n i k,
Cracovia Artijicum..., s. 310, nr 1028; M. Firiedberg,
Ołtarz krakowski Wita Stwosza (Przegląd Zachodni 1952,
nr 7—8), s. 673 i n.
100 Tak przyjmuje L. Winniczuk — z ab. Jan Ur-
syn z Krakowa, Modus Epistolandi. Tłum. L. Winni-
czuk, Wrocław 1(975, p. XX.
101 J. O e 11 i n g e r, Rys dawnych dziejów Wydzia-
*u Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Cz. I: Od
założenia Uniwersytetu do końca XVI stulecia (Roz-
prawy i Sprawozdania z posiedzeń Wydz. Filolog. AU,
t. VI, 1878), s. 272.
102 Pseudonim swój otrzymał Ber w Sodalitas Litte-
raria Vistulana, której członkiem był od założenia (1490).
103 Wykazał to R. G ans i n i e c, Listownik Jana
Ursinusa (Sprawozdania z czynności i posiedzeń PAU,
LIII, 19512/1), s. W—23.
104 Pominąwszy kontakty w obrębie stowarzyszenia,
Jan Ber mógł znać Stwosza przez swego ojca (por. przyp.
97 i 98), przez brata Kacpra, kolegę „po fachu" Henry-
ka Slackera i przez Adama Szworca — swego szwagra,
fundatora wykonanych częściowo przez mistrza rzeźb w
kaplicy Ogrojcowej przy kościele Sw. Barbary w Kra-
kowie. Wśród kilku uwag o dziejach anatomii sekcyjnej
poza Italią Panofsky (o.c, s. 168) wymienia jako
pierwszy znany mu postulat przeprowadzania sekcji dla
studentów medycyny — wniosek złożony w r. 1502 (i
ponowiony w r. 1510) przez członka rady wydziału le-
karskiego Uniwersytetu w Lipsku. Mowa Jana Bera,
nie będąca bynajmniej takim „nieśmiałym wnioskiem",
wyprzedza lipski postulat o czternaście lat.
105 Jan Ursyn z Krakowa, Modus Epistolandi,
s. 167 (83).
69