DOI Artikel:
Gryglewicz, Tomasz: Kuszenie Witkacego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20540#0121
5. Nikolaus Manuel Deutsch, Kuszenie św. Antoniego, Muzeum w Bernie (wg Castellego) (repr.
A. Rzepecki)
z popularną w tych. czasach symboliką czterech
elementów: ziemi, wody, ognia i powietrza 8.
Również bardzo istotnym czynnikiem obrazów
Boscha jest związek przedstawianych na nich
scen z folklorem karnawałowym, co potęguje je-
szcze ich groteskowy charakter. W dniu święta
Antoniego Pustelnika i(bądź w jego wigilię) —1
obchodzonego, jak wiadomo, 17 stycznia — orga-
nizowano aż do niedawnych czasów karnawałowe,
a więc posiadające pairodystyczny charakter, ce-
remonie, w których m. in. występowały całe za-
stępy aktorów poprzebieranych za diabły9.
8 Andre Chastel poświęcił grafice Schoingauera, obra-
zom Deutscha i Griinewalda oraz Tryptykowi lizboń-
skiemu (w którym podkreśla obecność symboliki „akwa-
tycznej") odrębne studium, widząc w scenie kuszenia
fantastyczną wizję zrodzoną przez melancholiczny umysł
„selon les lois d'une fantasie, qui nous echappe" (A.
Chastel, La tentation de Saint Antoine, ou le songe
du melancholiąue (Gazette des Beaux-Arts, XV, 1936),
s. 228—229). Z argumentacją Chastela nie zgadza się
w pełni Charles Cuttler, który wymowę ideową Tryp-
tyku lizbońskiego zamyka w następującej konkluzji: „It
is further evident that he represented the saint as prey
to all tho.se thing which stirred and frightened the minds
of his contemporaries. Fear of the unknown, dread of
malignant powers beyond man's control a debilitating
fatalism engendered by belief in astrology, immiinence
of the ultimate cataclysm as revealed in the Apocaij/pse
and the Fifteen Signs before Doomsday, daily enticement
to commit one or all of the Seven Deadly Sins, these
are the core of Bosch's interpretation of the way to
salvation through proper exercise of freedom of the
will aind invocation of divine grace, a way shown to
all men by the «miles Christi», St. Anthony Abbot-
Though under the influence of Saturn and thus prede-
stined according to astrology to an unfortunate life, ne-
vertheless he had overcome the Devil, had been victo-
rious in contest with the Seven Deadly Sins, and sur-
monted the evil effects of the planets" (Ch. D. Cut-
tler, The Lisbons Temptation of St. Anthony by Jerome
Bosch (The Art Bulletin, XXXIX, 2, 1957), s. 125.
9 Zob. J. Morawski, La legendę de saint Antoin^
eremitę. Histoire, poesie, art, folklore (Poznańskie To-
warzystwo Przyjaciół Nauk. Prace Komisji Filologicznej,
XI, 2a, 1939). Morawski podaje szereg przykładów kar-
nawałowych widowisk związanych z kultem Św. Anto-
liego, akcentując relacje między folklorem a sztuka
;} literaturą poświęconą temu świętemu. Temat karna-
wału i jego związku ze sztuką i literaturą omawia ni'
n.: M. Bachtin, Problemy poetyki DostojewskiegO'
P.zeł. N. Modzelewska, Warszawa 1970; tenże, TwóT'
116
A. Rzepecki)
z popularną w tych. czasach symboliką czterech
elementów: ziemi, wody, ognia i powietrza 8.
Również bardzo istotnym czynnikiem obrazów
Boscha jest związek przedstawianych na nich
scen z folklorem karnawałowym, co potęguje je-
szcze ich groteskowy charakter. W dniu święta
Antoniego Pustelnika i(bądź w jego wigilię) —1
obchodzonego, jak wiadomo, 17 stycznia — orga-
nizowano aż do niedawnych czasów karnawałowe,
a więc posiadające pairodystyczny charakter, ce-
remonie, w których m. in. występowały całe za-
stępy aktorów poprzebieranych za diabły9.
8 Andre Chastel poświęcił grafice Schoingauera, obra-
zom Deutscha i Griinewalda oraz Tryptykowi lizboń-
skiemu (w którym podkreśla obecność symboliki „akwa-
tycznej") odrębne studium, widząc w scenie kuszenia
fantastyczną wizję zrodzoną przez melancholiczny umysł
„selon les lois d'une fantasie, qui nous echappe" (A.
Chastel, La tentation de Saint Antoine, ou le songe
du melancholiąue (Gazette des Beaux-Arts, XV, 1936),
s. 228—229). Z argumentacją Chastela nie zgadza się
w pełni Charles Cuttler, który wymowę ideową Tryp-
tyku lizbońskiego zamyka w następującej konkluzji: „It
is further evident that he represented the saint as prey
to all tho.se thing which stirred and frightened the minds
of his contemporaries. Fear of the unknown, dread of
malignant powers beyond man's control a debilitating
fatalism engendered by belief in astrology, immiinence
of the ultimate cataclysm as revealed in the Apocaij/pse
and the Fifteen Signs before Doomsday, daily enticement
to commit one or all of the Seven Deadly Sins, these
are the core of Bosch's interpretation of the way to
salvation through proper exercise of freedom of the
will aind invocation of divine grace, a way shown to
all men by the «miles Christi», St. Anthony Abbot-
Though under the influence of Saturn and thus prede-
stined according to astrology to an unfortunate life, ne-
vertheless he had overcome the Devil, had been victo-
rious in contest with the Seven Deadly Sins, and sur-
monted the evil effects of the planets" (Ch. D. Cut-
tler, The Lisbons Temptation of St. Anthony by Jerome
Bosch (The Art Bulletin, XXXIX, 2, 1957), s. 125.
9 Zob. J. Morawski, La legendę de saint Antoin^
eremitę. Histoire, poesie, art, folklore (Poznańskie To-
warzystwo Przyjaciół Nauk. Prace Komisji Filologicznej,
XI, 2a, 1939). Morawski podaje szereg przykładów kar-
nawałowych widowisk związanych z kultem Św. Anto-
liego, akcentując relacje między folklorem a sztuka
;} literaturą poświęconą temu świętemu. Temat karna-
wału i jego związku ze sztuką i literaturą omawia ni'
n.: M. Bachtin, Problemy poetyki DostojewskiegO'
P.zeł. N. Modzelewska, Warszawa 1970; tenże, TwóT'
116