DOI article:
Gryglewicz, Tomasz: Kuszenie Witkacego
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20540#0129
16. Felicien Rops, Kuszenie św. Antoniego, drzeworyt (wg
Hofstattera) (repr. A. Rzepecki)
17. Alfred Kubin, Kuszenie św. Antoniego, rys. piórkiem
(wg Hofstattera) (repr. A. Rzepecki)
Gdybyśmy mieli zatem do czynienia z obra-
zem powstałym przed XIX w., czyli w okresie,
kiedy to artyści stosunkowo rzadko odchodzili od
ustalonych przez tradycję motywów ikonografi-
cznych, postawioną tezę co do tematyki Kompo-
zycji Witkacego moglibyśmy uznać za ostatecz-
nie umotywowaną. Niestety musimy uznać wynik
przeprowadzonej analizy ikonograficznej tylko za
hipotezę, biorąc pod uwagę, iż mamy do czynie-
nia z dziełem powstałym w pierwszej połowie
XX w., a więc dawno po zjawisku przerwania
tradycji ikonograficznej, które nastąpiło — we-
dług znanej tezy E. H. Gombricha — na począt-
ku XIX w.21 W dalszych rozważaniach będziemy
zatem musieli wyjść poza samą Kompozycją, sta-
rając isię umiejscowić temat Kuszenia św. Anto-
niego w całej twórczości Witkacego, a także W
epoce, z której wyrósł i w której tworzył. Dalszy
etap naszych rozważań będzie więc reprezento-
wał — trzymając się klasyfikacji Panofskiego —
, ,'interpretacj ę ikomologic zną ".
Naszą hipotezę, według której Kompozycja z
r. 1922 to Kuszenie św. Antoniego, umacnia fakt
podejmowania przez Witkacego już wcześniej te-
go tematu. Najbardziej znanymi „fcuszeniami"
Witkacego' są Kuszenie św. Antoniego I (ryc. 18),
datowane na lata 1916—1921, ii Kuszenie św. An-
toniego II (ryc. 19) z lat 1921—1922, oba znajdu-
jące się w zbiorach krakowskiego Muzeum Naro-
dowego. Na pierwszej kompozycji widzimy świę-
tego kuszonego przez trzy kobiety: pierwszą —
tańczącą, ubraną w luźną suknię; drugą — nagą,
wyłaniającą się spoza krzewu; trzecią ■— trzyma-
jącą w rejce jakiś owoc i będącą czymś w rodzaju
syreny.
Kuszenie św. Antoniego II jest natomiast kom-
pozycją znacznie bardziej skomplikowaną zarów-
no formalnie, jak i przedstawieniowe Podobnie
jak w przypadku pierwszego „kuszenia" św. Anto-
niemu — występującemu na pierwszym planie
w towarzystwie fisopodobnego potworka, zastę-
pującego tradycyjną świnkę — ukazuje się du-
mna kobieta ubrana w barwną suknię. Znowu
mamy więc do czynienia z „kuszeniem zmysło-
wym". Obok głównego epizodu w skalistej i pu-
stynnej scenerii tła widzimy szereg drugoplano-
wych scenek z udziałem, jak się zdaje, kilkakrot-
nie występującego na, tym obrazie św. Antoniego.
21 Tezę Gombricha upowszechni! w środowisku pol-
skich historyków sztuki J. Białostocki, Ikonografia
romantyczna {w:] Romantyzm. Studia nad sztuką dru-
giej połowy XVIII i wieku XIX, Warszawa 1967, s. 57—•
-h86.
124
Hofstattera) (repr. A. Rzepecki)
17. Alfred Kubin, Kuszenie św. Antoniego, rys. piórkiem
(wg Hofstattera) (repr. A. Rzepecki)
Gdybyśmy mieli zatem do czynienia z obra-
zem powstałym przed XIX w., czyli w okresie,
kiedy to artyści stosunkowo rzadko odchodzili od
ustalonych przez tradycję motywów ikonografi-
cznych, postawioną tezę co do tematyki Kompo-
zycji Witkacego moglibyśmy uznać za ostatecz-
nie umotywowaną. Niestety musimy uznać wynik
przeprowadzonej analizy ikonograficznej tylko za
hipotezę, biorąc pod uwagę, iż mamy do czynie-
nia z dziełem powstałym w pierwszej połowie
XX w., a więc dawno po zjawisku przerwania
tradycji ikonograficznej, które nastąpiło — we-
dług znanej tezy E. H. Gombricha — na począt-
ku XIX w.21 W dalszych rozważaniach będziemy
zatem musieli wyjść poza samą Kompozycją, sta-
rając isię umiejscowić temat Kuszenia św. Anto-
niego w całej twórczości Witkacego, a także W
epoce, z której wyrósł i w której tworzył. Dalszy
etap naszych rozważań będzie więc reprezento-
wał — trzymając się klasyfikacji Panofskiego —
, ,'interpretacj ę ikomologic zną ".
Naszą hipotezę, według której Kompozycja z
r. 1922 to Kuszenie św. Antoniego, umacnia fakt
podejmowania przez Witkacego już wcześniej te-
go tematu. Najbardziej znanymi „fcuszeniami"
Witkacego' są Kuszenie św. Antoniego I (ryc. 18),
datowane na lata 1916—1921, ii Kuszenie św. An-
toniego II (ryc. 19) z lat 1921—1922, oba znajdu-
jące się w zbiorach krakowskiego Muzeum Naro-
dowego. Na pierwszej kompozycji widzimy świę-
tego kuszonego przez trzy kobiety: pierwszą —
tańczącą, ubraną w luźną suknię; drugą — nagą,
wyłaniającą się spoza krzewu; trzecią ■— trzyma-
jącą w rejce jakiś owoc i będącą czymś w rodzaju
syreny.
Kuszenie św. Antoniego II jest natomiast kom-
pozycją znacznie bardziej skomplikowaną zarów-
no formalnie, jak i przedstawieniowe Podobnie
jak w przypadku pierwszego „kuszenia" św. Anto-
niemu — występującemu na pierwszym planie
w towarzystwie fisopodobnego potworka, zastę-
pującego tradycyjną świnkę — ukazuje się du-
mna kobieta ubrana w barwną suknię. Znowu
mamy więc do czynienia z „kuszeniem zmysło-
wym". Obok głównego epizodu w skalistej i pu-
stynnej scenerii tła widzimy szereg drugoplano-
wych scenek z udziałem, jak się zdaje, kilkakrot-
nie występującego na, tym obrazie św. Antoniego.
21 Tezę Gombricha upowszechni! w środowisku pol-
skich historyków sztuki J. Białostocki, Ikonografia
romantyczna {w:] Romantyzm. Studia nad sztuką dru-
giej połowy XVIII i wieku XIX, Warszawa 1967, s. 57—•
-h86.
124