DOI Artikel:
Gryglewicz, Tomasz: Kuszenie Witkacego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20540#0133
21. Witold Wojtkiewicz, Kuszenie św. Antoniego, 1908, rys. piórkiem, miejsce przechowania
nieznane (wg W. Juszczak, Wojtkiewicz i Nowa Sztuka, Warszawa 1965) (repr. A. Rzepecki)
przeciwstawnym modernizmowi okresie między-
wojennym.
Nie wszystko w sztuce można jednak wytłu-
maczyć wpływem epoki, w jakiej przyszło żyć
danemu artyście. Ważny jest również, zwłaszcza
w sztuce nowoczesnej, współczynnik indywidual-
ny dzieła. Zadajmy zatem pytanie, dlaczego wła-
śnie dla Witkacego temat Kuszenia św. Antonie-
go był tak szczególnie atrakcyjny. Czytając jed-
nak jego wypowiedzi teoretyczne, a więc poru-
szając się po obszarach świadomej psychiki ar-
tysty, nie odnajdziemy żadnych wskazówek co
do treści zawartych w obrazach. Brak takich
wskazówek przypisać należy — z pewnością —
wspomnianej już w tym tekście Witkacowskiej
teorii Czystej Formy, odrzucającej intepretację
treściową. Aby więc dotrzeć do podświadomości
artysty — gdzie należy szukać źródeł jego obsesji
tematycznych — trzeba sięgać bądź do gatunków
mniej obciążonych Iświadomą spekulacją, bądź do
takich zapisów wizualnych, gdzie czynnik świa-
domy (Czysta Foirma) 'uwidacznia się w małym
stopniu. - - i
Takim swoistym dokumentem, za pomocą któ-
rego możemy przeniknąć do wyobraźni obrazo-
twórczej artysty, jest „sprawozdanie" Witkacego
z seansu peyotlowego, które później umieścił w
tomie Narkotyki. Analogię owego „sprawozdania"
stanowią liczne rysunki Witkacego, zwłaszcza te,
które wykonał pod wpływem narkotyku i które
są czymś w rodzaju postulowanego później przez
nadrealistów ecriture automatiąue.
O tym, że ukazujące się pod wpływem działa-
nia narkotyku wizje uzewnętrzniają podświado-
mą zawartość psychiki, Witkacy przekonany był
pod wpływem Freuda; uważał, że „ukazać mogą
człowiekowi to, co przed sobą starannie ukryć
się stara", a więc „każdy może mieć takie wizje,
na jaskie zasłużył"31. Witkacy, charakteryzując
swoje wizje, zauważa, że było w nich „za dużo
humorystyki i potworności zimięszanych razem"
i że przeważały w nich „potwory lądowe i mor-
skie, i straszne mordy ludzkie"
Witkacemu nie ukazała się wprawdzie pod
wpływem narkotyku dosłowna scena Kuszenia
św. Antoniego, lecz on sam znalazł się w podob-
nej sytuacji, co święty pustelnik „kuszony" przez
demoniczne potwory. Sceny wywołane przez pe-
128
nieznane (wg W. Juszczak, Wojtkiewicz i Nowa Sztuka, Warszawa 1965) (repr. A. Rzepecki)
przeciwstawnym modernizmowi okresie między-
wojennym.
Nie wszystko w sztuce można jednak wytłu-
maczyć wpływem epoki, w jakiej przyszło żyć
danemu artyście. Ważny jest również, zwłaszcza
w sztuce nowoczesnej, współczynnik indywidual-
ny dzieła. Zadajmy zatem pytanie, dlaczego wła-
śnie dla Witkacego temat Kuszenia św. Antonie-
go był tak szczególnie atrakcyjny. Czytając jed-
nak jego wypowiedzi teoretyczne, a więc poru-
szając się po obszarach świadomej psychiki ar-
tysty, nie odnajdziemy żadnych wskazówek co
do treści zawartych w obrazach. Brak takich
wskazówek przypisać należy — z pewnością —
wspomnianej już w tym tekście Witkacowskiej
teorii Czystej Formy, odrzucającej intepretację
treściową. Aby więc dotrzeć do podświadomości
artysty — gdzie należy szukać źródeł jego obsesji
tematycznych — trzeba sięgać bądź do gatunków
mniej obciążonych Iświadomą spekulacją, bądź do
takich zapisów wizualnych, gdzie czynnik świa-
domy (Czysta Foirma) 'uwidacznia się w małym
stopniu. - - i
Takim swoistym dokumentem, za pomocą któ-
rego możemy przeniknąć do wyobraźni obrazo-
twórczej artysty, jest „sprawozdanie" Witkacego
z seansu peyotlowego, które później umieścił w
tomie Narkotyki. Analogię owego „sprawozdania"
stanowią liczne rysunki Witkacego, zwłaszcza te,
które wykonał pod wpływem narkotyku i które
są czymś w rodzaju postulowanego później przez
nadrealistów ecriture automatiąue.
O tym, że ukazujące się pod wpływem działa-
nia narkotyku wizje uzewnętrzniają podświado-
mą zawartość psychiki, Witkacy przekonany był
pod wpływem Freuda; uważał, że „ukazać mogą
człowiekowi to, co przed sobą starannie ukryć
się stara", a więc „każdy może mieć takie wizje,
na jaskie zasłużył"31. Witkacy, charakteryzując
swoje wizje, zauważa, że było w nich „za dużo
humorystyki i potworności zimięszanych razem"
i że przeważały w nich „potwory lądowe i mor-
skie, i straszne mordy ludzkie"
Witkacemu nie ukazała się wprawdzie pod
wpływem narkotyku dosłowna scena Kuszenia
św. Antoniego, lecz on sam znalazł się w podob-
nej sytuacji, co święty pustelnik „kuszony" przez
demoniczne potwory. Sceny wywołane przez pe-
128