DOI Artikel:
Gryglewicz, Tomasz: Kuszenie Witkacego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20540#0136
22. Salwador Dali, Kuszenie św. Antoniego, 1946, Bruksela, Musieeis Royaux des Beiaiux-Ants de Belgi-
que (wg H. Oesiterreicher-Mollwo, Surrealismus und Dadaismus, Basel-Wien 1978) (repr. A. Rzepecki)
Dalim występują pewne znaczące podobieństwa,
porównamy obu tyoh twórców. Nie chodzi tu o
jakiś bezpośredni związek czy zależność genety-
czną zachodzącą między nimi — należeli bowiem
do innego pokolenia i środowiska, różniły także
ich twórczość właściwości stylistyczne. Istotne
Wydają się raczej ich zbliżona postawa artystycz-
na oraz podobne cechy charakterologiczne, po-
wtarzające się u artystów preferujących poetykę
groteski.
Pomijając uwarunkowania kulturowe i środo-
wiskowe, różne iu Polaka i Katalończyka, obaj re-
prezentowali — typową dla artystów tworzących
groteskę — postawę profetyezno-błazeńską. Pole-
gała ona, z jednej strony, na akcentowaniu przy-
pisywanej sobie genialnośoi, dającej im prawo
głoszenia prawd absolutnych i ostatecznych na
kaiżdy temat, a z drugiej — na epatowaniu publi-
czności ekscentryczną błazenadą i skandalizują-
cym zachowaniem, utwierdzającym rozpowszech-
nioną opinię o ich domniemanym szaleństwie, al-
koholizmie, narkomanii i perwersji. Obaj lubowali
się w transwestycyzmie, traktując poniekąd ,,życie
jako teatr". Obaj nie ukrywali przy tym swojego
konserwatyzmu, arystolkratyzmu oraz niechęci do
nowoczesności i awangardy.
Tego typu postawa wynika z pewnością ze
zjawiska „wyobcowania", charakterystycznego dla
nurtu neoromantycznegOi w sztuce XX w., które-
go reprezentantami wydają się być Witkacy i
Dali. „Wyobcowanie" zaś jest jedną z naczelnych
cech „modernistycznej groteski". „Świat, będący
czymś obcym, powstaje w oczach zatopionego w
marzeniu, we śnie, na jawie albo na progu za-
mroczenia" — pisał współczesny badacz groteski,
Wolfgang Kayser, dodając, że „kształtowainie cze-
goś groteskowego jest próbą zaklęcia i okiełznania
wszystkiego, co w świecie demoniczne" 4l.
Taką właśnie sytuację symbolizować może Ku-
szenie — „wyobcowanego" w pewnym sensie —■
Witkacego, który, utażsamiając się po trosze z
przedstawianym na obrazach św. Antonim, starał
się poprzez swoje groteskowe malarstwo okiełznać
prześladujące go demoniczno-fantastyczne wizje,
41 W. Kayser, Próba określenia istoty grotesko-
wości. Przeł. R. Handke (Pamiętnik Literacki, LXX, 4,
1979), s. 278 i 279.
131
que (wg H. Oesiterreicher-Mollwo, Surrealismus und Dadaismus, Basel-Wien 1978) (repr. A. Rzepecki)
Dalim występują pewne znaczące podobieństwa,
porównamy obu tyoh twórców. Nie chodzi tu o
jakiś bezpośredni związek czy zależność genety-
czną zachodzącą między nimi — należeli bowiem
do innego pokolenia i środowiska, różniły także
ich twórczość właściwości stylistyczne. Istotne
Wydają się raczej ich zbliżona postawa artystycz-
na oraz podobne cechy charakterologiczne, po-
wtarzające się u artystów preferujących poetykę
groteski.
Pomijając uwarunkowania kulturowe i środo-
wiskowe, różne iu Polaka i Katalończyka, obaj re-
prezentowali — typową dla artystów tworzących
groteskę — postawę profetyezno-błazeńską. Pole-
gała ona, z jednej strony, na akcentowaniu przy-
pisywanej sobie genialnośoi, dającej im prawo
głoszenia prawd absolutnych i ostatecznych na
kaiżdy temat, a z drugiej — na epatowaniu publi-
czności ekscentryczną błazenadą i skandalizują-
cym zachowaniem, utwierdzającym rozpowszech-
nioną opinię o ich domniemanym szaleństwie, al-
koholizmie, narkomanii i perwersji. Obaj lubowali
się w transwestycyzmie, traktując poniekąd ,,życie
jako teatr". Obaj nie ukrywali przy tym swojego
konserwatyzmu, arystolkratyzmu oraz niechęci do
nowoczesności i awangardy.
Tego typu postawa wynika z pewnością ze
zjawiska „wyobcowania", charakterystycznego dla
nurtu neoromantycznegOi w sztuce XX w., które-
go reprezentantami wydają się być Witkacy i
Dali. „Wyobcowanie" zaś jest jedną z naczelnych
cech „modernistycznej groteski". „Świat, będący
czymś obcym, powstaje w oczach zatopionego w
marzeniu, we śnie, na jawie albo na progu za-
mroczenia" — pisał współczesny badacz groteski,
Wolfgang Kayser, dodając, że „kształtowainie cze-
goś groteskowego jest próbą zaklęcia i okiełznania
wszystkiego, co w świecie demoniczne" 4l.
Taką właśnie sytuację symbolizować może Ku-
szenie — „wyobcowanego" w pewnym sensie —■
Witkacego, który, utażsamiając się po trosze z
przedstawianym na obrazach św. Antonim, starał
się poprzez swoje groteskowe malarstwo okiełznać
prześladujące go demoniczno-fantastyczne wizje,
41 W. Kayser, Próba określenia istoty grotesko-
wości. Przeł. R. Handke (Pamiętnik Literacki, LXX, 4,
1979), s. 278 i 279.
131