DOI Artikel:
Smorąg Różycka, Małgorzata: Miniatury "Ewangeliarza Ławryszewskiego": Zagadnienie stylu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20613#0023
3. Mateusz Ewangelista, miniatura w Ewangeliarzu Ławryszew-
skim, fol. 95 (fot. A. Rzepecki)
typowych dla stylu tego malarza, należy uznać, że
przerwał on pracę przy dekoracji kodeksu.
WIZERUNEK MATEUSZA EWANGELISTY (ryc. 3)
Miniatura zajmuje całą powierzchnię karty. Ma-
teusz siedzi w wysokim fotelu o owalnym oparciu,
stopy wspierając na szerokim i wysokim podnóżku.
Lewą ręką przytrzymuje leżącą na pulpicie księgę,
w prawej, opuszczonej wzdłuż ciała, trzyma cienkie
pióro w wygiętych i szeroko rozstawionych smukłych
palcach. Na prawo od niego stoi stół z przyborami do
pisania. Głowa Mateusza, o wydatnej czaszce, jest
osadzona na szerokiej szyi. Twarz zbliżona w typie
do twarzy Jana, jest jednak łagodniejsza w wyrazie,
nos jest krótszy i szerszy, a oczy duże i nieco wypukłe
0 wyraźnych źrenicach. Proste, zaczesane do tyłu
włosy odsłaniają wysokie czoło, a krótka, jasna broda
1 wąsy okalają wąskie wargi. Mateusz ubrany jest
w długą tunikę oraz obszerny płaszcz przewiązany
w pasie, jednym końcem przerzucony od tyłu przez
lewe ramię. Liczne i nieregularne fałdy szat załamują
się ostro na kształt litery v, brzeg płaszcza zaś
wzdłuż pleców tworzy zygzakowatą Unię. Ponad
stołem i pulpitem wychyla się z wycinka “nieba anioł
— ukazany w półpostaci — trzymający otwartą
księgę. Cyborium zwieńczone kopułą z krzyżem,
stylizowane drzewo z koroną o wachlarzowatym
kształcie, na którym siedzi ptak, oraz zawieszona na
belkowaniu cyborium i przewiązana przez pień drze-
wa tkanina składają się na architektoniczne tło.
Miniatury Jana i Mateusza różnią się przede
wszystkim kanonem i układem postaci, a także ich
modelunkiem (por. ryc. 2 i 3). Jan jest wysoki
i szczupły, o spokojnych ruchach, natomiast Mateusz,
0 krępej i mocnej budowie, energicznie wychyla się
w stronę pulpitu z księgą opuszczając jednocześnie
prawą rękę, jakby właśnie przerwał pisanie. Szaty
Jana ściśle przylegają do ciała i tylko wokół nóg
układają się w obfitsze fałdy, u Mateusza niemal cała
ich powierzchnia jest pofałdowana. W miniaturze
Mateusza malarz jedynie zaznaczył przestrzeń, pod-
czas gdy w kompozycji z Janem dostrzegamy, wpraw-
dzie nieumiejętne, ale konsekwentne jej budowanie
1 dążność do zapełnienia całej powierzchni karty.
Wreszcie wizerunkowi Mateusza towarzyszy anioł
z księgą — w miniaturze Jana brak odpowiadającego
mu symbolu. Tak silnie zaznaczające się różnice nie
wynikają tylko z posługiwania się różnymi wzorami
ikonograficznymi, jakby na to wskazywał brak sym-
bolu Jana, ale reprezentują dwie odmienne maniery
artystyczne świadcząc, że wizerunki Ewangelistów są
dziełem dwóch malarzy, choć autor przedstawienia
Mateusza znał zapewne miniaturę Jana, na co wska-
zuje identyczna kolorystyka szat.
Bliski Mateuszowi typ postaci odnaleźć można
i w innych miniaturach Ewangeliarza. Prezentuje go
anioł w scenie Niewiast u grobu (ryc. 4) oraz Chrystus
w Rozmowie z Żydami (ryc. 5). Charakterystyczny dla
Mateusza kształt głowy osadzonej na szerokiej szyi
cechuje także Chrystusa i dwóch uczniów w Wiecze-
rzy w Emaus, Chrystusa i młodzieńca w scenie Napo-
minania w świątyni (ryc. 6), Chrystusa w Uzdrowieniu
przy Owczej Sadzawce (ryc. 7) oraz anioła przy grobie
(ryc. 8). W miniaturach tych dostrzegamy również
uderzające podobieństwo typów fizjonomii oraz mo-
delowania szat z charakterystyczną zygzykowatą li-
nią brzegu, podobnie jak u Mateusza.
Wyodrębnione wspólne cechy wizerunku Mateu-
sza Ewangelisty oraz miniatur: Wieczerza w Emaus,
Niewiasty u grobu, U zdrowienie przy Owczej Sadzaw-
ce, Rozmowa Chrystusa z Żydami, U zdrowienie niewi-
domego pozwalają łączyć te przedstawienia z jednym
malarzem. Chętnie gromadzi on postaci w wielo-
osobowych kompozycjach, umieszczając je najczęś-
ciej na pustym tle karty. W obrębie tej grupy można
wyróżnić dwa kanony sylwetki ludzkiej. Jeden chara-
kteryzuje się mocną budową i bryłowatością (Chrys-
tus, Mateusz, anioł), drugi — smukłością i pewnego
rodzaju bezcielesnością (niewiasty u grobu). Dłonie
o długich i szczupłych palcach, spotykane i w innych
miniaturach, tutaj ukazane w żywej gestykulacji,
19
skim, fol. 95 (fot. A. Rzepecki)
typowych dla stylu tego malarza, należy uznać, że
przerwał on pracę przy dekoracji kodeksu.
WIZERUNEK MATEUSZA EWANGELISTY (ryc. 3)
Miniatura zajmuje całą powierzchnię karty. Ma-
teusz siedzi w wysokim fotelu o owalnym oparciu,
stopy wspierając na szerokim i wysokim podnóżku.
Lewą ręką przytrzymuje leżącą na pulpicie księgę,
w prawej, opuszczonej wzdłuż ciała, trzyma cienkie
pióro w wygiętych i szeroko rozstawionych smukłych
palcach. Na prawo od niego stoi stół z przyborami do
pisania. Głowa Mateusza, o wydatnej czaszce, jest
osadzona na szerokiej szyi. Twarz zbliżona w typie
do twarzy Jana, jest jednak łagodniejsza w wyrazie,
nos jest krótszy i szerszy, a oczy duże i nieco wypukłe
0 wyraźnych źrenicach. Proste, zaczesane do tyłu
włosy odsłaniają wysokie czoło, a krótka, jasna broda
1 wąsy okalają wąskie wargi. Mateusz ubrany jest
w długą tunikę oraz obszerny płaszcz przewiązany
w pasie, jednym końcem przerzucony od tyłu przez
lewe ramię. Liczne i nieregularne fałdy szat załamują
się ostro na kształt litery v, brzeg płaszcza zaś
wzdłuż pleców tworzy zygzakowatą Unię. Ponad
stołem i pulpitem wychyla się z wycinka “nieba anioł
— ukazany w półpostaci — trzymający otwartą
księgę. Cyborium zwieńczone kopułą z krzyżem,
stylizowane drzewo z koroną o wachlarzowatym
kształcie, na którym siedzi ptak, oraz zawieszona na
belkowaniu cyborium i przewiązana przez pień drze-
wa tkanina składają się na architektoniczne tło.
Miniatury Jana i Mateusza różnią się przede
wszystkim kanonem i układem postaci, a także ich
modelunkiem (por. ryc. 2 i 3). Jan jest wysoki
i szczupły, o spokojnych ruchach, natomiast Mateusz,
0 krępej i mocnej budowie, energicznie wychyla się
w stronę pulpitu z księgą opuszczając jednocześnie
prawą rękę, jakby właśnie przerwał pisanie. Szaty
Jana ściśle przylegają do ciała i tylko wokół nóg
układają się w obfitsze fałdy, u Mateusza niemal cała
ich powierzchnia jest pofałdowana. W miniaturze
Mateusza malarz jedynie zaznaczył przestrzeń, pod-
czas gdy w kompozycji z Janem dostrzegamy, wpraw-
dzie nieumiejętne, ale konsekwentne jej budowanie
1 dążność do zapełnienia całej powierzchni karty.
Wreszcie wizerunkowi Mateusza towarzyszy anioł
z księgą — w miniaturze Jana brak odpowiadającego
mu symbolu. Tak silnie zaznaczające się różnice nie
wynikają tylko z posługiwania się różnymi wzorami
ikonograficznymi, jakby na to wskazywał brak sym-
bolu Jana, ale reprezentują dwie odmienne maniery
artystyczne świadcząc, że wizerunki Ewangelistów są
dziełem dwóch malarzy, choć autor przedstawienia
Mateusza znał zapewne miniaturę Jana, na co wska-
zuje identyczna kolorystyka szat.
Bliski Mateuszowi typ postaci odnaleźć można
i w innych miniaturach Ewangeliarza. Prezentuje go
anioł w scenie Niewiast u grobu (ryc. 4) oraz Chrystus
w Rozmowie z Żydami (ryc. 5). Charakterystyczny dla
Mateusza kształt głowy osadzonej na szerokiej szyi
cechuje także Chrystusa i dwóch uczniów w Wiecze-
rzy w Emaus, Chrystusa i młodzieńca w scenie Napo-
minania w świątyni (ryc. 6), Chrystusa w Uzdrowieniu
przy Owczej Sadzawce (ryc. 7) oraz anioła przy grobie
(ryc. 8). W miniaturach tych dostrzegamy również
uderzające podobieństwo typów fizjonomii oraz mo-
delowania szat z charakterystyczną zygzykowatą li-
nią brzegu, podobnie jak u Mateusza.
Wyodrębnione wspólne cechy wizerunku Mateu-
sza Ewangelisty oraz miniatur: Wieczerza w Emaus,
Niewiasty u grobu, U zdrowienie przy Owczej Sadzaw-
ce, Rozmowa Chrystusa z Żydami, U zdrowienie niewi-
domego pozwalają łączyć te przedstawienia z jednym
malarzem. Chętnie gromadzi on postaci w wielo-
osobowych kompozycjach, umieszczając je najczęś-
ciej na pustym tle karty. W obrębie tej grupy można
wyróżnić dwa kanony sylwetki ludzkiej. Jeden chara-
kteryzuje się mocną budową i bryłowatością (Chrys-
tus, Mateusz, anioł), drugi — smukłością i pewnego
rodzaju bezcielesnością (niewiasty u grobu). Dłonie
o długich i szczupłych palcach, spotykane i w innych
miniaturach, tutaj ukazane w żywej gestykulacji,
19