DOI Artikel:
Gadomski, Jerzy: Mistrz Rodziny Marii - krakowski malarz pierwszej ćwierci XVI wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20613#0079
Folia Historiae Artium, t. XXVIII (1992)
PL ISSN 0071-6723
JERZY GADOMSKI
MISTRZ RODZINY MARII — KRAKOWSKI MALARZ PIERWSZEJ ĆWIERCI XVI WIEKU
Pierwsze dziesięciolecia wieku XVI były w tab-
licowym malarstwie Małopolski okresem schyłku
ciągłej, żywej tam od stu lat tradycji form gotyckich.
Po roku 1500 do wybijających się mistrzów cecho-
wych, kontynuujących w Krakowie ową tradycję,
a znanych z imienia i powiązanych z konkretnymi
dziełami, należeli Marcin Czarny, jego syn Mikołaj
oraz mistrz Jerzy; do nieznanych, obdarzanych w lite-
raturze imionami zastępczymi, zaliczyć można twór-
ców poliptyku św. Jana Jałmużnika, pasyjnego cyklu
na skrzydłach poliptyku „z Lusiny”, tryptyku św.
Leonarda w Lipnicy Murowanej, tryptyku z Szyku,
tryptyku z Wójtowej. Wśród działających w pierw-
szej ćwierci wieku XVI krakowskich anonimów istot-
ną rolę odgrywał malarz nazywany Mistrzem Rodzi-
ny Marii.
W roku 1935 Tadeusz Dobrowolski, pisząc re-
cenzję zorganizowanej przez Michała Walickiego
w Warszawie wystawy polskiej sztuki gotyckiej, zau-
ważył podobieństwo manier w trzech wystawionych
tam obrazach: Rodzinie Marii z Rychnowa, kwaterze
ze Spotkaniem św. Anny z Joachimem z Muzeum
Diecezjalnego we Włocławku i w Zaśnięciu Matki
Boskiej z Muzeum Narodowego w Warszawie; wska-
1 T. Dobrowolski, Wystawa polskiej sztuki gotyckiej w War-
szawie (Rocznik Krakowski, 26, 1935), s. 222—223.
2 M. Walicki, Po wystawie polskiej sztuki gotyckiej w In-
stytucie Propagandy Sztuki (Organizacja. Przegląd materiału
i uzupełnienia. Wyniki naukowe. Rezonans społeczny) (Nike, 1,
1937), s. 62.
3 M. Walicki, La peinture d’autels et de retables en Pologne
au temps des Jagellons, Bibliotheąue de 1 Institut Franęais de
Varsovie, 4, Paris 1937, s. 33—34.
4 T. Dobrowolski, Rzeźba i malarstwo gotyckie w wojewódz-
twie śląskim, Katowice 1937, s. 77—78.
5J. Szabłowski, Powiat żywiecki. Zabytki Sztuki w Polsce.
Inwentarz topograficzny, 3) Warszawa 1948, s. 25, 99.
6 T. Dobrowolski, Malarstwo 1450-1520 [w:] Sztuka polska
czasów nowożytnych, 1: Lata 1450-1650, Warszawa 1952, s. 72:
„Mistrz Jerzy [...] zwany też mistrzem św. Rodziny”. Brak
zdecydowania w tej kwestii okazał tenże, Malarstwo [w:] Historia
zał na ich pokrewieństwo z Rodziną Marii z Ołpin
w krakowskim Muzeum Narodowym i dla małopols-
kiego zapewne twórcy tego zespołu zaproponował
zastępcze imię „Mistrza Rodziny N.M. Panny”1.
Wkrótce Walicki uznał wyodrębnienie warsztatu
anonimowego mistrza za ważny rezultat warszaws-
kiej wystawy 2 i za Dobrowolskim wprowadził umow-
ne określenie krakowskiego malarza do opracowań
gotyckiego malarstwa tablicowego3. Równocześnie
Dobrowolski włączył „do kręgu Mistrza Rodziny
NM Panny z 1. ćwierci XVI w.” tryptyk św. Stanis-
ława w Starym Bielsku, stwierdzając, że jego „rodo-
wód daje się odszukać w sztuce końca XV w. (Dob-
czyce)”4. Kolejny krok w poszerzaniu oeuvre małopo-
lskiego anonima uczynił w roku 1948 Jerzy Szabłow-
ski, łącząc z jego warsztatem obraz Matki Boskiej
z Dzieciątkiem, śś. Andrzejem i Piotrem w Łękawicy5.
Późniejsze próby utożsamienia Mistrza Rodziny Ma-
rii z krakowskim malarzem Jerzym i przypisania mu
obrazu Matki Boskiej Bolesnej w kościele Francisz-
kanów w Krakowie6 zaciemniły nieco problematykę
atrybucyjną; przyjmowane początkowo z wahaniem,
zostały ostatecznie odrzucone7. O „dużym warsz-
tacie” Mistrza Rodziny Marii wspomniał w roku
sztuki polskiej, pod red. T. Dobrowolskiego i W. Tatar-
kiewicza, 1: Sztuka średniowieczna, Kraków 1962, s. 412—414,
i tenże, Malarstwo [w:] Historia sztuki polskiej, wyd. 2, pod red. T.
Dobrowolskiego, 1: Sztuka średniowieczna, Kraków 1965, s.
450—451. Por. tenże, Życie, twórczość i znaczenie społeczne
artystów polskich i w Polsce pracujących w epoce późnego gotyku
(1440-1520). Z pogranicza historii, teorii i socjologii, Wrocław
1965, s. 102—103, przypis 6. Do wyjaśnienia sprawy nie przy-
czyniły się zmieniające się opinie tegoż autora w kolejnych wyda-
niach Sztuki Krakowa, wyd. 1—5, Kraków 1950—1978, i w książce
Sztuka polska od czasów najdawniejszych do ostatnich, Kraków
1974, s. 302.
7 M. Walicki, Malarstwo polskie. Gotyk, renesans, wczesny
manieryzm. Warszawa 1961, s. 37, 46, 326 nr 144, s. 327 nr IX; W.
Juszczak, Tryptyk Bodzentyński [w:] Studia renesansowe, III,
Wrocław 1963, s. 314 przyp. 84; M. Ko pff o w a, Katalog malar-
stwa tablicowego i rzeźby [w:] Sztuka w Krakowie w latach
75
PL ISSN 0071-6723
JERZY GADOMSKI
MISTRZ RODZINY MARII — KRAKOWSKI MALARZ PIERWSZEJ ĆWIERCI XVI WIEKU
Pierwsze dziesięciolecia wieku XVI były w tab-
licowym malarstwie Małopolski okresem schyłku
ciągłej, żywej tam od stu lat tradycji form gotyckich.
Po roku 1500 do wybijających się mistrzów cecho-
wych, kontynuujących w Krakowie ową tradycję,
a znanych z imienia i powiązanych z konkretnymi
dziełami, należeli Marcin Czarny, jego syn Mikołaj
oraz mistrz Jerzy; do nieznanych, obdarzanych w lite-
raturze imionami zastępczymi, zaliczyć można twór-
ców poliptyku św. Jana Jałmużnika, pasyjnego cyklu
na skrzydłach poliptyku „z Lusiny”, tryptyku św.
Leonarda w Lipnicy Murowanej, tryptyku z Szyku,
tryptyku z Wójtowej. Wśród działających w pierw-
szej ćwierci wieku XVI krakowskich anonimów istot-
ną rolę odgrywał malarz nazywany Mistrzem Rodzi-
ny Marii.
W roku 1935 Tadeusz Dobrowolski, pisząc re-
cenzję zorganizowanej przez Michała Walickiego
w Warszawie wystawy polskiej sztuki gotyckiej, zau-
ważył podobieństwo manier w trzech wystawionych
tam obrazach: Rodzinie Marii z Rychnowa, kwaterze
ze Spotkaniem św. Anny z Joachimem z Muzeum
Diecezjalnego we Włocławku i w Zaśnięciu Matki
Boskiej z Muzeum Narodowego w Warszawie; wska-
1 T. Dobrowolski, Wystawa polskiej sztuki gotyckiej w War-
szawie (Rocznik Krakowski, 26, 1935), s. 222—223.
2 M. Walicki, Po wystawie polskiej sztuki gotyckiej w In-
stytucie Propagandy Sztuki (Organizacja. Przegląd materiału
i uzupełnienia. Wyniki naukowe. Rezonans społeczny) (Nike, 1,
1937), s. 62.
3 M. Walicki, La peinture d’autels et de retables en Pologne
au temps des Jagellons, Bibliotheąue de 1 Institut Franęais de
Varsovie, 4, Paris 1937, s. 33—34.
4 T. Dobrowolski, Rzeźba i malarstwo gotyckie w wojewódz-
twie śląskim, Katowice 1937, s. 77—78.
5J. Szabłowski, Powiat żywiecki. Zabytki Sztuki w Polsce.
Inwentarz topograficzny, 3) Warszawa 1948, s. 25, 99.
6 T. Dobrowolski, Malarstwo 1450-1520 [w:] Sztuka polska
czasów nowożytnych, 1: Lata 1450-1650, Warszawa 1952, s. 72:
„Mistrz Jerzy [...] zwany też mistrzem św. Rodziny”. Brak
zdecydowania w tej kwestii okazał tenże, Malarstwo [w:] Historia
zał na ich pokrewieństwo z Rodziną Marii z Ołpin
w krakowskim Muzeum Narodowym i dla małopols-
kiego zapewne twórcy tego zespołu zaproponował
zastępcze imię „Mistrza Rodziny N.M. Panny”1.
Wkrótce Walicki uznał wyodrębnienie warsztatu
anonimowego mistrza za ważny rezultat warszaws-
kiej wystawy 2 i za Dobrowolskim wprowadził umow-
ne określenie krakowskiego malarza do opracowań
gotyckiego malarstwa tablicowego3. Równocześnie
Dobrowolski włączył „do kręgu Mistrza Rodziny
NM Panny z 1. ćwierci XVI w.” tryptyk św. Stanis-
ława w Starym Bielsku, stwierdzając, że jego „rodo-
wód daje się odszukać w sztuce końca XV w. (Dob-
czyce)”4. Kolejny krok w poszerzaniu oeuvre małopo-
lskiego anonima uczynił w roku 1948 Jerzy Szabłow-
ski, łącząc z jego warsztatem obraz Matki Boskiej
z Dzieciątkiem, śś. Andrzejem i Piotrem w Łękawicy5.
Późniejsze próby utożsamienia Mistrza Rodziny Ma-
rii z krakowskim malarzem Jerzym i przypisania mu
obrazu Matki Boskiej Bolesnej w kościele Francisz-
kanów w Krakowie6 zaciemniły nieco problematykę
atrybucyjną; przyjmowane początkowo z wahaniem,
zostały ostatecznie odrzucone7. O „dużym warsz-
tacie” Mistrza Rodziny Marii wspomniał w roku
sztuki polskiej, pod red. T. Dobrowolskiego i W. Tatar-
kiewicza, 1: Sztuka średniowieczna, Kraków 1962, s. 412—414,
i tenże, Malarstwo [w:] Historia sztuki polskiej, wyd. 2, pod red. T.
Dobrowolskiego, 1: Sztuka średniowieczna, Kraków 1965, s.
450—451. Por. tenże, Życie, twórczość i znaczenie społeczne
artystów polskich i w Polsce pracujących w epoce późnego gotyku
(1440-1520). Z pogranicza historii, teorii i socjologii, Wrocław
1965, s. 102—103, przypis 6. Do wyjaśnienia sprawy nie przy-
czyniły się zmieniające się opinie tegoż autora w kolejnych wyda-
niach Sztuki Krakowa, wyd. 1—5, Kraków 1950—1978, i w książce
Sztuka polska od czasów najdawniejszych do ostatnich, Kraków
1974, s. 302.
7 M. Walicki, Malarstwo polskie. Gotyk, renesans, wczesny
manieryzm. Warszawa 1961, s. 37, 46, 326 nr 144, s. 327 nr IX; W.
Juszczak, Tryptyk Bodzentyński [w:] Studia renesansowe, III,
Wrocław 1963, s. 314 przyp. 84; M. Ko pff o w a, Katalog malar-
stwa tablicowego i rzeźby [w:] Sztuka w Krakowie w latach
75