DOI Artikel:
Smorąg Różycka, Małgorzata: Miniatury "Ewangeliarza Ławryszewskiego": Zagadnienie stylu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20613#0017
Folia Historiae Artium, t. XXVIII (1992)
PL ISSN 0071-6723
MAŁGORZATA SMORĄG-RÓŻYCKA
MINIATURY „EWANGELIARZA ŁAWRYSZEWSKIEGO”.
ZAGADNIENIE STYLU
Po spisaniu w Krewie 14 sierpnia 1385 roku
zobowiązań Litwy wobec Polski i uznaniu Jagiełły
królem na mocy umowy zawartej z polskimi posłami
w Wołkowysku 12 stycznia 1386 roku, zjazd obu
stron w Lublinie 2 lutego 1386 roku zatwierdził unię
Polski i Litwy. W ten sposób Wielkie Księstwo
Litewskie znalazło się w kręgu państw chrześcijańs-
kich, co potwierdził uroczysty chrzest Jagiełły 15
lutego 1386 roku w Krakowie1. Jednakże pierwsze
próby chrystianizacji Litwy pojawiły się już w poło-
wie XIII wieku i związane były z polityką prowadzo-
ną przez księcia Mendoga, dążącego do stworzenia
silnego i suwerennego państwa litewskiego2. Wpraw-
dzie ani rządy Mendoga, który przyjął chrzest za
pośrednictwem Zakonu Krzyżackiego w 1251 roku,
ani też Wojsiełka, syna Mendoga, ochrzczonego
w obrządku prawosławnym3, nie utrwaliły chrześ-
cijaństwa na Litwie, to ich polityka sprzyjała niewąt-
pliwie przenikaniu na teren Litwy zarówno kultury
zachodniej, jak i bizantyńskiej. Pierwsze klasztory
bazyliańskie powstawały tutaj już w XIII wieku4.
Stanowiły one jednak nieliczne enklawy chrześcijańs-
twa na obszarze w istocie pogańskim, stąd też przed-
mioty kultu, niezbędne dla ich funkcjonowania,
a w pierwszym rzędzie księgi liturgiczne, musiały
być sprowadzane. Z upływem czasu powstały za-
1 Ostatnio o unii polsko-litewskiej pisze S. M. Kuczyński,
Władysław/ Jagiełło, Warszawa 1986.
2 Problem polityki Mendoga omawia K. Stopka, Próby
chrystianizacji Litwy w latach 1248-1263 (Analecta Cracoviensia,
XIX, 1987), s. 6-19.
3 O ile chrzest Mendoga miał podłoże wyłącznie polityczne, to
w przypadku Wojsiełka, jak się zdaje, był wyrazem szczerych uczuć
religijnych, chociaż Wojsiełk ochrzcił się dwukrotnie: najpierw
w obrządku zachodnim — za namową ojca, a następnie w prawo-
sławnym i wstąpił do klasztoru. O stosunku Wojsiełka do religii
zob. Stopka, o. c., s. 35-37.
pewne miejscowe pracownie zajmujące się ich wy-
twarzaniem.
W Bibliotece Czartoryskich w Krakowie przecho-
wywany jest iluminowany Ewangeliarz powstały
w kręgu kultury prawosławnej, niegdyś należący do
bazyliańskiego klasztoru Bogurodzicy w Ławrysze-
wie koło Nowogródka i stąd nazwany w literaturze
przedmiotu Ławry szewskim.
STAN BADAŃ
Pełne badania nad Ewangeliarzem Ławryszewskim
nie były jeszcze prowadzone. Informacje o manu-
skrypcie, podawane najczęściej na marginesie innych
prac, są rozbieżne zarówno w określeniu czasu pow-
stania, pochodzenia, jak i wartości artystycznej. Roz-
bieżności w datowaniu manuskryptu sięgają blisko
stu lat. I. I.Perwolf, profesor rosyjskiego uniwersytetu
w Warszawie, wymieniając Ewangeliarz Ławryszewski
w sprawozdaniu z prac poszukiwawczo-badawczych,
prowadzonych w bibliotekach i archiwach Krakowa,
Lwowa oraz Pragi w 1882 roku, uznał ten kodeks
za dzieło powstałe w połowie XIV wieku5. Pierwszy
przystąpił do badań nad Ewangeliarzem I. S. Święci-
cki (1913). W jego ocenie tekst ten jest białoruską
4 Wołynia k [I. M. Giżycki], Z przeszłości Zakonu Bazy-
liańskiego na Litwie i Rusi (Przewodnik Naukowy i Literacki, 32,
Lwów 1904), wymienia kilkanaście klasztorów. W początkach XIV
wieku w Nowogródku utworzono metropolię prawosławną; por.
J. Kłoczowski, Europa słowiańska w XIV-XV wieku, Warszawa
1984, s. 133. W katalogu arcybiskupich stolic, zestawionym za
panowania cesarza Andronika Paleologa (1282-1327), wymieniona
jest Litwa jako oddzielna metropolia patriarchy Jana Glika (maj
1316 maj 1320); por. P. V. Gołubióskij, Istorija russkoj cerkwi,
2, Moskwa 1900, s. 128.
51.1. Perwolf, Otczet ordinarnowo profiessora Imp. warszaw-
13
PL ISSN 0071-6723
MAŁGORZATA SMORĄG-RÓŻYCKA
MINIATURY „EWANGELIARZA ŁAWRYSZEWSKIEGO”.
ZAGADNIENIE STYLU
Po spisaniu w Krewie 14 sierpnia 1385 roku
zobowiązań Litwy wobec Polski i uznaniu Jagiełły
królem na mocy umowy zawartej z polskimi posłami
w Wołkowysku 12 stycznia 1386 roku, zjazd obu
stron w Lublinie 2 lutego 1386 roku zatwierdził unię
Polski i Litwy. W ten sposób Wielkie Księstwo
Litewskie znalazło się w kręgu państw chrześcijańs-
kich, co potwierdził uroczysty chrzest Jagiełły 15
lutego 1386 roku w Krakowie1. Jednakże pierwsze
próby chrystianizacji Litwy pojawiły się już w poło-
wie XIII wieku i związane były z polityką prowadzo-
ną przez księcia Mendoga, dążącego do stworzenia
silnego i suwerennego państwa litewskiego2. Wpraw-
dzie ani rządy Mendoga, który przyjął chrzest za
pośrednictwem Zakonu Krzyżackiego w 1251 roku,
ani też Wojsiełka, syna Mendoga, ochrzczonego
w obrządku prawosławnym3, nie utrwaliły chrześ-
cijaństwa na Litwie, to ich polityka sprzyjała niewąt-
pliwie przenikaniu na teren Litwy zarówno kultury
zachodniej, jak i bizantyńskiej. Pierwsze klasztory
bazyliańskie powstawały tutaj już w XIII wieku4.
Stanowiły one jednak nieliczne enklawy chrześcijańs-
twa na obszarze w istocie pogańskim, stąd też przed-
mioty kultu, niezbędne dla ich funkcjonowania,
a w pierwszym rzędzie księgi liturgiczne, musiały
być sprowadzane. Z upływem czasu powstały za-
1 Ostatnio o unii polsko-litewskiej pisze S. M. Kuczyński,
Władysław/ Jagiełło, Warszawa 1986.
2 Problem polityki Mendoga omawia K. Stopka, Próby
chrystianizacji Litwy w latach 1248-1263 (Analecta Cracoviensia,
XIX, 1987), s. 6-19.
3 O ile chrzest Mendoga miał podłoże wyłącznie polityczne, to
w przypadku Wojsiełka, jak się zdaje, był wyrazem szczerych uczuć
religijnych, chociaż Wojsiełk ochrzcił się dwukrotnie: najpierw
w obrządku zachodnim — za namową ojca, a następnie w prawo-
sławnym i wstąpił do klasztoru. O stosunku Wojsiełka do religii
zob. Stopka, o. c., s. 35-37.
pewne miejscowe pracownie zajmujące się ich wy-
twarzaniem.
W Bibliotece Czartoryskich w Krakowie przecho-
wywany jest iluminowany Ewangeliarz powstały
w kręgu kultury prawosławnej, niegdyś należący do
bazyliańskiego klasztoru Bogurodzicy w Ławrysze-
wie koło Nowogródka i stąd nazwany w literaturze
przedmiotu Ławry szewskim.
STAN BADAŃ
Pełne badania nad Ewangeliarzem Ławryszewskim
nie były jeszcze prowadzone. Informacje o manu-
skrypcie, podawane najczęściej na marginesie innych
prac, są rozbieżne zarówno w określeniu czasu pow-
stania, pochodzenia, jak i wartości artystycznej. Roz-
bieżności w datowaniu manuskryptu sięgają blisko
stu lat. I. I.Perwolf, profesor rosyjskiego uniwersytetu
w Warszawie, wymieniając Ewangeliarz Ławryszewski
w sprawozdaniu z prac poszukiwawczo-badawczych,
prowadzonych w bibliotekach i archiwach Krakowa,
Lwowa oraz Pragi w 1882 roku, uznał ten kodeks
za dzieło powstałe w połowie XIV wieku5. Pierwszy
przystąpił do badań nad Ewangeliarzem I. S. Święci-
cki (1913). W jego ocenie tekst ten jest białoruską
4 Wołynia k [I. M. Giżycki], Z przeszłości Zakonu Bazy-
liańskiego na Litwie i Rusi (Przewodnik Naukowy i Literacki, 32,
Lwów 1904), wymienia kilkanaście klasztorów. W początkach XIV
wieku w Nowogródku utworzono metropolię prawosławną; por.
J. Kłoczowski, Europa słowiańska w XIV-XV wieku, Warszawa
1984, s. 133. W katalogu arcybiskupich stolic, zestawionym za
panowania cesarza Andronika Paleologa (1282-1327), wymieniona
jest Litwa jako oddzielna metropolia patriarchy Jana Glika (maj
1316 maj 1320); por. P. V. Gołubióskij, Istorija russkoj cerkwi,
2, Moskwa 1900, s. 128.
51.1. Perwolf, Otczet ordinarnowo profiessora Imp. warszaw-
13