DOI Artikel:
Gryglewicz, Tomasz: Tendencje regionalistyczno-narodowe w środkowoeuropejskim malarstwie około 1900 roku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20613#0117
Folia Historiae Artium, t. XXVIII (1992)
PL ISSN 0071-6723
TOMASZ GRYGLEWICZ
TENDENCJE REGIONALISTYCZNO-NARODOWE W ŚRODKOWOEUROPEJSKIM
MALARSTWIE OKOŁO 1900 ROKU*
WSTĘP
„Niebezpieczne w Europie Środkowej jest jej nieistnienie”
(Friedrich Achleitner, nie publikowany referat „Gibt es einen mitteleuropaischen
Heimatstil? (oder: Entwurf einer peripheren Architekturlandschaft”))
Stwierdzenie Achleitnera to doskonała w swojej
lapidarności charakterystyka modnego aktualnie
i często nadużywanego terminu Europa Środkowa.
Potocznie pojęcie Europy Środkowej kojarzy się nam
na ogół z cesarsko-królewskimi Austro-Węgrami cza-
sów panowania Franciszka Józefa I Habsburga. Po-
przez spopularyzowaną przez dysydenckiego pisarza
czeskiego Milana Kunderę w latach osiemdziesiątych
naszego wieku ideę Europy Środkowej środowiska
opozycyjne narodów środkowoeuropejskich, pozos-
tających od czasów Konferencji Jałtańskiej w orbicie
dominacji Związku Radzieckiego, postrzeganego ja-
ko spadkobierca wschodnioeuropejskiego, despotycz-
nego imperium carskiej Rosji, manifestowały wielo-
wiekowe związki z kulturą i historią Europy Za-
chodniej.
Tymczasem określenie Europa Środkowa (niem.
Mitteleuropa) stosowano pierwotnie w odmiennym
kontekście — w dziewiętnastym wieku oznaczało ono
* Tekst ten napisałem podczas pobytu w Monachium (od
marca 1988 do września 1989 r.) w Zentralinstitut fur Kunstge-
schichte w ramach stypendium im. Aleksandra von Humboldta,
Chciałbym w tym miejscu serdecznie podziękować za przyznanie
stypendium, pomoc organizacyjną i merytoryczną w mojej pracy
naukowej zarówno Fundacji im. A. Humboldta, jak i opiekunowi
naukowemu z jej ramienia, ówczesnemu dyrektorowi Zentralins-
titut fur Kunstgeschichte prof. drowi Willibaldowi Sauerlanderowi,
a także pozostałym pracownikom, w szczególności ówczesnemu
wicedyrektorowi drowi Wolfowi Tegethoffowi (dieser Aufsatz ist
dank dem Stipendium der Alexander von Humboldt-Stiftung
enstanden. Ich móchte der Stiftung und meinem wissenschaftlichen
ideę gospodarczej i politycznej unii centralnie położo-
nych terenów między Francją a Rosją, zamieszkiwa-
nych głównie przez niemieckojęzyczną grupę etnicz-
ną. Na początku XX wieku Europę Środkową poj-
mowano bardzo szeroko. Jej centrum zajmowały dwa
wielonarodowościowe cesarstwa — Rzesza Niemiec-
ka Hohenzollernów i Austro-Węgry Habsburgów.
Popularność pojęcia Europa Środkowa łączy się
z inicjatywą wybitnego niemieckiego polityka Fried-
richa Naumanna, który wydał w roku 1915 książ-
kę-manifest Mitteleuropa. Proponował w niej utwo-
rzenie, poprzez zjednoczenie państw Cesarstwa Nie-
mieckiego i Austro-Węgierskiego oraz z terenów
zajętych przez ich armie w trakcie działań I wojny
światowej, wielonarodowościowej federacji o nazwie
Mitteleuropa. Idea Mitteleuropy Naumanna wyni-
kała z aspiracji hegemonistycznych ówczesnego pań-
stwa niemieckiego, dlatego też spotkała się z gwał-
towną krytyką ze strony aliantów i działaczy niepod-
Betreuer in Deutschland, Prof. Dr. Willibald Sauerlander, dem
Direktor Zentralinstituts fur Kunstgeschichte in Munchen, sowie
seinem Stellvertreter und Nachfolger, Dr. Wolf Tegethoff, herzlich-
sten Dank aussprechen).
Niniejszy artykuł jest częścią opracowania zatytułowanego
„Sztuka Europy Środkowej 1900—1914”. Większą część tej pracy
opublikowałem w serii Prac Habilitacyjnych Uniwersytetu Jagiel-
lońskiego pod tytułem Sztuka Europy Środkowej 1910-1914. Ten-
dencje modernistyczne i wczesnoawangardowe, Kraków 1992. Prag-
nę w tym miejscu podziękować prof. drowi Mieczysławowi Poręb-
skiemu za opiekę naukową i prof. drowi Lechowi Kalinowskiemu
za pomoc w opublikowaniu niniejszego tekstu.
113
PL ISSN 0071-6723
TOMASZ GRYGLEWICZ
TENDENCJE REGIONALISTYCZNO-NARODOWE W ŚRODKOWOEUROPEJSKIM
MALARSTWIE OKOŁO 1900 ROKU*
WSTĘP
„Niebezpieczne w Europie Środkowej jest jej nieistnienie”
(Friedrich Achleitner, nie publikowany referat „Gibt es einen mitteleuropaischen
Heimatstil? (oder: Entwurf einer peripheren Architekturlandschaft”))
Stwierdzenie Achleitnera to doskonała w swojej
lapidarności charakterystyka modnego aktualnie
i często nadużywanego terminu Europa Środkowa.
Potocznie pojęcie Europy Środkowej kojarzy się nam
na ogół z cesarsko-królewskimi Austro-Węgrami cza-
sów panowania Franciszka Józefa I Habsburga. Po-
przez spopularyzowaną przez dysydenckiego pisarza
czeskiego Milana Kunderę w latach osiemdziesiątych
naszego wieku ideę Europy Środkowej środowiska
opozycyjne narodów środkowoeuropejskich, pozos-
tających od czasów Konferencji Jałtańskiej w orbicie
dominacji Związku Radzieckiego, postrzeganego ja-
ko spadkobierca wschodnioeuropejskiego, despotycz-
nego imperium carskiej Rosji, manifestowały wielo-
wiekowe związki z kulturą i historią Europy Za-
chodniej.
Tymczasem określenie Europa Środkowa (niem.
Mitteleuropa) stosowano pierwotnie w odmiennym
kontekście — w dziewiętnastym wieku oznaczało ono
* Tekst ten napisałem podczas pobytu w Monachium (od
marca 1988 do września 1989 r.) w Zentralinstitut fur Kunstge-
schichte w ramach stypendium im. Aleksandra von Humboldta,
Chciałbym w tym miejscu serdecznie podziękować za przyznanie
stypendium, pomoc organizacyjną i merytoryczną w mojej pracy
naukowej zarówno Fundacji im. A. Humboldta, jak i opiekunowi
naukowemu z jej ramienia, ówczesnemu dyrektorowi Zentralins-
titut fur Kunstgeschichte prof. drowi Willibaldowi Sauerlanderowi,
a także pozostałym pracownikom, w szczególności ówczesnemu
wicedyrektorowi drowi Wolfowi Tegethoffowi (dieser Aufsatz ist
dank dem Stipendium der Alexander von Humboldt-Stiftung
enstanden. Ich móchte der Stiftung und meinem wissenschaftlichen
ideę gospodarczej i politycznej unii centralnie położo-
nych terenów między Francją a Rosją, zamieszkiwa-
nych głównie przez niemieckojęzyczną grupę etnicz-
ną. Na początku XX wieku Europę Środkową poj-
mowano bardzo szeroko. Jej centrum zajmowały dwa
wielonarodowościowe cesarstwa — Rzesza Niemiec-
ka Hohenzollernów i Austro-Węgry Habsburgów.
Popularność pojęcia Europa Środkowa łączy się
z inicjatywą wybitnego niemieckiego polityka Fried-
richa Naumanna, który wydał w roku 1915 książ-
kę-manifest Mitteleuropa. Proponował w niej utwo-
rzenie, poprzez zjednoczenie państw Cesarstwa Nie-
mieckiego i Austro-Węgierskiego oraz z terenów
zajętych przez ich armie w trakcie działań I wojny
światowej, wielonarodowościowej federacji o nazwie
Mitteleuropa. Idea Mitteleuropy Naumanna wyni-
kała z aspiracji hegemonistycznych ówczesnego pań-
stwa niemieckiego, dlatego też spotkała się z gwał-
towną krytyką ze strony aliantów i działaczy niepod-
Betreuer in Deutschland, Prof. Dr. Willibald Sauerlander, dem
Direktor Zentralinstituts fur Kunstgeschichte in Munchen, sowie
seinem Stellvertreter und Nachfolger, Dr. Wolf Tegethoff, herzlich-
sten Dank aussprechen).
Niniejszy artykuł jest częścią opracowania zatytułowanego
„Sztuka Europy Środkowej 1900—1914”. Większą część tej pracy
opublikowałem w serii Prac Habilitacyjnych Uniwersytetu Jagiel-
lońskiego pod tytułem Sztuka Europy Środkowej 1910-1914. Ten-
dencje modernistyczne i wczesnoawangardowe, Kraków 1992. Prag-
nę w tym miejscu podziękować prof. drowi Mieczysławowi Poręb-
skiemu za opiekę naukową i prof. drowi Lechowi Kalinowskiemu
za pomoc w opublikowaniu niniejszego tekstu.
113