DOI Artikel:
Płonka-Bałus, Katarzyna: Francuski posąg kamienny Madonny z Dzieciątkiem z wieku XVI w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20613#0048
Normandia, Szampania i Langwedocja były krainami
związanymi z koroną, lecz posiadającymi niezależne
ośrodki władzy i zarazem — kultury. Akwitania
poddana wpływom angielskim, Alzacja i Lotaryngia,
czułe na sztukę sąsiedniego cesarstwa i krajów nad-
mozańskich, papieski Avignon, choć wciąż związany
z Italią, wyraźnie ciążył ku Paryżowi7. I wreszcie
Ile-de-France, niewielki obszar domeny królewskiej,
czerpiąc z żywej wciąż tradycji klasycznego gotyku
katedralnego dzięki królewskiemu mecenatowi nadal
utrzymał swe wiodące znaczenie dla sztuki francus-
kiej. Ile-de-France to właściwie Paryż, gdzie zakupić
można było zarówno niewielkich rozmiarów Biblię
w nowej redakcji uniwersyteckiej, jak i przywieziony
przez wędrownego kupca włoski obraz tablicowy,
bądź wykonany na miejscu ołtarzyk, kubek, oprawę
zwierciadła czy figurkę z kości słoniowej8. Paryż,
z którego do dalekiej ojczyzny wywożono też ka-
mienne figury Matki Boskiej z Dzieciątkiem, jak
uczynił to w roku 1349 hiszpański kupiec Martin
z Pampeluny, zakupiwszy w stolicy Francji posąg do
kościoła w swej rodzinnej miejscowości Huarte
d'Araquil9.
Jak podkreśla Franęoise Baron, kultura francuska
wieku XIV jest kulturą dworską10. W zakresie rzeźby
monumentalnej dominują okazałe, pełnoplastyczne
wizerunki kultowe i dewocyjne: figury Madonny
i świętych umieszczane we wnętrzach kościołów i ka-
plic grobowych z woli fundatorów wywodzących się
z rodziny królewskiej bądź blisko z nią związanych.
Bogactwo materiału — lśniącego marmuru, alaba-
stru, złoconego srebra, zaginione dziś ozdoby złotni-
cze w postaci wysadzanych drogimi kamieniami ko-
ron i bereł towarzyszyły wyrafinowanemu stylowi
rzeźb, czyniąc z nich swoiste wcielenie piękna. Z ich
inspiracji ideowej powstawały liczne, skromniejsze,
kamienne i polichromowane figury fundowane dla
klasztorów i kościołów prowincjonalnych przez niż-
sze duchowieństwo i rycerstwo. Często odbiegające
4. Madonna z Dzieciątkiem, około 1315. Mainneville (dep. Eure),
kościół parafialny (wg Lefranęois-Pillion, L art du XIVe siecle...)
od wysokiej jakości artystycznej pierwowzorów (do
których należała między innymi słynna marmurowa
Notre-Dame-la-Blanche ufundowana przez królową
Jeanne d'Evreux dla opactwa Saint-Denis11), jedno-
cześnie zdradzające pewną rękę i dobrą szkołę rzeź-
7 L. Lefranęois-Pillion, les statues de la Herge a 1’Enfant
dans la sculpture franęa/se au XIVe siecle (Gazette des Beaux-Arts,
1935), s. 129-214; A. Rostand, les statues de la Vierge a l’Enfant
dans lancien diocese de Coutances (Bulletin Monumental, 96, 1937),
s. 66-90; J.A. Schmoll gen. Eisenwerth, Neue Ausblicke zur
hochgotischen Skulptur Lothringens und der Champagne 1290-1350
(Aachener Kunstblatter, 30, 1965), s. 49-99; Schaeffer, o. c., s. 7-8;
R. Suckale, Studien zu Stilbildung und Stilwandel der Madonnen-
statuen der Ile-de-France zwischen 1230 und 1300, Muchen 1971,
passim; F. Baron, La sculpture [w:] Les fastes du gothiąue. Le
siecle de Charles V [katalog wystawy], Paris 1981, s. 57-58.
®L. Gródecki, Ivoires franęais, Paris 1947, s. 70-74;
J. Natanson, Gothic Ivoires of the 13th and 14th Centuries,
London 1951; Forsyth, o.c., s. 171-172.
9 A. Michel, Histoire de l’art depuis Les premiers temps
chretiens jusqu’a nos jours, II/2, Paris 1906, s. 658, il. 407.
10 Baron, Sculpture..^ s. 55-62; por. też R. B ran ner, Manus-
cript Painting in Paris During the Reign of Saint-Louis, University of
Califomia Press 1977, co omawia krytycznie J. Be er, Pariser
Buchmalarei in der Zeit Ludwigs des Heiligen und im letzten Hertel
des 13. Jahrhundert. Bericht zur Forschungslage (Zeitschrift fur
Kunstgeschichte, 44, 1981), s. 68-71. Rzeźbę czternastowieczną
omawia pod tym kątem M.V. Schwarz, Hofische Skulptur im 14
Jhd. Entwicklungsphasen und Yermittlungswege im Yorfeld des Wie-
chen Stils, I-II (Manuskripte zur Kunstwissenschaft, 6), Worms
1986.
11 Obecnie w kościele parafialnym w Magny-en-Vexin; G.
Houard, Statues de la Herge du XIV‘ siecle a Saint-Germain-
-des-Pres et a Magny-en-Vexin (Bulletin de la Societe des An-
tiąuaries de France, 1938), s. 95-103; L’Europę gothiąue XIIe et
XIVe siecles [katalog wystawy], Musee du Louvre, Paryż 1958, nr
kat. 147, s. 87, il. 45; W. Forsyth, Madonnas of the Rhone-Meuse
Valleys (Bulletin of the Metropolitan Museum of Art, Febr. 1970),
s. 252—261, il. 1.
44
związanymi z koroną, lecz posiadającymi niezależne
ośrodki władzy i zarazem — kultury. Akwitania
poddana wpływom angielskim, Alzacja i Lotaryngia,
czułe na sztukę sąsiedniego cesarstwa i krajów nad-
mozańskich, papieski Avignon, choć wciąż związany
z Italią, wyraźnie ciążył ku Paryżowi7. I wreszcie
Ile-de-France, niewielki obszar domeny królewskiej,
czerpiąc z żywej wciąż tradycji klasycznego gotyku
katedralnego dzięki królewskiemu mecenatowi nadal
utrzymał swe wiodące znaczenie dla sztuki francus-
kiej. Ile-de-France to właściwie Paryż, gdzie zakupić
można było zarówno niewielkich rozmiarów Biblię
w nowej redakcji uniwersyteckiej, jak i przywieziony
przez wędrownego kupca włoski obraz tablicowy,
bądź wykonany na miejscu ołtarzyk, kubek, oprawę
zwierciadła czy figurkę z kości słoniowej8. Paryż,
z którego do dalekiej ojczyzny wywożono też ka-
mienne figury Matki Boskiej z Dzieciątkiem, jak
uczynił to w roku 1349 hiszpański kupiec Martin
z Pampeluny, zakupiwszy w stolicy Francji posąg do
kościoła w swej rodzinnej miejscowości Huarte
d'Araquil9.
Jak podkreśla Franęoise Baron, kultura francuska
wieku XIV jest kulturą dworską10. W zakresie rzeźby
monumentalnej dominują okazałe, pełnoplastyczne
wizerunki kultowe i dewocyjne: figury Madonny
i świętych umieszczane we wnętrzach kościołów i ka-
plic grobowych z woli fundatorów wywodzących się
z rodziny królewskiej bądź blisko z nią związanych.
Bogactwo materiału — lśniącego marmuru, alaba-
stru, złoconego srebra, zaginione dziś ozdoby złotni-
cze w postaci wysadzanych drogimi kamieniami ko-
ron i bereł towarzyszyły wyrafinowanemu stylowi
rzeźb, czyniąc z nich swoiste wcielenie piękna. Z ich
inspiracji ideowej powstawały liczne, skromniejsze,
kamienne i polichromowane figury fundowane dla
klasztorów i kościołów prowincjonalnych przez niż-
sze duchowieństwo i rycerstwo. Często odbiegające
4. Madonna z Dzieciątkiem, około 1315. Mainneville (dep. Eure),
kościół parafialny (wg Lefranęois-Pillion, L art du XIVe siecle...)
od wysokiej jakości artystycznej pierwowzorów (do
których należała między innymi słynna marmurowa
Notre-Dame-la-Blanche ufundowana przez królową
Jeanne d'Evreux dla opactwa Saint-Denis11), jedno-
cześnie zdradzające pewną rękę i dobrą szkołę rzeź-
7 L. Lefranęois-Pillion, les statues de la Herge a 1’Enfant
dans la sculpture franęa/se au XIVe siecle (Gazette des Beaux-Arts,
1935), s. 129-214; A. Rostand, les statues de la Vierge a l’Enfant
dans lancien diocese de Coutances (Bulletin Monumental, 96, 1937),
s. 66-90; J.A. Schmoll gen. Eisenwerth, Neue Ausblicke zur
hochgotischen Skulptur Lothringens und der Champagne 1290-1350
(Aachener Kunstblatter, 30, 1965), s. 49-99; Schaeffer, o. c., s. 7-8;
R. Suckale, Studien zu Stilbildung und Stilwandel der Madonnen-
statuen der Ile-de-France zwischen 1230 und 1300, Muchen 1971,
passim; F. Baron, La sculpture [w:] Les fastes du gothiąue. Le
siecle de Charles V [katalog wystawy], Paris 1981, s. 57-58.
®L. Gródecki, Ivoires franęais, Paris 1947, s. 70-74;
J. Natanson, Gothic Ivoires of the 13th and 14th Centuries,
London 1951; Forsyth, o.c., s. 171-172.
9 A. Michel, Histoire de l’art depuis Les premiers temps
chretiens jusqu’a nos jours, II/2, Paris 1906, s. 658, il. 407.
10 Baron, Sculpture..^ s. 55-62; por. też R. B ran ner, Manus-
cript Painting in Paris During the Reign of Saint-Louis, University of
Califomia Press 1977, co omawia krytycznie J. Be er, Pariser
Buchmalarei in der Zeit Ludwigs des Heiligen und im letzten Hertel
des 13. Jahrhundert. Bericht zur Forschungslage (Zeitschrift fur
Kunstgeschichte, 44, 1981), s. 68-71. Rzeźbę czternastowieczną
omawia pod tym kątem M.V. Schwarz, Hofische Skulptur im 14
Jhd. Entwicklungsphasen und Yermittlungswege im Yorfeld des Wie-
chen Stils, I-II (Manuskripte zur Kunstwissenschaft, 6), Worms
1986.
11 Obecnie w kościele parafialnym w Magny-en-Vexin; G.
Houard, Statues de la Herge du XIV‘ siecle a Saint-Germain-
-des-Pres et a Magny-en-Vexin (Bulletin de la Societe des An-
tiąuaries de France, 1938), s. 95-103; L’Europę gothiąue XIIe et
XIVe siecles [katalog wystawy], Musee du Louvre, Paryż 1958, nr
kat. 147, s. 87, il. 45; W. Forsyth, Madonnas of the Rhone-Meuse
Valleys (Bulletin of the Metropolitan Museum of Art, Febr. 1970),
s. 252—261, il. 1.
44