DOI Artikel:
Gadomski, Jerzy: Mistrz Rodziny Marii - krakowski malarz pierwszej ćwierci XVI wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20613#0095
nie jak tryptyk ze Skrzyszowa i wszystkie wymienione
dalej prace, łączony jest tu z Mistrzem Rodziny Marii
po raz pierwszy. W każdym z ośmiu składających się
na tę nastawę obrazów znajdujemy czytelne cechy
jego maniery. Do stosowanych przez Mistrza ujęć
i motywów należą rozwiane płaszcze śś. Marcina,
Jerzego i Barbary, pozy Dzieciątka w grupie św.
Anny Samotrzeć i w przedstawieniu Matki Boskiej
w zwieńczeniu oraz głowy wszystkich postaci, zwłasz-
cza zaś św. Marcina. W tłach kwater, widocznych
przy skrzydłach otwartych, powracają znane już mo-
tywy dekoracyjne, a w krajobrazowym tle na tablicy
środkowej rozpoznajemy skalne ostańce, schematycz-
ne pagórki i drzewa malowane — mimo upływu
czasu — podobnie jak na kwaterach poliptyku
z Dobczyc (Ścięcie św. Jana) i tryptyku w Starym
Bielsku (Wskrzeszenie Piotra, Rozsiekanie zwłok św.
Stanisława i inne). Mimo wymienionych podobieństw,
a może raczej z ich powodu, tryptyk w Grywałdzie
nie jest łatwy do datowania; powstał zapewne między
latami 1510—1520, bliżej tej drugiej daty.
Wokół tryptyku w Grywałdzie zgrupować można
łączące się z nim w różny sposób cztery dalsze dzieła
Mistrza.
15. Predella ołtarzowa z tzw. małą Rodziną Marii
i czterema półpostaciami świętych, pochodząca z nie-
znanego kościoła w okolicach Iwonicza (ryc. 24),
dziś w Muzeum Narodowym w Krakowie (nr inw.
dawny 76.194, obecny I—5), została z obydwu boków
obcięta; pokryta jest przemalowaniami, zmieniono
też jej pierwotne tło50. Mimo to maniera Mistrza
Rodziny Marii pozostała czytelna, np. św. Anna
znajduje „bliźniaczą siostrę” na lewej dolnej kwaterze
tryptyku w Grywałdzie, a dwaj święci w beretach
i gronostajowych kołnierzach — to „bracia” św.
Marcina z głównego obrazu tamtejszej nastawy.
16. W obrazie Matki Boskiej z Dzieciątkiem
w kościele parafialnym w Tuligłowach koło Jaro-
sławia (ryc. 25)51, dotąd nie publikowanym, Mistrz
dokładnie powtórzył ikonograficzną formułę Madon-
ny z atrybutami „apokaliptycznymi” ze zwieńczenia
tryptyku w Grywałdzie, wprowadzając dodatkowy
motyw koronowania Marii przez parę aniołów. Po-
wracają tu szerokie zakola i ostre zakończenia płasz-
cza, ozdobionego dekoracją patronową, jak na ob-
razie w Komorowicach.
50 Łuszczkiewicz, Muzeum Narodowe..., szp. 20—21, nr 6,
tabl. II, il. 3; Kopera, Dzieje malarstwa..., s. 208—209, il. 180;
Kopera, Kwiatkowski, o. c., s. 59—60, nr 36, il. 57; T.
Chrzanowski, M. Kornecki, Zabytki plastyki gotyckiej w die-
cezji przemyskiej (Nasza Przeszłość, 46, 1976), s. 119.
51 Obraz konserwował prof. dr Wojciech Kurpik, któremu
dziękuję za zamieszczoną w tym artykule fotografię.
52 Pierwotną warstwę malarską obrazu odsłonięto w czasie
22. Św. Dorota i Św. Katarzyna, skrzydła tryptyku. Grywałd,
kościół parafialny (fot. K. Nowacki)
17. Ostatnia konserwacja obrazu Matki Boskiej
z Dzieciątkiem, śś. Marcinem i Urbanem w kościele
parafialnym Św. Marcina w Pisarzowicach (ryc.
26)52 ujawniła powtarzający się w dziełach Mistrza
wzór złoconego tła, charakterystyczną ekspresję oczu
w czterech zachowanych twarzach, pojawiający się
w kilku obrazach układ siedzącego Dzieciątka,
a u stóp św. Marcina — postać wspartego na kuli
żebraka scharakteryzowanego tak, jak kaleka na
głównym obrazie tryptyku w Grywałdzie.
18. Predella w kościele parafialnym Sw. Katarzy-
ny w Sromowcach Niżnych, z Chrystusem ocze-
kującym na mękę53 — w środkach służących do
kształtowania krajobrazu wykazuje związki z tłem
środkowego obrazu tryptyku w Grywałdzie, a w cha-
rakterystyce fizjonomicznej znajduje odpowiedniki
konserwacji w latach 1969—1971: Dzieło sztuki w konserwacji...,
s. 36, nr 13/1, il. 16—19.
53 Publikowana w pracach: Szydłowski, o. c., s. 160, il. 193;
Katalog zabytków sztuki w Polsce, I: Województwo krakowskie, 11:
Powiat nowotarski, oprać. T. Szydłowski, Warszawa 1951, s. 27;
T. Dobrzeniecki, Chrystus Frasobliwy w literaturze średnio-
wiecznej (Biuletyn Historii Sztuki, 30, 1968), s. 291, przyp. 39, il. 3;
T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka ziemi krakowskiej,
Kraków 1982, il. 430.
91
dalej prace, łączony jest tu z Mistrzem Rodziny Marii
po raz pierwszy. W każdym z ośmiu składających się
na tę nastawę obrazów znajdujemy czytelne cechy
jego maniery. Do stosowanych przez Mistrza ujęć
i motywów należą rozwiane płaszcze śś. Marcina,
Jerzego i Barbary, pozy Dzieciątka w grupie św.
Anny Samotrzeć i w przedstawieniu Matki Boskiej
w zwieńczeniu oraz głowy wszystkich postaci, zwłasz-
cza zaś św. Marcina. W tłach kwater, widocznych
przy skrzydłach otwartych, powracają znane już mo-
tywy dekoracyjne, a w krajobrazowym tle na tablicy
środkowej rozpoznajemy skalne ostańce, schematycz-
ne pagórki i drzewa malowane — mimo upływu
czasu — podobnie jak na kwaterach poliptyku
z Dobczyc (Ścięcie św. Jana) i tryptyku w Starym
Bielsku (Wskrzeszenie Piotra, Rozsiekanie zwłok św.
Stanisława i inne). Mimo wymienionych podobieństw,
a może raczej z ich powodu, tryptyk w Grywałdzie
nie jest łatwy do datowania; powstał zapewne między
latami 1510—1520, bliżej tej drugiej daty.
Wokół tryptyku w Grywałdzie zgrupować można
łączące się z nim w różny sposób cztery dalsze dzieła
Mistrza.
15. Predella ołtarzowa z tzw. małą Rodziną Marii
i czterema półpostaciami świętych, pochodząca z nie-
znanego kościoła w okolicach Iwonicza (ryc. 24),
dziś w Muzeum Narodowym w Krakowie (nr inw.
dawny 76.194, obecny I—5), została z obydwu boków
obcięta; pokryta jest przemalowaniami, zmieniono
też jej pierwotne tło50. Mimo to maniera Mistrza
Rodziny Marii pozostała czytelna, np. św. Anna
znajduje „bliźniaczą siostrę” na lewej dolnej kwaterze
tryptyku w Grywałdzie, a dwaj święci w beretach
i gronostajowych kołnierzach — to „bracia” św.
Marcina z głównego obrazu tamtejszej nastawy.
16. W obrazie Matki Boskiej z Dzieciątkiem
w kościele parafialnym w Tuligłowach koło Jaro-
sławia (ryc. 25)51, dotąd nie publikowanym, Mistrz
dokładnie powtórzył ikonograficzną formułę Madon-
ny z atrybutami „apokaliptycznymi” ze zwieńczenia
tryptyku w Grywałdzie, wprowadzając dodatkowy
motyw koronowania Marii przez parę aniołów. Po-
wracają tu szerokie zakola i ostre zakończenia płasz-
cza, ozdobionego dekoracją patronową, jak na ob-
razie w Komorowicach.
50 Łuszczkiewicz, Muzeum Narodowe..., szp. 20—21, nr 6,
tabl. II, il. 3; Kopera, Dzieje malarstwa..., s. 208—209, il. 180;
Kopera, Kwiatkowski, o. c., s. 59—60, nr 36, il. 57; T.
Chrzanowski, M. Kornecki, Zabytki plastyki gotyckiej w die-
cezji przemyskiej (Nasza Przeszłość, 46, 1976), s. 119.
51 Obraz konserwował prof. dr Wojciech Kurpik, któremu
dziękuję za zamieszczoną w tym artykule fotografię.
52 Pierwotną warstwę malarską obrazu odsłonięto w czasie
22. Św. Dorota i Św. Katarzyna, skrzydła tryptyku. Grywałd,
kościół parafialny (fot. K. Nowacki)
17. Ostatnia konserwacja obrazu Matki Boskiej
z Dzieciątkiem, śś. Marcinem i Urbanem w kościele
parafialnym Św. Marcina w Pisarzowicach (ryc.
26)52 ujawniła powtarzający się w dziełach Mistrza
wzór złoconego tła, charakterystyczną ekspresję oczu
w czterech zachowanych twarzach, pojawiający się
w kilku obrazach układ siedzącego Dzieciątka,
a u stóp św. Marcina — postać wspartego na kuli
żebraka scharakteryzowanego tak, jak kaleka na
głównym obrazie tryptyku w Grywałdzie.
18. Predella w kościele parafialnym Sw. Katarzy-
ny w Sromowcach Niżnych, z Chrystusem ocze-
kującym na mękę53 — w środkach służących do
kształtowania krajobrazu wykazuje związki z tłem
środkowego obrazu tryptyku w Grywałdzie, a w cha-
rakterystyce fizjonomicznej znajduje odpowiedniki
konserwacji w latach 1969—1971: Dzieło sztuki w konserwacji...,
s. 36, nr 13/1, il. 16—19.
53 Publikowana w pracach: Szydłowski, o. c., s. 160, il. 193;
Katalog zabytków sztuki w Polsce, I: Województwo krakowskie, 11:
Powiat nowotarski, oprać. T. Szydłowski, Warszawa 1951, s. 27;
T. Dobrzeniecki, Chrystus Frasobliwy w literaturze średnio-
wiecznej (Biuletyn Historii Sztuki, 30, 1968), s. 291, przyp. 39, il. 3;
T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka ziemi krakowskiej,
Kraków 1982, il. 430.
91