DOI Artikel:
Gadomski, Jerzy: Mistrz Rodziny Marii - krakowski malarz pierwszej ćwierci XVI wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20613#0097
* * *
Było niemal regułą, że manierę malarzy cecho-
wych kształtowały w sposób najtrwalszy najpierw
doświadczenia wyniesione z macierzystego warsztatu
i obowiązkowej podróży czeladniczej, później zaś styl
ów formował się nadal pod wpływem czynników
oddziałujących na artystę w czasie praktyki mist-
rzowskiej w miejscu stałego osiedlenia. Znaczenie
podstawowe dla charakteru sztuki każdego malarza
miały jego wewnętrzne, indywidualne predyspozycje,
składające się na rodzaj artystycznego temperamentu.
W twórczości Mistrza Rodziny Marii wędrówka
zagraniczna pozostawiła ślady przede wszystkim we
wczesnym okresie jego krakowskiej działalności:
w poliptyku z Dobczyc znajdujemy wyraźną informa-
cję o podróży malarza do krajów szwajcarskich.
W scenie Uczty Heroda na skrzydle tej nastawy
utrwaliły się żywe jeszcze wspomnienia Tańca Salome
— jednej ze scen cyklu św. Jana Chrzciciela zdobiące-
go skrzydła retabulum, wykonanego w ostatnich
latach wieku XV lub około roku 1500 przez tzw.
Berneńskiego Mistrza z Goździkami (ryc. 1, 32)55.
Styl obrazów malarzy berneńskiego i krakows-
kiego jest odmienny. Ponieważ są to dwa różne,
związane ze śmiercią św. Jana epizody — podobień-
stwa kompozycji ograniczają się do jej ogólnej dys-
pozycji, przy czym liczba postaci w Uczcie została
nieco zredukowana. Krakowski malarz w podobny
jednak sposób połączył uproszczone elementy wnęt-
rza ze złoconym tłem o dekoracji reliefowej, po-
wtórzył zasadę czołowej perspektywy stołu i „szacho-
wnicowej” posadzki oraz wprowadził pomniejszoną
postać na pierwszym planie; po lewej miejsce muzy-
kanta z lutnią zajęła Salome z misą. Przede wszyst-
kim zaś posłużył się tymi samymi, pojedynczymi
motywami: długonogiego sługi z rozpuszczonymi
włosami i przystrzyżoną nad czołem grzywką; leżą-
cych na stole chlebów i noży; spiętego broszą orien-
talnego zawoju z długą taśmą, zdobiącego głowę
Herodiady; puklowanych naczyń. Nagromadzenie ty-
lu motywów o zbliżonej interpretacji malarskiej nie
mogło być dziełem przypadku. Zmiany w ich roz-
mieszczeniu oraz uproszczony kształt naczyń zdają
55 Retabulum św. Jana Chrzciciela przeznaczone było dla
kościoła Dominikanów w Bemie. Z ośmiu pierwotnie obrazów
cztery znajdują się w Kunstmuseum w Bemie, dwa w Kunsthaus
w Zurychu, jeden (Taniec Salome) w Muzeum Sztuk Pięknych
w Budapeszcie, ósmy obraz zaginął. Zespół siedmiu zachowanych
kwater opublikował H. V o s s, Der Johannesaltar des Meisters mit
der Nelke (Monatshefte fur Kunstwissenschaft, 1, 1908), s.
754—762. O berneńskim cyklu i jego twórcy: C. Glaser, Die
altdeutsche Malerei, Munchen 1924, s. 274, il. 186; Tenże, l£s
peintres primitifs Allemands du milieu du XIV‘ siecle a lafin du XVe,
Paris 1931, s. 120—121, tabl. 93; C. de Mandach, Schweizerische
Malerei 15. bis 18. Jahrhundert. Ausstellung, Bern - im Kunst-
museum, Bem 1936, s. 10—11, nr 10—13; G. Schmidt, A. M.
25. Matka Boska z Dzieciątkiem. Tuligłowy, kościół parafialny
(fot W. Kurpik)
się przy tym wykluczać korzystanie ze wspólnego
wzoru graficznego, w takim bowiem przypadku prze-
jęcia dotyczą w większym stopniu układów kom-
pozycyjnych, a szczegóły powtarzane są wierniej.
W grę wchodzą raczej wykonane w Bernie przez
naszego malarza szkice, rolę „nośnika” owych moty-
wów mogła też odegrać pobudzona doraźną po-
trzebą, stosunkowo świeża pamięć wzrokowa.
Wśród dalszych elementów łączących poliptyk
z Dobczyc z cyklem berneńskim wymienić można
motyw muru z parapetem i długonosy typ męskiej
twarzy w Koronacji Marii (por. typ głowy Heroda
z Berna), a zwłaszcza formacje skalne w tle Ścięcia św.
Jana: nadano im kształt podciętych, podzielonych
Cetto, Peinture et dessin en Suisse au ąuinzieme et au seizieme
siec/e, Bale 1948, s. 19, 70—71, tabl. 33; P. M. Moullet, Les
Maitres a loeillet, Bale 1954, s. 51; A. Stange, Deutsche Malerei
der Gotik, VII: Oberrhein, Bodensee, Schweiz und Mittelrhein in der
Zeitvon 1450 bis 1500..., Munchen—Berlin 1955, s. 63 i n.; Tenże,
Nelkenmeister Berner [w:] Kindlers Malerei Lexikon, IV, Zurich
1964, s. 567—570; A. Pi gier, Katalog der Galerie alter Meister.
Museum der Bildenden Kunste - Szłpmuveszeti Muzeum Budapest,
1, Budapest 1967, s. 62—63, nr 185. Kwatera z Tańcem Salome
w Budapeszcie: J. Vegh, Fifteenth Century German and Bohemian
Panel Paintings. Budapest Museum of Fine Arts. Esztergom Chris-
tian Museum, Budapest 1967, s. 16, tabl. 27, 28.
93
Było niemal regułą, że manierę malarzy cecho-
wych kształtowały w sposób najtrwalszy najpierw
doświadczenia wyniesione z macierzystego warsztatu
i obowiązkowej podróży czeladniczej, później zaś styl
ów formował się nadal pod wpływem czynników
oddziałujących na artystę w czasie praktyki mist-
rzowskiej w miejscu stałego osiedlenia. Znaczenie
podstawowe dla charakteru sztuki każdego malarza
miały jego wewnętrzne, indywidualne predyspozycje,
składające się na rodzaj artystycznego temperamentu.
W twórczości Mistrza Rodziny Marii wędrówka
zagraniczna pozostawiła ślady przede wszystkim we
wczesnym okresie jego krakowskiej działalności:
w poliptyku z Dobczyc znajdujemy wyraźną informa-
cję o podróży malarza do krajów szwajcarskich.
W scenie Uczty Heroda na skrzydle tej nastawy
utrwaliły się żywe jeszcze wspomnienia Tańca Salome
— jednej ze scen cyklu św. Jana Chrzciciela zdobiące-
go skrzydła retabulum, wykonanego w ostatnich
latach wieku XV lub około roku 1500 przez tzw.
Berneńskiego Mistrza z Goździkami (ryc. 1, 32)55.
Styl obrazów malarzy berneńskiego i krakows-
kiego jest odmienny. Ponieważ są to dwa różne,
związane ze śmiercią św. Jana epizody — podobień-
stwa kompozycji ograniczają się do jej ogólnej dys-
pozycji, przy czym liczba postaci w Uczcie została
nieco zredukowana. Krakowski malarz w podobny
jednak sposób połączył uproszczone elementy wnęt-
rza ze złoconym tłem o dekoracji reliefowej, po-
wtórzył zasadę czołowej perspektywy stołu i „szacho-
wnicowej” posadzki oraz wprowadził pomniejszoną
postać na pierwszym planie; po lewej miejsce muzy-
kanta z lutnią zajęła Salome z misą. Przede wszyst-
kim zaś posłużył się tymi samymi, pojedynczymi
motywami: długonogiego sługi z rozpuszczonymi
włosami i przystrzyżoną nad czołem grzywką; leżą-
cych na stole chlebów i noży; spiętego broszą orien-
talnego zawoju z długą taśmą, zdobiącego głowę
Herodiady; puklowanych naczyń. Nagromadzenie ty-
lu motywów o zbliżonej interpretacji malarskiej nie
mogło być dziełem przypadku. Zmiany w ich roz-
mieszczeniu oraz uproszczony kształt naczyń zdają
55 Retabulum św. Jana Chrzciciela przeznaczone było dla
kościoła Dominikanów w Bemie. Z ośmiu pierwotnie obrazów
cztery znajdują się w Kunstmuseum w Bemie, dwa w Kunsthaus
w Zurychu, jeden (Taniec Salome) w Muzeum Sztuk Pięknych
w Budapeszcie, ósmy obraz zaginął. Zespół siedmiu zachowanych
kwater opublikował H. V o s s, Der Johannesaltar des Meisters mit
der Nelke (Monatshefte fur Kunstwissenschaft, 1, 1908), s.
754—762. O berneńskim cyklu i jego twórcy: C. Glaser, Die
altdeutsche Malerei, Munchen 1924, s. 274, il. 186; Tenże, l£s
peintres primitifs Allemands du milieu du XIV‘ siecle a lafin du XVe,
Paris 1931, s. 120—121, tabl. 93; C. de Mandach, Schweizerische
Malerei 15. bis 18. Jahrhundert. Ausstellung, Bern - im Kunst-
museum, Bem 1936, s. 10—11, nr 10—13; G. Schmidt, A. M.
25. Matka Boska z Dzieciątkiem. Tuligłowy, kościół parafialny
(fot W. Kurpik)
się przy tym wykluczać korzystanie ze wspólnego
wzoru graficznego, w takim bowiem przypadku prze-
jęcia dotyczą w większym stopniu układów kom-
pozycyjnych, a szczegóły powtarzane są wierniej.
W grę wchodzą raczej wykonane w Bernie przez
naszego malarza szkice, rolę „nośnika” owych moty-
wów mogła też odegrać pobudzona doraźną po-
trzebą, stosunkowo świeża pamięć wzrokowa.
Wśród dalszych elementów łączących poliptyk
z Dobczyc z cyklem berneńskim wymienić można
motyw muru z parapetem i długonosy typ męskiej
twarzy w Koronacji Marii (por. typ głowy Heroda
z Berna), a zwłaszcza formacje skalne w tle Ścięcia św.
Jana: nadano im kształt podciętych, podzielonych
Cetto, Peinture et dessin en Suisse au ąuinzieme et au seizieme
siec/e, Bale 1948, s. 19, 70—71, tabl. 33; P. M. Moullet, Les
Maitres a loeillet, Bale 1954, s. 51; A. Stange, Deutsche Malerei
der Gotik, VII: Oberrhein, Bodensee, Schweiz und Mittelrhein in der
Zeitvon 1450 bis 1500..., Munchen—Berlin 1955, s. 63 i n.; Tenże,
Nelkenmeister Berner [w:] Kindlers Malerei Lexikon, IV, Zurich
1964, s. 567—570; A. Pi gier, Katalog der Galerie alter Meister.
Museum der Bildenden Kunste - Szłpmuveszeti Muzeum Budapest,
1, Budapest 1967, s. 62—63, nr 185. Kwatera z Tańcem Salome
w Budapeszcie: J. Vegh, Fifteenth Century German and Bohemian
Panel Paintings. Budapest Museum of Fine Arts. Esztergom Chris-
tian Museum, Budapest 1967, s. 16, tabl. 27, 28.
93