DOI article:
Gryglewicz, Tomasz: Tendencje regionalistyczno-narodowe w środkowoeuropejskim malarstwie około 1900 roku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20613#0125
6. Ferdinand Hodler, Wymarsz studentów z Jeny do walki o wol-
ność w 1813 r., 1909, Uniwersytet w Jenie (wg Hugelshofera, o. c.)
piecze ideologiczne, Heimatkunst i Monumentale
Kunst, ześrodkowały się w twórczości monachijskiej
grupy „Die Scholle” powstałej w 1899 roku. Nazwa
tego ugrupowania „Gleba” odwołuje się do paradyg-
matu niemieckiego szowinizmu spod znaku „Krwi
i ziemi”. Do najaktywniejszych członków należeli m.
in.: Reinhold Max Eichler, Erich Erler-Samaden,
Max Feldbauer, Angelo Jank, Adolf Miinzer i Leo
Putz. Osiągnięcie znacznej popularności, zresztą nie
tylko w środowisku monachijskim, grupa zawdzię-
czała czasopismu „Die Jugend”, które około 1900
roku odchodziło właśnie w warstwie ilustracyjnej od
secesyjnej stylistyki, jaką reprezentowali na jej ła-
mach tacy ilustratorzy, jak: Carl Strathmann, Ri-
chard Riemerschmid, Franz von Reznicek, Bernhard
Pankok, w stronę specyficznego naturalizmu i pro-
gramu ideowego spod znaku Heimatkunst. Równo-
cześnie „Jugend” wyraźnie zaczynała zmieniać swój
profil z na wpół elitarnego pisma na czasopismo
adresowane do masowego odbiorcy. „To nie było
czasopismo dla estetów — charakteryzuje „Jugend”
Hans Hofstatter — lecz dla miłośników szokujących
karykatur, sentymentalnych pieśni ludowych, pikant-
nych historyjek i bajkowo błogich wspomnień dzie-
cięcych”27.
Jak pisze Hofstatter w książce o europejskim
modernizmie, dla artystów z grupy „Die Scholle”:
„Wspólny [...] był uproszczony, pełen nastroju natu-
ralizm, przywiązanie do wielkich i jednolicie do-
strzeganych form natury, które służyły nie jako moty-
wy studyjne, lecz stawały się nośnikami głębokich,
pierwotnych przeżyć”28. Ów nastrojowy naturalizm,
o którym pisze Hofstatter, nosi już wyraźne i typowe
cechy Heimatkunstu przejawiające się — ogólnie rzecz
biorąc — silnym ideologicznym zabarwieniem zarów-
27 H. Hofstatter, Jugendstil, Druckkunst, Baden-Baden 1973,
s. 125.
28 H. Hofstatter, Geschichte der europaischen Jugendstil-
malerei, Koln 1975, s. 189.
no w doborze tematów, jak i ich interpretacji. Czymś
w rodzaju typowych dla Heimatkunstu motywów,
najczęściej autorstwa malarzy z „Scholle”, stała się po
roku 1900 „Die Jugend”, konsekwentnie manifes-
tująca nacjonalistyczną i ksenofobiczną opcję polity-
czną, właściwą dla „sztuki rodzimej” (jak pisano
z okazji rocznicy kampanii z 1870 roku: „Młodość!
Młodość! Każdy język ma parę takich słów. W nie-
mieckim brzmią one: młodość, wiosna, miłość, matka,
ojczyzna!”29).
Na owe „rodzime” motywy składały się przede
wszystkim pejzaże alpejskie: kryte śniegiem turnie,
jodły i sosny na stromych zboczach, jelenie pasące się
na leśnych polanach, ukryte w cieniu skalnych masy-
wów jeziora, górale wypasający bydło i owce na
halach, drewniane chaty i szałasy na tle szczytów
i jeszcze inne stereotypowe ujęcia, rozpowszechnione
w sztuce krajobrazu górskiego całej Europy Środ-
kowej. Obok tych „typowych” dla krajobrazu Górnej
Bawarii motywów na łamach „Jugend” pojawiają się
niezliczone sceny rodzajowe z życia wsi: chłopi przy
pracy, posiłku, w kościele, podczas zabawy, zalotów
itp. Szczególnie ulubione stało się umieszczanie na
jego łamach przedstawień jurnej dziewczyny w towa-
rzystwie ułana na koniu oraz w ogóle wszelkie
wizerunki koni w scenach polowań, wyścigów, prze-
marszów kawaleryjskich oddziałów itp. Specjalizowa-
li się w tym dwaj członkowie „Scholle” — Feldbauer
i Jank (ryc. 7).
Jednak najbardziej nośnym treściowo, bo odwo-
łującym się do zespołu fundamentalnych dla Heimat-
kunstu znaczeń: matka, ojczyzna, ziemia, płodność,
było — powtarzane często w tym czasopiśmie
— przedstawienie krzepkiej, młodej, chłopskiej matki
karmiącej lub trzymającej dziecko na ręku. Chłop zaś
był pokazywany jako „reproduktor” nieskażonej ob-
cymi wpływami rasy germańskiej, jako żywiciel
i obrońca ojczyzny. W 1914 roku Rudolf Alexander
Schróder pisał w Niemieckich odach: „Zieh deine
Furchen, Bauer, wie sonst durchs Land/ Und streu
den Samen uber die Schollen aus./ Vielleicht wogt
doch im Erntemond dir/ Friedlich zu Haupten die
blonde Halmfrucht// Tritt unters Dach zu niichter-
nem Mahl und lieg/ Bei deiner Hausfrau uber die
Nacht, Vielleicht,/ Dap sie den neugeborenen Kna-
ben/ Kiinftig im Arme dir weisen diirfe.// Doch sei
gewappnet! Trage das stahlerne/ Gewand des Krieges
auch hinter der Pflugschar, leg/ Vor dir beim
Schmaus das Schwert; und leicht nur/ Wohne dir
hinter den Braun der Schlummer”30.
Obok właściwej dla bawarskiego regionalizmu
„chłopomanii” na kartach „Jugend” — najczęściej
29 „Jugend”, 1—2, 1896, s. 4.
30Hamann, Hermand, o. c., s. 327—328. (Ciągnij swoje
skiby wieśniaku, jak zwykle, przez rolę/ i rzucaj nasienie w glebę./
Być może przecież zafaluje dla ciebie w żniwnym księżycu,/ nad
121
ność w 1813 r., 1909, Uniwersytet w Jenie (wg Hugelshofera, o. c.)
piecze ideologiczne, Heimatkunst i Monumentale
Kunst, ześrodkowały się w twórczości monachijskiej
grupy „Die Scholle” powstałej w 1899 roku. Nazwa
tego ugrupowania „Gleba” odwołuje się do paradyg-
matu niemieckiego szowinizmu spod znaku „Krwi
i ziemi”. Do najaktywniejszych członków należeli m.
in.: Reinhold Max Eichler, Erich Erler-Samaden,
Max Feldbauer, Angelo Jank, Adolf Miinzer i Leo
Putz. Osiągnięcie znacznej popularności, zresztą nie
tylko w środowisku monachijskim, grupa zawdzię-
czała czasopismu „Die Jugend”, które około 1900
roku odchodziło właśnie w warstwie ilustracyjnej od
secesyjnej stylistyki, jaką reprezentowali na jej ła-
mach tacy ilustratorzy, jak: Carl Strathmann, Ri-
chard Riemerschmid, Franz von Reznicek, Bernhard
Pankok, w stronę specyficznego naturalizmu i pro-
gramu ideowego spod znaku Heimatkunst. Równo-
cześnie „Jugend” wyraźnie zaczynała zmieniać swój
profil z na wpół elitarnego pisma na czasopismo
adresowane do masowego odbiorcy. „To nie było
czasopismo dla estetów — charakteryzuje „Jugend”
Hans Hofstatter — lecz dla miłośników szokujących
karykatur, sentymentalnych pieśni ludowych, pikant-
nych historyjek i bajkowo błogich wspomnień dzie-
cięcych”27.
Jak pisze Hofstatter w książce o europejskim
modernizmie, dla artystów z grupy „Die Scholle”:
„Wspólny [...] był uproszczony, pełen nastroju natu-
ralizm, przywiązanie do wielkich i jednolicie do-
strzeganych form natury, które służyły nie jako moty-
wy studyjne, lecz stawały się nośnikami głębokich,
pierwotnych przeżyć”28. Ów nastrojowy naturalizm,
o którym pisze Hofstatter, nosi już wyraźne i typowe
cechy Heimatkunstu przejawiające się — ogólnie rzecz
biorąc — silnym ideologicznym zabarwieniem zarów-
27 H. Hofstatter, Jugendstil, Druckkunst, Baden-Baden 1973,
s. 125.
28 H. Hofstatter, Geschichte der europaischen Jugendstil-
malerei, Koln 1975, s. 189.
no w doborze tematów, jak i ich interpretacji. Czymś
w rodzaju typowych dla Heimatkunstu motywów,
najczęściej autorstwa malarzy z „Scholle”, stała się po
roku 1900 „Die Jugend”, konsekwentnie manifes-
tująca nacjonalistyczną i ksenofobiczną opcję polity-
czną, właściwą dla „sztuki rodzimej” (jak pisano
z okazji rocznicy kampanii z 1870 roku: „Młodość!
Młodość! Każdy język ma parę takich słów. W nie-
mieckim brzmią one: młodość, wiosna, miłość, matka,
ojczyzna!”29).
Na owe „rodzime” motywy składały się przede
wszystkim pejzaże alpejskie: kryte śniegiem turnie,
jodły i sosny na stromych zboczach, jelenie pasące się
na leśnych polanach, ukryte w cieniu skalnych masy-
wów jeziora, górale wypasający bydło i owce na
halach, drewniane chaty i szałasy na tle szczytów
i jeszcze inne stereotypowe ujęcia, rozpowszechnione
w sztuce krajobrazu górskiego całej Europy Środ-
kowej. Obok tych „typowych” dla krajobrazu Górnej
Bawarii motywów na łamach „Jugend” pojawiają się
niezliczone sceny rodzajowe z życia wsi: chłopi przy
pracy, posiłku, w kościele, podczas zabawy, zalotów
itp. Szczególnie ulubione stało się umieszczanie na
jego łamach przedstawień jurnej dziewczyny w towa-
rzystwie ułana na koniu oraz w ogóle wszelkie
wizerunki koni w scenach polowań, wyścigów, prze-
marszów kawaleryjskich oddziałów itp. Specjalizowa-
li się w tym dwaj członkowie „Scholle” — Feldbauer
i Jank (ryc. 7).
Jednak najbardziej nośnym treściowo, bo odwo-
łującym się do zespołu fundamentalnych dla Heimat-
kunstu znaczeń: matka, ojczyzna, ziemia, płodność,
było — powtarzane często w tym czasopiśmie
— przedstawienie krzepkiej, młodej, chłopskiej matki
karmiącej lub trzymającej dziecko na ręku. Chłop zaś
był pokazywany jako „reproduktor” nieskażonej ob-
cymi wpływami rasy germańskiej, jako żywiciel
i obrońca ojczyzny. W 1914 roku Rudolf Alexander
Schróder pisał w Niemieckich odach: „Zieh deine
Furchen, Bauer, wie sonst durchs Land/ Und streu
den Samen uber die Schollen aus./ Vielleicht wogt
doch im Erntemond dir/ Friedlich zu Haupten die
blonde Halmfrucht// Tritt unters Dach zu niichter-
nem Mahl und lieg/ Bei deiner Hausfrau uber die
Nacht, Vielleicht,/ Dap sie den neugeborenen Kna-
ben/ Kiinftig im Arme dir weisen diirfe.// Doch sei
gewappnet! Trage das stahlerne/ Gewand des Krieges
auch hinter der Pflugschar, leg/ Vor dir beim
Schmaus das Schwert; und leicht nur/ Wohne dir
hinter den Braun der Schlummer”30.
Obok właściwej dla bawarskiego regionalizmu
„chłopomanii” na kartach „Jugend” — najczęściej
29 „Jugend”, 1—2, 1896, s. 4.
30Hamann, Hermand, o. c., s. 327—328. (Ciągnij swoje
skiby wieśniaku, jak zwykle, przez rolę/ i rzucaj nasienie w glebę./
Być może przecież zafaluje dla ciebie w żniwnym księżycu,/ nad
121