DOI Artikel:
Gryglewicz, Tomasz: Tendencje regionalistyczno-narodowe w środkowoeuropejskim malarstwie około 1900 roku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20613#0135
potwierdza wymowa ideowa jego dzieł i postawa
wobec I wojny światowej. Decydującą rolę w wy-
pracowaniu indywidualnego stylu miał dla niego
pobyt w Wiedniu i zetknięcie się za pośrednictwem
wystaw organizowanych przez „Wiener Secession”,
której był członkiem, z osiągnięciami rodzimej i świa-
towej sztuki. Jak pisze Amman, rozstrzygające zna-
czenie miały „spotkania z dziełami Daumiera, Rodi-
na, Hodlera i Gallena, którzy zajmowali się tematycz-
nie dialogiem między życiem a umieraniem, malowid-
ła Klimta i Segantiniego”53. Do tej listy należałoby
jeszcze dorzucić dzieła Hansa von Mareesa, Cuno
Amieta, George a Minne a, Kathe Kollwitz oraz
— do czego wyjątkowo przyznał się sam Egger-Lienz
Constantina Meuniera. Na wpływ tego ostatniego
zwrócił uwagę późniejszy lider rewolucji bolszewic-
kiej Lew Trocki, pisząc w recenzji z wystawy z 1909
roku: „Nie heroizacja w sensie Ferdynanda Hodlera,
lecz gładka dramatyka rzeźbiarza Meuniera odbija
się w kolosalno-woluminowo malowanych rzeź-
bach”54. W świetle niezwykle trafnej interpretacji
Trockiego Egger-Lienz jawi nam się nieomal jako
prekursor socrealizmu: „U Eggera nie ma nic powie-
rzchownego. Nie zatrzymuje się ani na ćhwilę przy
szczegółach. Kolory są bez niuansów, cienie postaci
tylko schematycznie wyrażone”55.
Jeżeli bezpośredni wpływ malarstwa Eggera-Lien-
za na kształtowanie się ikonografii i stylistyki soc-
realizmu — mimo uderzających podobieństw — po-
zostaje nie udokumentowany, to oddziaływanie dzieł
nieżyjącego już wówczas Eggera-Lienza na inny ro-
dzaj sztuki totalitarystycznej — na tzw. styl nazistow-
ski (Nazistil) — nie ulega wątpliwości Amman pisze,
że: „Egger buduje w prawie wszystkich fazach ten
swój typ człowieka, który został zaadaptowany póź-
niej, w czasie narodowego socjalizmu, jako dzieło tej
ideologii i wmanipulowany poprzez swój związek
z ziemią do narodowej gleby”56. Na pomyślanej jako
środek wychowaczy dla młodych szeregów NSDAP
wystawie „Kraft durch Freude” (Siła przez radość)
z 1938 roku pisano m. in.: „W swoich heroicznych
zmaganiach z wielką formą jest Egger-Lienz wzorem
i przewodnikiem współczesnej artystycznej generacji
w drodze do związanego z architekturą, monumental-
nego, ściennego obrazu”57.
Jak już wspominaliśmy, obracająca się wokół dwu
zasadniczych wątków: ziemi i walki, tematyka ob-
53 Amman, o. c., s. 15.
54 Cyt. wg Amman, ibid.
55 Ibid.
56 Ibid^ s. 11.
57 Cyt. wg Amman, ibid.
58 H. Hammer, Albin Egger-Lienz. Ein Buch fur das deutsche
Volk, Innsbruck 1938, s. 60.
59 J. Soyka, A. Egger-Lienz. Leben und Werke, Wien 1925,
s. 37.
60 Amman, ibid.
razów Eggera osiąga w jego dojrzałej twórczości
monumentalny wyraz. Niemalże kwintesencją jego
artystycznego światopoglądu, opartego na reakcyj-
nych hasłach „Blut-und-Boden”, jest tryptyk Ziemia
z 1912 roku. Oto jak opisuje tę kompozycję Heinrich
Hammer w monografii twórczości Eggera z 1938
roku, a więc z czasów narodowego socjalizmu (mono-
grafia nosi podtytuł Książka dla ludu niemieckiego)'.
„Jednego razu także Egger-Lienz próbował połą-
czyć krajobraz górski i górali w jeden wielki obraz
bytu [.Daseinbildy.; na podobieństwo tryptyku wstawił
krajobraz górski między wielkie, pojedyncze postaci
siewcy i kosiarza, jakby chciał powiedzieć, że mię-
dzy siewem a żniwem rozpięte jest ciężką pracą
i bogactwem trosk życie chłopów, przesklepione
wzniosłością wiecznie pięknej natury”58, „Egger
w tym dziele z monumentalnej postawy ludzi ziemi
[.Schollenmenschen] uczynił symbol” — pisał z kolei
inny jego monografista, Josef Soyka59.
Tryptyk ten jest jakby kulminacją i syntezą wszys-
tkich dotychczasowych wątków i przedstawień w ma-
larstwie Eggera-Lienza, w których występuje sym-
bolika żywiołu ziemi i związanego z nią losu chłopa
(motyw święcenia pola z jeszcze bardzo rodzajo-
wo-naturalistycznego obrazu Feldsegen z 1896 roku,
bardziej syntetyczny motyw siewcy z dwu wersji
z 1902 roku, powielony na obrazie Siewca i dia-
beł (ryc. 17) z 1909 roku, motywy kosiarza [Die
Bergmaher, wersje 1907, 1909 i 1913] oraz pracy
chłopów na tle górskiego pejzażu \_Vorfruhling in
Tirol, 1905]). Właściwą dla twórczości Eggera „pro-
blematykę napiętnowanej przeznaczeniem egzystencji
człowieka”60 najpełniej wyraziły kompozycje Das
Leben (Życie) z 1912 roku i Der Mensch (Człowiek)
z 1914 roku. Natomiast wątek wojny, rozpoczęty
wspomnianymi obrazami ukazującymi powstanie ty-
17. Albin Egger-Lienz, Siewca i diabeł, 1909, ol./pł., wł. pry w. (wg
Hammera i Kollreidera, o. c.)
131
wobec I wojny światowej. Decydującą rolę w wy-
pracowaniu indywidualnego stylu miał dla niego
pobyt w Wiedniu i zetknięcie się za pośrednictwem
wystaw organizowanych przez „Wiener Secession”,
której był członkiem, z osiągnięciami rodzimej i świa-
towej sztuki. Jak pisze Amman, rozstrzygające zna-
czenie miały „spotkania z dziełami Daumiera, Rodi-
na, Hodlera i Gallena, którzy zajmowali się tematycz-
nie dialogiem między życiem a umieraniem, malowid-
ła Klimta i Segantiniego”53. Do tej listy należałoby
jeszcze dorzucić dzieła Hansa von Mareesa, Cuno
Amieta, George a Minne a, Kathe Kollwitz oraz
— do czego wyjątkowo przyznał się sam Egger-Lienz
Constantina Meuniera. Na wpływ tego ostatniego
zwrócił uwagę późniejszy lider rewolucji bolszewic-
kiej Lew Trocki, pisząc w recenzji z wystawy z 1909
roku: „Nie heroizacja w sensie Ferdynanda Hodlera,
lecz gładka dramatyka rzeźbiarza Meuniera odbija
się w kolosalno-woluminowo malowanych rzeź-
bach”54. W świetle niezwykle trafnej interpretacji
Trockiego Egger-Lienz jawi nam się nieomal jako
prekursor socrealizmu: „U Eggera nie ma nic powie-
rzchownego. Nie zatrzymuje się ani na ćhwilę przy
szczegółach. Kolory są bez niuansów, cienie postaci
tylko schematycznie wyrażone”55.
Jeżeli bezpośredni wpływ malarstwa Eggera-Lien-
za na kształtowanie się ikonografii i stylistyki soc-
realizmu — mimo uderzających podobieństw — po-
zostaje nie udokumentowany, to oddziaływanie dzieł
nieżyjącego już wówczas Eggera-Lienza na inny ro-
dzaj sztuki totalitarystycznej — na tzw. styl nazistow-
ski (Nazistil) — nie ulega wątpliwości Amman pisze,
że: „Egger buduje w prawie wszystkich fazach ten
swój typ człowieka, który został zaadaptowany póź-
niej, w czasie narodowego socjalizmu, jako dzieło tej
ideologii i wmanipulowany poprzez swój związek
z ziemią do narodowej gleby”56. Na pomyślanej jako
środek wychowaczy dla młodych szeregów NSDAP
wystawie „Kraft durch Freude” (Siła przez radość)
z 1938 roku pisano m. in.: „W swoich heroicznych
zmaganiach z wielką formą jest Egger-Lienz wzorem
i przewodnikiem współczesnej artystycznej generacji
w drodze do związanego z architekturą, monumental-
nego, ściennego obrazu”57.
Jak już wspominaliśmy, obracająca się wokół dwu
zasadniczych wątków: ziemi i walki, tematyka ob-
53 Amman, o. c., s. 15.
54 Cyt. wg Amman, ibid.
55 Ibid.
56 Ibid^ s. 11.
57 Cyt. wg Amman, ibid.
58 H. Hammer, Albin Egger-Lienz. Ein Buch fur das deutsche
Volk, Innsbruck 1938, s. 60.
59 J. Soyka, A. Egger-Lienz. Leben und Werke, Wien 1925,
s. 37.
60 Amman, ibid.
razów Eggera osiąga w jego dojrzałej twórczości
monumentalny wyraz. Niemalże kwintesencją jego
artystycznego światopoglądu, opartego na reakcyj-
nych hasłach „Blut-und-Boden”, jest tryptyk Ziemia
z 1912 roku. Oto jak opisuje tę kompozycję Heinrich
Hammer w monografii twórczości Eggera z 1938
roku, a więc z czasów narodowego socjalizmu (mono-
grafia nosi podtytuł Książka dla ludu niemieckiego)'.
„Jednego razu także Egger-Lienz próbował połą-
czyć krajobraz górski i górali w jeden wielki obraz
bytu [.Daseinbildy.; na podobieństwo tryptyku wstawił
krajobraz górski między wielkie, pojedyncze postaci
siewcy i kosiarza, jakby chciał powiedzieć, że mię-
dzy siewem a żniwem rozpięte jest ciężką pracą
i bogactwem trosk życie chłopów, przesklepione
wzniosłością wiecznie pięknej natury”58, „Egger
w tym dziele z monumentalnej postawy ludzi ziemi
[.Schollenmenschen] uczynił symbol” — pisał z kolei
inny jego monografista, Josef Soyka59.
Tryptyk ten jest jakby kulminacją i syntezą wszys-
tkich dotychczasowych wątków i przedstawień w ma-
larstwie Eggera-Lienza, w których występuje sym-
bolika żywiołu ziemi i związanego z nią losu chłopa
(motyw święcenia pola z jeszcze bardzo rodzajo-
wo-naturalistycznego obrazu Feldsegen z 1896 roku,
bardziej syntetyczny motyw siewcy z dwu wersji
z 1902 roku, powielony na obrazie Siewca i dia-
beł (ryc. 17) z 1909 roku, motywy kosiarza [Die
Bergmaher, wersje 1907, 1909 i 1913] oraz pracy
chłopów na tle górskiego pejzażu \_Vorfruhling in
Tirol, 1905]). Właściwą dla twórczości Eggera „pro-
blematykę napiętnowanej przeznaczeniem egzystencji
człowieka”60 najpełniej wyraziły kompozycje Das
Leben (Życie) z 1912 roku i Der Mensch (Człowiek)
z 1914 roku. Natomiast wątek wojny, rozpoczęty
wspomnianymi obrazami ukazującymi powstanie ty-
17. Albin Egger-Lienz, Siewca i diabeł, 1909, ol./pł., wł. pry w. (wg
Hammera i Kollreidera, o. c.)
131