DOI Artikel:
Gryglewicz, Tomasz: Tendencje regionalistyczno-narodowe w środkowoeuropejskim malarstwie około 1900 roku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20613#0140
ką reformę życia opartą na elementach utopijnego
socjalizmu Ruskina i Morrisa, „chłopomanii” Tołstoja,
a nawet mistyki natury przejętej z filozofii Dalekiego
Wschodu. Kórósfoi-Kriesch podróżował często do
Siedmiogrodu, przede wszystkim do Kalotaszeg, gdzie
studiował tamtejszą, zachowaną w nie zmienionej,
pierwotnej formie kulturę i sztukę ludową.
Nie był on odosobniony w tego rodzaju etno-
graficznych ekspedycjach i badaniach, które stały się
niezwykle popularne po 1900 roku. Jak pisze badacz
architektury węgierskiej przełomu wieków Akos Mo-
ravanszky, nie ograniczały się one tylko do obszaru
Siedmiogrodu: „Powoli zresztą stanie się każdy zaką-
tek Węgier celem wycieczek. W 1907 roku, w tym
samym roku, w którym Bela Bartok odkrywał w ra-
mach swojego zbioru pieśni ludowych najstarsze
skarby węgierskiej pieśni narodowej, fotografowali
K. Robert Kertesz i Gyula Svab w setkach ujęć
wiejskie domy Niziny Węgierskiej. 'Miejski ludzki
zapach! Znienawidzona rzecz! Między swoimi wieś-
niakami spędziłem przyjemne godziny’ — pisał Bar-
tok w tym czasie, a ze słów tych wywnioskował bio-
grafista Bartoka antypatię muzycznego folklorysty
do 'kiełkującego kapitalizmu niemiecko-żydowskich
miast’”76. Szczytowym osiągnięciem węgierskich ba-
dań folklorystycznych stało się monumetalne, wielo-
tomowe dzieło A magyar nep muveszete (Sztuka ludu
węgierskiego) wydawane w latach 1906—1914 pod
redakcją Dezsó Malonyaya, przy współpracy znane-
go architekta Beli Lajty.
Główni przedstawiciele szkoły z Gódolló, do
których należy zaliczyć przede wszystkim Aladara
Kórósfoi-Kriescha, Leo Belmonte oraz, od 1907 ro-
ku, Sadora Nagya i jego żonę Laurę, realizowali
szeroko rozumiany program malarstwa stosowanego.
Kórófoi, który jako uczeń Bertalana Szekelyego ma-
lował obrazy historyczne, takie jak Historia Klary
Zach (I, II, 1911 rok; ryc. 23), „interesował się -—jak
pisze Nemeth — w pierwszej linii monumentaliz-
mem”77. Podobnie jak wszyscy malarze z Gódolló,
projektował gobeliny dla prowadzonej przez nich
szkoły tkactwa, wykonywał malowidła ścienne, pro-
23. Aladar Kórósfoi-Kriesch, Historia Klary Zach II, 1911, ol./pł.
Budapeszt, Węgierska Narodowa Galeria (wg Budapest 1890-1919,
Lanima et le formę, Yenezia 1981)
' V,
24. Bertalan Pór, Tęsknota za czystą miłością, 1911, ol./pŁ, Pecs,
Janus-Pannonius-Museum (wg J. Szabadi, Jugendstil in Ungarn,
Wien—Munchen 1982)
jektował wnętrza, lubował się w formach ąuasi-oł-
tarzowych, gdzie posługiwał się swoim, nie pozbawio-
nym naśladownictwa prerafaelitów, dekorycyjnym,
symbolistycznym, teatralnym językiem malarskim.
Wraz z Nagym zaprojektował m. in. przepełnione
stylizowanymi, floralnymi i ludowymi motywami
zdobniczymi wnętrza, malowidła ścienne i witraże
w Pałacu Kultury w Marosvasarhely (Tirgu Mureę).
Nagy i jego żona Laura uprawiali także grafikę
i tworzyli ilustracje książkowe.
Wnętrza o charakterze ludowo-secesyjnym proje-
ktował luźno związany z Gódolló architekt Ede
Wigand Thoroczkai, które — według słów krytyka
Karoly Łyki — utrzymane były w „węgierskim,
chłopskim, 'deskowym’ stylu”78. W podobnym sece-
syjno-folklorystycznym stylu utrzymana była praco-
wnia Kórósfoi-Kriescha z 1904 roku, własny dom
Wieganda z 1907 roku, dom arysty na międzynarodo-
wej wystawie sztuki stosowanej w Mediolanie w 1906
roku, zaprojektowany przez Nagya i ucznia Wagnera,
architekta Istvana Medgyaszaya, który także był
autorem pochodzących z tego samego roku dwu
domów artystów w Gódolló.
Po roku 1907 stała się popularna na Węgrzech, m.
in. za pośrednictwem pism Muthesiusa, idea mias-
ta-ogrodu Ebenezera Howarda. Związane z tą ideą
zagadnienie małej willi podmiejskiej lub domu wiej-
skiego rozwiązywano, opierając się na rodzimej ar-
chitekturze wiejskiej, podobnie jak w angielskim
pierwowzorze lub popularnej na Węgrzech, także
z przyczyn nacjonalistycznych, modernistycznej sztu-
ce fińskiej „tego dalekiego, małego, bratniego ludu”,
jak określano wówczas Finów79. Dyskusja na temat
76 A. Moravanszky, Die Architektur der Donaumonarchie,
Berlin 1988, s. 158.
77 Nemeth, o. c., s. 142.
78 Cyt. wg Sarmany-Parson, The Influence..., s. 191—192.
79 Cyt. wg Moravanszky, o. c., s. 158.
136
socjalizmu Ruskina i Morrisa, „chłopomanii” Tołstoja,
a nawet mistyki natury przejętej z filozofii Dalekiego
Wschodu. Kórósfoi-Kriesch podróżował często do
Siedmiogrodu, przede wszystkim do Kalotaszeg, gdzie
studiował tamtejszą, zachowaną w nie zmienionej,
pierwotnej formie kulturę i sztukę ludową.
Nie był on odosobniony w tego rodzaju etno-
graficznych ekspedycjach i badaniach, które stały się
niezwykle popularne po 1900 roku. Jak pisze badacz
architektury węgierskiej przełomu wieków Akos Mo-
ravanszky, nie ograniczały się one tylko do obszaru
Siedmiogrodu: „Powoli zresztą stanie się każdy zaką-
tek Węgier celem wycieczek. W 1907 roku, w tym
samym roku, w którym Bela Bartok odkrywał w ra-
mach swojego zbioru pieśni ludowych najstarsze
skarby węgierskiej pieśni narodowej, fotografowali
K. Robert Kertesz i Gyula Svab w setkach ujęć
wiejskie domy Niziny Węgierskiej. 'Miejski ludzki
zapach! Znienawidzona rzecz! Między swoimi wieś-
niakami spędziłem przyjemne godziny’ — pisał Bar-
tok w tym czasie, a ze słów tych wywnioskował bio-
grafista Bartoka antypatię muzycznego folklorysty
do 'kiełkującego kapitalizmu niemiecko-żydowskich
miast’”76. Szczytowym osiągnięciem węgierskich ba-
dań folklorystycznych stało się monumetalne, wielo-
tomowe dzieło A magyar nep muveszete (Sztuka ludu
węgierskiego) wydawane w latach 1906—1914 pod
redakcją Dezsó Malonyaya, przy współpracy znane-
go architekta Beli Lajty.
Główni przedstawiciele szkoły z Gódolló, do
których należy zaliczyć przede wszystkim Aladara
Kórósfoi-Kriescha, Leo Belmonte oraz, od 1907 ro-
ku, Sadora Nagya i jego żonę Laurę, realizowali
szeroko rozumiany program malarstwa stosowanego.
Kórófoi, który jako uczeń Bertalana Szekelyego ma-
lował obrazy historyczne, takie jak Historia Klary
Zach (I, II, 1911 rok; ryc. 23), „interesował się -—jak
pisze Nemeth — w pierwszej linii monumentaliz-
mem”77. Podobnie jak wszyscy malarze z Gódolló,
projektował gobeliny dla prowadzonej przez nich
szkoły tkactwa, wykonywał malowidła ścienne, pro-
23. Aladar Kórósfoi-Kriesch, Historia Klary Zach II, 1911, ol./pł.
Budapeszt, Węgierska Narodowa Galeria (wg Budapest 1890-1919,
Lanima et le formę, Yenezia 1981)
' V,
24. Bertalan Pór, Tęsknota za czystą miłością, 1911, ol./pŁ, Pecs,
Janus-Pannonius-Museum (wg J. Szabadi, Jugendstil in Ungarn,
Wien—Munchen 1982)
jektował wnętrza, lubował się w formach ąuasi-oł-
tarzowych, gdzie posługiwał się swoim, nie pozbawio-
nym naśladownictwa prerafaelitów, dekorycyjnym,
symbolistycznym, teatralnym językiem malarskim.
Wraz z Nagym zaprojektował m. in. przepełnione
stylizowanymi, floralnymi i ludowymi motywami
zdobniczymi wnętrza, malowidła ścienne i witraże
w Pałacu Kultury w Marosvasarhely (Tirgu Mureę).
Nagy i jego żona Laura uprawiali także grafikę
i tworzyli ilustracje książkowe.
Wnętrza o charakterze ludowo-secesyjnym proje-
ktował luźno związany z Gódolló architekt Ede
Wigand Thoroczkai, które — według słów krytyka
Karoly Łyki — utrzymane były w „węgierskim,
chłopskim, 'deskowym’ stylu”78. W podobnym sece-
syjno-folklorystycznym stylu utrzymana była praco-
wnia Kórósfoi-Kriescha z 1904 roku, własny dom
Wieganda z 1907 roku, dom arysty na międzynarodo-
wej wystawie sztuki stosowanej w Mediolanie w 1906
roku, zaprojektowany przez Nagya i ucznia Wagnera,
architekta Istvana Medgyaszaya, który także był
autorem pochodzących z tego samego roku dwu
domów artystów w Gódolló.
Po roku 1907 stała się popularna na Węgrzech, m.
in. za pośrednictwem pism Muthesiusa, idea mias-
ta-ogrodu Ebenezera Howarda. Związane z tą ideą
zagadnienie małej willi podmiejskiej lub domu wiej-
skiego rozwiązywano, opierając się na rodzimej ar-
chitekturze wiejskiej, podobnie jak w angielskim
pierwowzorze lub popularnej na Węgrzech, także
z przyczyn nacjonalistycznych, modernistycznej sztu-
ce fińskiej „tego dalekiego, małego, bratniego ludu”,
jak określano wówczas Finów79. Dyskusja na temat
76 A. Moravanszky, Die Architektur der Donaumonarchie,
Berlin 1988, s. 158.
77 Nemeth, o. c., s. 142.
78 Cyt. wg Sarmany-Parson, The Influence..., s. 191—192.
79 Cyt. wg Moravanszky, o. c., s. 158.
136