DOI article:
Gryglewicz, Tomasz: Tendencje regionalistyczno-narodowe w środkowoeuropejskim malarstwie około 1900 roku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20613#0143
uzdrowiskowej (budynek zdrojowy w Luhaćovicach,
1901/1903), tradycja góralskiej architektury beskidz-
ko-tatrzańskiej łączy się z ideami angielskiego ruchu
Arts and Craft oraz analogicznej, niemieckiej od-
miany ruchu odnowy rzemiosła zapoczątkowanej
przez znajdującego się pod wpływami angielskimi
Hermanna Muthesiusa.
Jurković brał udział w wielkiej wystawie sztuki
ludowej w Pradze w 1895 roku, dla której nota bene
popularny plakat zaprojektował modernizujący aka-
demik Vojtech Hynais. Wystawa stała się ukorono-
waniem serii etnograficznych ekspozycji, odzwiercied-
lających poszukiwanie korzeni kultury narodowej
w czeskim ludzie, jedynej niezgermanizowanej warst-
wie społecznej, na której starano się wskrzesić nowe,
wolne Czechy.
Źródłem inspiracji dla czeskiej i słowackiej „sztuki
rodzimej” był wciąż żywy folklor górskich obszarów.
Słowacja leżała po stronie królestwa węgierskiego,
jednak stawiając opór nasilającej się „hungaryzacji”
orientowała się politycznie i kulturowo na słowiańską
Pragę (czego konsekwencją stało się powstanie po
I wojnie światowej Republiki Czechosłowackiej).
Na „Wielkiej wystawie sztuki ludowej” w 1895
roku zaprezentował swoje prace czołowy reprezen-
tant malarskiego nurtu folklorystycznego — Joża
Uprka. Jego malarstwo, podobnie jak architekturę
Jurkovića, można uznać za kwintesencję czeskiej
odmiany „sztuki rodzimej”. Uprka urodził się w 1861
roku w Kneżdub, u podnóża Białych Karpat, gdzie
po studiach w Pradze i Monachium oraz po podróży
do Anglii, Holandii, jak również po rocznym pobycie
w Paryżu ponownie osiada na stałe, wybierając na
miejsce swojego zamieszkania pobliską rodzinnej wsi
miejscowość Hroznova Lhota. Wyszedł on z realis-
tyczno-pejzażowej szkoły Juliusa Maraka, od zainte-
resowań ludem Jakuba Schikanedera, ze świadomości
narodowej Mikolaśa Aleśa. W kształtowaniu się jego
indywidualnego stylu — jak się uważa — miało
udział monachijskie Genremalerei, paryski postimp-
resjonistyczny koloryzm, a także praskie wystawy
Belga Courtensa, Amerykanina Alexandra Harrisona,
Niemca Waltera Leistikowa, grupy malarzy z Glas-
gow i z Worpswede.
Uprka — jak pisze Matejćek — „szukał przede
wszystkim utrwalenia ducha Słowacji w obrazach
w trochę literackim rodzaju [...] Doskonała znajo-
mość kraju pozwoliła mu utrwalić ze zdumiewającą
wiernością naturę, fizjonomię i gesty słowackie. Zre-
sztą człowiek i natura są dla niego jednością”90.
Roztacza on w swoich obrazach wizję całości bytu
społeczności wiejskiej w jej codzienności i świąteczno-
90 Ibid, s. 23.
91 M. Novakova, Joźa Uprka [w:] Tschechische Kunst...,
I, s. 370.
ści. Przedstawiał w nich w sposób charakterystyczny
dla „sztuki rodzimej” życie chłopa, egzystującego
w ścisłym związku ze swoim naturalnym otoczeniem,
w zgodzie z rytmem pór roku, między narodzinami
i śmiercią, dwoma podstawowymi wyznacznikami
losu człowieka. W sensie stylistycznym i poniekąd
ideowym, wychodząc od naturalizmu, idzie dalej.
Posługując się techniką akademickiego rysunku, pod-
porządkowuje formę kompozycji rytmowi wielkich
linii i szerokich płaszczyzn. Jego paleta barwna jest
z jednej strony jasna i wielobarwna — w czym czuć
lekcję impresjonizmu — z drugiej koloryt staje się
matowy i przytłumiony, jak na płótnach francuskich
intymistów, liczący się z wymogami płaszczyzny ob-
razowej. Im bliżej roku 1900, tym bardziej jego
kompozycje stają się dekoracyjne, pełne zachwytu
nad jaskrawym, ornamentalnym światem strojów
i rytów ludowych słowackich górali i pięknem góral-
skiego pejzażu.
Do jego najlepszych płócien zaliczyć można mo-
numentalnego Kosiarza z 1896 roku, przedstawione-
go pośród pola dojrzałego zboża, rytmicznie uszere-
gowane, otulone w białe chusty Chrzestne matki
z Velka z 1896 roku (ryc. 27) — jedna z wielu
kompozycji kalendarzowego cyklu Uvod ukazującego
rodzinne święta — i Pogrzeb z 1903 roku, w którym
„Uprce nie chodzi o realistyczny opis, lecz o monu-
mentalizuj ące gesty” 91.
Jednak — jak pisze Kotalik — „Najbardziej
raduje kolorystyczna paleta Uprki w wielkoformato-
wych kompozycjach figuralnych, z których najwięk-
sze wrażenie wywiera Królewska jazda (1897), przed-
stawienie pompatycznego, wielkoponiedziałkowego
święta w Vlćnov [...] Około roku 1902, od tryptyku
Pieśń Marii, poczyna jednak u Uprki górować ponad
artystycznymi aspektami chęć pozyskiwania miłoś-
ników i znawców folkloru (Zaślubiny na morawskiej
Słowacji, 1908, Gajdos, 1908, Zwycięzca, 1911). Jego
dzieło wykazuje miejscami rozdrobnienia i powtórze-
nia przy rosnącej dominacji elementu zewnętrznego,
dekoracyjnych efektów. Malarski wyraz Uprka wyra-
27. Joźa Uprka, Chrzestne matki z Velkd, 1896, ol./pł. Praga,
Narodowa Galeria (wg „Yolne Smery”, 5, 1897)
139
1901/1903), tradycja góralskiej architektury beskidz-
ko-tatrzańskiej łączy się z ideami angielskiego ruchu
Arts and Craft oraz analogicznej, niemieckiej od-
miany ruchu odnowy rzemiosła zapoczątkowanej
przez znajdującego się pod wpływami angielskimi
Hermanna Muthesiusa.
Jurković brał udział w wielkiej wystawie sztuki
ludowej w Pradze w 1895 roku, dla której nota bene
popularny plakat zaprojektował modernizujący aka-
demik Vojtech Hynais. Wystawa stała się ukorono-
waniem serii etnograficznych ekspozycji, odzwiercied-
lających poszukiwanie korzeni kultury narodowej
w czeskim ludzie, jedynej niezgermanizowanej warst-
wie społecznej, na której starano się wskrzesić nowe,
wolne Czechy.
Źródłem inspiracji dla czeskiej i słowackiej „sztuki
rodzimej” był wciąż żywy folklor górskich obszarów.
Słowacja leżała po stronie królestwa węgierskiego,
jednak stawiając opór nasilającej się „hungaryzacji”
orientowała się politycznie i kulturowo na słowiańską
Pragę (czego konsekwencją stało się powstanie po
I wojnie światowej Republiki Czechosłowackiej).
Na „Wielkiej wystawie sztuki ludowej” w 1895
roku zaprezentował swoje prace czołowy reprezen-
tant malarskiego nurtu folklorystycznego — Joża
Uprka. Jego malarstwo, podobnie jak architekturę
Jurkovića, można uznać za kwintesencję czeskiej
odmiany „sztuki rodzimej”. Uprka urodził się w 1861
roku w Kneżdub, u podnóża Białych Karpat, gdzie
po studiach w Pradze i Monachium oraz po podróży
do Anglii, Holandii, jak również po rocznym pobycie
w Paryżu ponownie osiada na stałe, wybierając na
miejsce swojego zamieszkania pobliską rodzinnej wsi
miejscowość Hroznova Lhota. Wyszedł on z realis-
tyczno-pejzażowej szkoły Juliusa Maraka, od zainte-
resowań ludem Jakuba Schikanedera, ze świadomości
narodowej Mikolaśa Aleśa. W kształtowaniu się jego
indywidualnego stylu — jak się uważa — miało
udział monachijskie Genremalerei, paryski postimp-
resjonistyczny koloryzm, a także praskie wystawy
Belga Courtensa, Amerykanina Alexandra Harrisona,
Niemca Waltera Leistikowa, grupy malarzy z Glas-
gow i z Worpswede.
Uprka — jak pisze Matejćek — „szukał przede
wszystkim utrwalenia ducha Słowacji w obrazach
w trochę literackim rodzaju [...] Doskonała znajo-
mość kraju pozwoliła mu utrwalić ze zdumiewającą
wiernością naturę, fizjonomię i gesty słowackie. Zre-
sztą człowiek i natura są dla niego jednością”90.
Roztacza on w swoich obrazach wizję całości bytu
społeczności wiejskiej w jej codzienności i świąteczno-
90 Ibid, s. 23.
91 M. Novakova, Joźa Uprka [w:] Tschechische Kunst...,
I, s. 370.
ści. Przedstawiał w nich w sposób charakterystyczny
dla „sztuki rodzimej” życie chłopa, egzystującego
w ścisłym związku ze swoim naturalnym otoczeniem,
w zgodzie z rytmem pór roku, między narodzinami
i śmiercią, dwoma podstawowymi wyznacznikami
losu człowieka. W sensie stylistycznym i poniekąd
ideowym, wychodząc od naturalizmu, idzie dalej.
Posługując się techniką akademickiego rysunku, pod-
porządkowuje formę kompozycji rytmowi wielkich
linii i szerokich płaszczyzn. Jego paleta barwna jest
z jednej strony jasna i wielobarwna — w czym czuć
lekcję impresjonizmu — z drugiej koloryt staje się
matowy i przytłumiony, jak na płótnach francuskich
intymistów, liczący się z wymogami płaszczyzny ob-
razowej. Im bliżej roku 1900, tym bardziej jego
kompozycje stają się dekoracyjne, pełne zachwytu
nad jaskrawym, ornamentalnym światem strojów
i rytów ludowych słowackich górali i pięknem góral-
skiego pejzażu.
Do jego najlepszych płócien zaliczyć można mo-
numentalnego Kosiarza z 1896 roku, przedstawione-
go pośród pola dojrzałego zboża, rytmicznie uszere-
gowane, otulone w białe chusty Chrzestne matki
z Velka z 1896 roku (ryc. 27) — jedna z wielu
kompozycji kalendarzowego cyklu Uvod ukazującego
rodzinne święta — i Pogrzeb z 1903 roku, w którym
„Uprce nie chodzi o realistyczny opis, lecz o monu-
mentalizuj ące gesty” 91.
Jednak — jak pisze Kotalik — „Najbardziej
raduje kolorystyczna paleta Uprki w wielkoformato-
wych kompozycjach figuralnych, z których najwięk-
sze wrażenie wywiera Królewska jazda (1897), przed-
stawienie pompatycznego, wielkoponiedziałkowego
święta w Vlćnov [...] Około roku 1902, od tryptyku
Pieśń Marii, poczyna jednak u Uprki górować ponad
artystycznymi aspektami chęć pozyskiwania miłoś-
ników i znawców folkloru (Zaślubiny na morawskiej
Słowacji, 1908, Gajdos, 1908, Zwycięzca, 1911). Jego
dzieło wykazuje miejscami rozdrobnienia i powtórze-
nia przy rosnącej dominacji elementu zewnętrznego,
dekoracyjnych efektów. Malarski wyraz Uprka wyra-
27. Joźa Uprka, Chrzestne matki z Velkd, 1896, ol./pł. Praga,
Narodowa Galeria (wg „Yolne Smery”, 5, 1897)
139