Polska Akademia Umieje̜tności <Krakau> / Komisja Historii Sztuki [Hrsg.]; Polska Akademia Nauk <Warschau> / Oddział <Krakau> / Komisja Teorii i Historii Sztuki [Hrsg.]: Folia Historiae Artium (28.1992)

37. Wojciech Kossak, Przyszły batalista jako dowódca patrolu, 1912, akw. (wg K. Olszański, Wojciech Kossak, Wrocław 1982;

repr. A. Rzepecki)


zem akademizującą strukturę obrazową. Frenetyczny
i pełen patosu monumentalizm formy znalazł kul-
minację w jego projektach i realizacjach witrażowych,
takich jak Polonia dla katedry lwowskiej, Bóg Ojciec
z kościoła Franciszkanów w Krakowie lub Św. Stani-
sław, Henryk Pobożny i Kazimierz Wielki, — projek-
towani dla katedry wawelskiej. W przedstawieniach
tych miesza się symbolika ezoteryczna z treściami
patriotycznymi.

Twórczość Wyspiańskiego łączy z ideologią nie-
mieckiej sztuki monumentalnej swoisty kult czynu,
siły i ziemi. Drapieżny aktywizm cechuje jego ilustra-
cje do Iliady, na których działają atletycznie zbudo-
wani, na zgoła nie klasycznym kanonie, antyczni
bogowie i herosi. Natomiast w projektach sceno-

graficznych do własnego dramatu Bolesław Śmiały
wykreował Wyspiański, opartą na przekształconych
znacznie wzorach ludowych, słowiańsko-piastowską,
na poły legendarną rzeczywistość wczesnego okresu
polskiej państwowości. Z kolei dionizyjski mit Deme-
ter i jej córki Kory prowadzi Wyspiańskiego do
szeregu przedstawień związanych z symbolicznymi
znaczeniami: „ziemia, natura, płodność, matka, oj-
czyzna”. W jego licznych „macierzyństwach” zawsze
obecny jest pierwiastek ludowości (ryc. 39). Pomimo
dystansowania się w Weselu od młodopolskiej chło-
pomanii, Wyspiański dzielił ze swoją epoką i środo-
wiskiem pogląd o wyjątkowej roli warstwy chłopskiej
w procesie narodowej emancypacji.

Na jego światopogląd miała bez wątpienia wpływ,

146