DOI Heft:
Recenzje
DOI Artikel:Małkiewiczówna, Helena; Kalinowski, Lech: Uwagi o średniowiecznych witrażach Pomorza Wschodniego: Na marginesie pracy Alicji Karłowskiej-Kamzowej, "Witraże i mozaiki"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20613#0160
1. Matka Boska z Dzieciątkiem w promieniach, około 1480. Nowe
koło Świecia, kaplica cmentarna (fot S. Klupiński)
Panny Marii w Chełmnie) zmalał bardziej niż o poło-
wę. Te trudności „zewnętrzne”, a nadto cząstkowe
tylko rozpoznanie źródeł historycznych dotyczących
witreatorów, funkcjonowania warsztatów (w ramach
strzech budowlanych, warsztatów klasztornych, ce-
chowych), relacji: fundator — wykonawca, na koniec
odnotowujących nowożytne przekazy o zapewne śre-
dniowiecznych, dziś już nie istniejących witrażowych
przeszkleniach, stały się powodem, dla którego zaga-
dnieniem średniowiecznego witrażownictwa w Polsce
zajmowano się okazjonalnie, niejako na. marginesie
badań nad malarstwem, rzemiosłem artystycznym
i samym szklarstwem w ogólności. W badaniach tych
nie stosowano też metod właściwych specyfice tej
dziedziny sztuki, dotyczących opisu, kolorystyki, cech
technicznych, rejestrowania stanu zachowania czy
rekonstrukcji programów ikonograficznych — nota
bene wypracowanych dopiero po drugiej wojnie świa-
towej w ramach międzynarodowego przedsięwzięcia
Corpus Vitrearum Medii AeviĄ'.
4 Corpus Yitrearum. Histoire et Etat actuel de l entreprise
internationale, ósterreichische Akademie der Wissenschaften (Wien
1982); Corpus Yitrearum. Corpus Yitrearum Medii Aevi. Richtlinien.
Fassung 1983, Comite International dtlistoire de fArt. Union
Academiąue Internationale; E. Frodl-Kraft, Das Corpus Yit-
rearum 1952-1987. Ein Riickblick (Kunstchronik, 41, 1, 1988),
s. 1—12.
5 Publikacje te wymienia A. Karłowska-Kamzowa, Wit-
Na tym tle stosunkowo obficie przedstawia się
liczba powojennych opracowań, pozostających w ma-
szynopisach lub opublikowanych, dotyczących wit-
raży z obszaru Pomorza Wschodniego, głównie to-
ruńskich4 5. Powstanie w Toruniu w roku 1952, przy
Pracowniach Konserwacji Zabytków, Pracowni Wit-
rażowniczej, opracowanie przez Wiesława Domas-
łowskiego, Edwarda Kwiatkowskiego i Leonarda
Torwirta nowej metody konserwacji witraży średnio-
wiecznych, zaprezentowanej w roku 19556, poddanie
konserwacji pozostałości zespołu „malborskiego”,
kwater z Muzeum w Toruniu i katedry we Włocław-
ku, łączyło się bowiem nie tylko z przeprowadzeniem
szczegółowych badań technologicznych, ale pobudza-
ło badania źródeł historycznych, dziejów przeszkleń
i relacji artystycznych. Ich wynikiem stało się m. in.
„odkrycie” warsztatów toruńskich w XIV wieku,
z którymi związano „rewindykowane” dla Torunia
kwatery z dawnego kościoła Dominikanów toruń-
skich (uprzednio mylnie uważane za dzieła warsztatu
malborskiego), figuralne przeszklenie wschodniego
okna prezbiterium katedry we Włocławku (łączone
dawniej z Krakowem) oraz kościoła p.w. Panny
Marii w Chełmnie. Ostatnio, w ramach syntetycznego
opracowania malarstwa gotyckiego na Pomorzu
Wschodnim, zagadnieniu witrażownictwa na tym
obszarze poświęciła krótki tekst Alicja Karłow-
ska-Kamzowa, zasłużona badaczka malarstwa śred-
niowiecznego w Polsce.
Autorka pisze we wstępie o witrażach toruńskich,
iż: „doczekały się także opracowania monograficz-
nego pióra E. Kwiatkowskiego i J. Frycza” (s. 59).
W świetle dobiegających końca prac nad polskim
tomem korpusu witraży średniowiecznych (Corpus
yitrearum Medii Aevi, Polska), twierdzenie to budzi
krytyczne refleksje i zastrzeżenia, dotychczas bowiem
ani nie zostały poprawnie odczytane tematy poszcze-
gólnych kwater i ich zespołów, ani nie nastąpiła
teoretyczna rekonstrukcja pierwotnych kompozycji
witrażowych, a stan zachowania oryginalnych szkieł,
choć częściowo opisany, nie znalazł wyrazu w nie-
zbędnej graficznej dokumentacji. Nic też dziwnego, że
w tekście Autorki mnożą się stwierdzenia wymagają-
cych szczegółowych sprostowań.
Idąc za porządkiem Jej myśli, wypada więc pod-
nieść, że zachowane kwatery z dawnego kościoła
dominikanów p.w. Św. Mikołaja w Toruniu nie są
rażę i mozaiki..., s. 59, przyp. 1; oraz M. Po walisz, Średniowieczne
witraże Torunia, Chełmna i Włocławka, 1956, mps w Archiwum
Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
6 W. Domasłowski, E. Kwiatkowski, L. Torwirt, Pro-
blemy konserwacji witraży [w:] Teka Konserwatorska, 3, Warszawa
1956, s. 117—147; E. Kwiatkowski, Witraże gotyckie z Torunia
i Chełmna w zbiorach Muzeum w Toruniu (Rocznik Muzeum
w Toruniu, I, 1962), s. 114—116.
156
koło Świecia, kaplica cmentarna (fot S. Klupiński)
Panny Marii w Chełmnie) zmalał bardziej niż o poło-
wę. Te trudności „zewnętrzne”, a nadto cząstkowe
tylko rozpoznanie źródeł historycznych dotyczących
witreatorów, funkcjonowania warsztatów (w ramach
strzech budowlanych, warsztatów klasztornych, ce-
chowych), relacji: fundator — wykonawca, na koniec
odnotowujących nowożytne przekazy o zapewne śre-
dniowiecznych, dziś już nie istniejących witrażowych
przeszkleniach, stały się powodem, dla którego zaga-
dnieniem średniowiecznego witrażownictwa w Polsce
zajmowano się okazjonalnie, niejako na. marginesie
badań nad malarstwem, rzemiosłem artystycznym
i samym szklarstwem w ogólności. W badaniach tych
nie stosowano też metod właściwych specyfice tej
dziedziny sztuki, dotyczących opisu, kolorystyki, cech
technicznych, rejestrowania stanu zachowania czy
rekonstrukcji programów ikonograficznych — nota
bene wypracowanych dopiero po drugiej wojnie świa-
towej w ramach międzynarodowego przedsięwzięcia
Corpus Vitrearum Medii AeviĄ'.
4 Corpus Yitrearum. Histoire et Etat actuel de l entreprise
internationale, ósterreichische Akademie der Wissenschaften (Wien
1982); Corpus Yitrearum. Corpus Yitrearum Medii Aevi. Richtlinien.
Fassung 1983, Comite International dtlistoire de fArt. Union
Academiąue Internationale; E. Frodl-Kraft, Das Corpus Yit-
rearum 1952-1987. Ein Riickblick (Kunstchronik, 41, 1, 1988),
s. 1—12.
5 Publikacje te wymienia A. Karłowska-Kamzowa, Wit-
Na tym tle stosunkowo obficie przedstawia się
liczba powojennych opracowań, pozostających w ma-
szynopisach lub opublikowanych, dotyczących wit-
raży z obszaru Pomorza Wschodniego, głównie to-
ruńskich4 5. Powstanie w Toruniu w roku 1952, przy
Pracowniach Konserwacji Zabytków, Pracowni Wit-
rażowniczej, opracowanie przez Wiesława Domas-
łowskiego, Edwarda Kwiatkowskiego i Leonarda
Torwirta nowej metody konserwacji witraży średnio-
wiecznych, zaprezentowanej w roku 19556, poddanie
konserwacji pozostałości zespołu „malborskiego”,
kwater z Muzeum w Toruniu i katedry we Włocław-
ku, łączyło się bowiem nie tylko z przeprowadzeniem
szczegółowych badań technologicznych, ale pobudza-
ło badania źródeł historycznych, dziejów przeszkleń
i relacji artystycznych. Ich wynikiem stało się m. in.
„odkrycie” warsztatów toruńskich w XIV wieku,
z którymi związano „rewindykowane” dla Torunia
kwatery z dawnego kościoła Dominikanów toruń-
skich (uprzednio mylnie uważane za dzieła warsztatu
malborskiego), figuralne przeszklenie wschodniego
okna prezbiterium katedry we Włocławku (łączone
dawniej z Krakowem) oraz kościoła p.w. Panny
Marii w Chełmnie. Ostatnio, w ramach syntetycznego
opracowania malarstwa gotyckiego na Pomorzu
Wschodnim, zagadnieniu witrażownictwa na tym
obszarze poświęciła krótki tekst Alicja Karłow-
ska-Kamzowa, zasłużona badaczka malarstwa śred-
niowiecznego w Polsce.
Autorka pisze we wstępie o witrażach toruńskich,
iż: „doczekały się także opracowania monograficz-
nego pióra E. Kwiatkowskiego i J. Frycza” (s. 59).
W świetle dobiegających końca prac nad polskim
tomem korpusu witraży średniowiecznych (Corpus
yitrearum Medii Aevi, Polska), twierdzenie to budzi
krytyczne refleksje i zastrzeżenia, dotychczas bowiem
ani nie zostały poprawnie odczytane tematy poszcze-
gólnych kwater i ich zespołów, ani nie nastąpiła
teoretyczna rekonstrukcja pierwotnych kompozycji
witrażowych, a stan zachowania oryginalnych szkieł,
choć częściowo opisany, nie znalazł wyrazu w nie-
zbędnej graficznej dokumentacji. Nic też dziwnego, że
w tekście Autorki mnożą się stwierdzenia wymagają-
cych szczegółowych sprostowań.
Idąc za porządkiem Jej myśli, wypada więc pod-
nieść, że zachowane kwatery z dawnego kościoła
dominikanów p.w. Św. Mikołaja w Toruniu nie są
rażę i mozaiki..., s. 59, przyp. 1; oraz M. Po walisz, Średniowieczne
witraże Torunia, Chełmna i Włocławka, 1956, mps w Archiwum
Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
6 W. Domasłowski, E. Kwiatkowski, L. Torwirt, Pro-
blemy konserwacji witraży [w:] Teka Konserwatorska, 3, Warszawa
1956, s. 117—147; E. Kwiatkowski, Witraże gotyckie z Torunia
i Chełmna w zbiorach Muzeum w Toruniu (Rocznik Muzeum
w Toruniu, I, 1962), s. 114—116.
156