DOI Heft:
Recenzje
DOI Artikel:Kalinowski, Lech; Małkiewiczówna, Helena: Uwagi o średniowiecznych witrażach Pomorza Wschodniego: Na marginesie pracy Alicji Karłowskiej-Kamzowej, "Witraże i mozaiki"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20613#0163
ołtarz p. w. ŚŚ. Jana Chrzciciela, Jana Ewangelisty
i Andrzeja, w roku 1352 obdarzony odpustami przez
biskupa krakowskiego Bodzantę13. Prawdopodobnie
— co prawda wynika to z protokołu wizytacji kated-
ry w roku 1584 — obydwa te ołtarze ustawione były
w korpusie14; tak czy inaczej, ołtarz główny istnieć
musiał już przed rokiem 1350, a tym samym zapewne
i witraże we wschodnim oknie prezbiterium.
W odniesieniu do witraży włocławskich Autorka
nadal pisze: „W pasie środkowym ukazano w owal-
nych polach życie Chrystusa”, choć dalej czytamy
poprawnie: „W polach bocznych, również w ko-
listych ramach, umieszczono przedstawienia postaci
ze Starego Testamentu”. Uderza jednak, że ani do-
tychczasowi „monograflści”, ani Autorka nie odczyta-
li w ogóle przewodniego wątku ikonograficznego
witraży włocławskich. Przebiegająca na osi okna
„nad” i „za” medalionami gałązka z liśćmi, okreś-
lonymi przez Autorkę jako liście klonu (s. 61), w rze-
czywistości: winorośli, wskazuje, że witrażowe okno
włocławskie realizowało program okna Jessego w wer-
sji „historycznej”, zapewne z inicjującą cykl, leżącą
postacią Jessego, przedstawioną bądź na osobnej
kwaterze, poniżej nie zachowanej, niestety, kwatery
ze Zwiastowaniem, bądź w obrębie kwatery ze Zwias-
towaniem, lecz poniżej tej sceny15. Zdanie: „Wyso-
kość otworu i rozmiary kwater wskazują na moż-
liwość umieszczenia wielu dalszych wyobrażeń tego
cyklu” (s. 60 ) jest nieprecyzyjne (od czasu bowiem
publikacji Władysława Stronera wiadomo, że w oknie
mieściło się trzynaście szeregów kwater16), nadto
niczego nie wyjaśnia. W tym kontekście zdanie:
„Specyfiką tych dzieł jest wyrażanie treści metodą
konkordacji Starego i Nowego Testamentu, bardzo
typowej dla sztuki witrażowej, co najmniej od słyn-
nych kompozycji z zachodnich okien katedry w Char-
tres” (s. 61) brzmi jak zdawkowy ogólnik.
Również omówienie czterodzielnego okna witra-
żowego w Chełmnie nie przynosi wyjaśnienia, w jaki
sposób „opowiadanie obrazowe rozwijało się od dołu
ku górze: czy pierwotnie występował tu układ »po-
ziomy« scen (szeregami) czy »pionowy« (rzęda-
mi)”. Nie wspomina też Autorka o Credo, stanowią-
cym ikonograficzną specyfikę chełmińskiego Kole-
gium apostolskiego.
i ^ |
i Asrall
m-M
l\j
fSr m '-'km
\j
Emfdm\f
Mw JLhf « •!< • - M 3H
]
5. Św. Mikołaj, około 1500—1510. Lisewo na Żuławach, kościół
parafialny (fot S. Klupióski)
Bogaty niegdyś zespół witraży wykonanych dla
franciszkańskiego kościoła p. w. NPMarii w Toruniu,
zachowany dziś szczątkowo, scharakteryzowany zo-
stał nader pobieżnie (s. 62), a także nieściśle, gdyż
Autorka pisze o ukazaniu w maswerku okna zachod-
13 Archiwum Diecezjalne we Włocławku. Dział I: Dokumenty.
Seria I: Inwentarz realny. Zeszyt 2: Oryginalne dokumenty samoist-
ne z XIV wieku, oprać. ks. S. Librowski (Archiwa, Biblioteki
i Muzea Kościelne, 55, 1987), s. 65—66: dokument 163, s. 69:
dokument 168, s. 72—73: dokument 173. Zob. też W. Stroner,
O witrażu średniowiecznym w katedrze włocławskiej (Prace Sekcji
Historii Sztuki i Kultury Towarzystwa Naukowego we Lwowie,
1/1, 1924), s. 73—74.
14 Monumenta Historica Dioeceseos Wladislaviensis, XVIII,
Wladislaviae 1899, s. 16—21.
15 Przykład pierwszego rozwiązania: okno wschodnie prez-
biterium kościoła p. w. Św. Dionizego w Esslingen, ok. 1300,
drugiego rozwiązania: kwatera z kościoła klasztornego w Wimpfen
im Tal, około 1270—80 (obecnie Darmstadt, Hessisches Landes-
museum) czy znane z XVH-wiecznego przerysu okno w kościele
premonstratensów w Speinshart, r. 1333, por. kolejno: H. Went-
zel, Die Glasmalereien in Schwaben von 1200-1350, CVMA Deut-
schland, I, Berlin 1958, s. 65, fig. 37, s. 71, 72, il. 10 i 12; s. 245,
fig. 55, s. 252—253, il. 530; G. Fritzsche, Das Speinsharter
Wurzel-Jesse-Fenster. t)berlegungen zu Datierung und Einordnung
einer nicht erhaltenen Farbverglasung (Pantheon, 43, 1985), s. 6, il..
1—2, s. 10.
16 Stroner, o. c., s. 84.
159
i Andrzeja, w roku 1352 obdarzony odpustami przez
biskupa krakowskiego Bodzantę13. Prawdopodobnie
— co prawda wynika to z protokołu wizytacji kated-
ry w roku 1584 — obydwa te ołtarze ustawione były
w korpusie14; tak czy inaczej, ołtarz główny istnieć
musiał już przed rokiem 1350, a tym samym zapewne
i witraże we wschodnim oknie prezbiterium.
W odniesieniu do witraży włocławskich Autorka
nadal pisze: „W pasie środkowym ukazano w owal-
nych polach życie Chrystusa”, choć dalej czytamy
poprawnie: „W polach bocznych, również w ko-
listych ramach, umieszczono przedstawienia postaci
ze Starego Testamentu”. Uderza jednak, że ani do-
tychczasowi „monograflści”, ani Autorka nie odczyta-
li w ogóle przewodniego wątku ikonograficznego
witraży włocławskich. Przebiegająca na osi okna
„nad” i „za” medalionami gałązka z liśćmi, okreś-
lonymi przez Autorkę jako liście klonu (s. 61), w rze-
czywistości: winorośli, wskazuje, że witrażowe okno
włocławskie realizowało program okna Jessego w wer-
sji „historycznej”, zapewne z inicjującą cykl, leżącą
postacią Jessego, przedstawioną bądź na osobnej
kwaterze, poniżej nie zachowanej, niestety, kwatery
ze Zwiastowaniem, bądź w obrębie kwatery ze Zwias-
towaniem, lecz poniżej tej sceny15. Zdanie: „Wyso-
kość otworu i rozmiary kwater wskazują na moż-
liwość umieszczenia wielu dalszych wyobrażeń tego
cyklu” (s. 60 ) jest nieprecyzyjne (od czasu bowiem
publikacji Władysława Stronera wiadomo, że w oknie
mieściło się trzynaście szeregów kwater16), nadto
niczego nie wyjaśnia. W tym kontekście zdanie:
„Specyfiką tych dzieł jest wyrażanie treści metodą
konkordacji Starego i Nowego Testamentu, bardzo
typowej dla sztuki witrażowej, co najmniej od słyn-
nych kompozycji z zachodnich okien katedry w Char-
tres” (s. 61) brzmi jak zdawkowy ogólnik.
Również omówienie czterodzielnego okna witra-
żowego w Chełmnie nie przynosi wyjaśnienia, w jaki
sposób „opowiadanie obrazowe rozwijało się od dołu
ku górze: czy pierwotnie występował tu układ »po-
ziomy« scen (szeregami) czy »pionowy« (rzęda-
mi)”. Nie wspomina też Autorka o Credo, stanowią-
cym ikonograficzną specyfikę chełmińskiego Kole-
gium apostolskiego.
i ^ |
i Asrall
m-M
l\j
fSr m '-'km
\j
Emfdm\f
Mw JLhf « •!< • - M 3H
]
5. Św. Mikołaj, około 1500—1510. Lisewo na Żuławach, kościół
parafialny (fot S. Klupióski)
Bogaty niegdyś zespół witraży wykonanych dla
franciszkańskiego kościoła p. w. NPMarii w Toruniu,
zachowany dziś szczątkowo, scharakteryzowany zo-
stał nader pobieżnie (s. 62), a także nieściśle, gdyż
Autorka pisze o ukazaniu w maswerku okna zachod-
13 Archiwum Diecezjalne we Włocławku. Dział I: Dokumenty.
Seria I: Inwentarz realny. Zeszyt 2: Oryginalne dokumenty samoist-
ne z XIV wieku, oprać. ks. S. Librowski (Archiwa, Biblioteki
i Muzea Kościelne, 55, 1987), s. 65—66: dokument 163, s. 69:
dokument 168, s. 72—73: dokument 173. Zob. też W. Stroner,
O witrażu średniowiecznym w katedrze włocławskiej (Prace Sekcji
Historii Sztuki i Kultury Towarzystwa Naukowego we Lwowie,
1/1, 1924), s. 73—74.
14 Monumenta Historica Dioeceseos Wladislaviensis, XVIII,
Wladislaviae 1899, s. 16—21.
15 Przykład pierwszego rozwiązania: okno wschodnie prez-
biterium kościoła p. w. Św. Dionizego w Esslingen, ok. 1300,
drugiego rozwiązania: kwatera z kościoła klasztornego w Wimpfen
im Tal, około 1270—80 (obecnie Darmstadt, Hessisches Landes-
museum) czy znane z XVH-wiecznego przerysu okno w kościele
premonstratensów w Speinshart, r. 1333, por. kolejno: H. Went-
zel, Die Glasmalereien in Schwaben von 1200-1350, CVMA Deut-
schland, I, Berlin 1958, s. 65, fig. 37, s. 71, 72, il. 10 i 12; s. 245,
fig. 55, s. 252—253, il. 530; G. Fritzsche, Das Speinsharter
Wurzel-Jesse-Fenster. t)berlegungen zu Datierung und Einordnung
einer nicht erhaltenen Farbverglasung (Pantheon, 43, 1985), s. 6, il..
1—2, s. 10.
16 Stroner, o. c., s. 84.
159