DOI Artikel:
Zgórniak, Marek: Dlaczego goryl Fremieta porywa kobietę?
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20620#0084
1. Emmanuel Fremiet, Goryl (Troglodytes gorilla (Sav.)
z Gabonu). Gips, 1887. Nantes, Musee des Beaux-Arts
(wg L’Art, 1887)
serwatywnych widzów „okrzyczane, wstrętne, ohyd-
nie realistyczne a brutalne posągi pana Fremiet, jak
Goryl porywający kobietę, imponowały chyba tylko
wielką siłą modelunku, [...] która nie ratowała braku
wszelkiego ideału, a nawet wszelkich wymagań pięk-
na tak w traktowanych przedmiotach, jak w ich
wykonaniu”8. Gipsową grupę eksponowano później
w dziale „stuletnim” (exposition centennale) wysta-
wy światowej w r. 1900 i reprodukowno w oficjal-
nym katalogu9. „Poetyczny realizm”10 i dramatycz-
ny efekt oparty na kontraście ciał — potężnej, zwali-
stej, owłosionej bestii i smukłej, daremnie wyrywa-
jącej się nagiej dziewczyny — zapewniły jej trwałe
miejsce w podręcznikach historii sztuki.
Dobrze przyjęta przez publiczność i nagradzana,
rzeźba nie została jednak doceniona przez władze.
Urzędowa komisja na wniosek ministra odmówiła jej
zakupu z Salonu do zbiorów państwowych11, co
w przypadku dzieła wyróżnionego medalem hono-
rowym należy uznać za rzecz niebywałą. Wskutek
próśb Fremieta i rekomendacji Geróme’a12, „po wie-
lu wahaniach” zgodzono się na zakup, ale pod wa-
runkiem, że z gipsu nie będzie się robić odlewu13.
Artysta musiał się zadowolić stosunkowo niską kwo-
tą (5000 franków) i mimo usilnych starań, nawet po
zmianie ministra, nie zdołał uzyskać zamówienia na
brązowy odlew, który mógłby stanąć w Ogrodzie
Botanicznym w Paryżu14. Gips utknął w magazy-
nach rzeźby w Pałacu Przemysłowym, po czym
w roku 1895 bez wiedzy autora przekazano dzieło
na prowincję, do muzeum w Nantes. Po roku 1900
artysta zabiegał jeszcze o zamianę swych prac i prze-
niesienie Goryla do Paryża, proponując nawet
w pewnym momencie opłacenie wszystkich kosztów,
ale do tej operacji nie doszło15.
Rzeźba z roku 1887 nie była pierwszą realizacją
tego tematu w karierze Fremieta. Pierwszego, nie za-
chowanego do naszych czasów Goryla porywającego
kobietę (ił. 3 i 4)16 artysta wykonał niemal trzydzie-
8J. Mycielski, Z pod wieży Eiffel. Wrażenia i opisy, Kraków
1890, s. 237.
9 Chevillot, op. cit., s. 103, 189; Catalogue officiel illustre
de l'Exposition centennale de l’art franęais de 1800 a 1889, Paris
1900, nr 1656 (Gorille enlerant une femme).
10 C. Grandmougin, Fremiet [w:] La Grandę Ency-clopedie,
t. 18, Paris b.d. [ok. 1895], s. 138.
11 T. H. Bartlett, Emmanuel Fremiet, American Architect
and Building News, t. 32, 1891, s. 27; G. Larroumet, M. E.
Fremiet [w:] G. L a r r o u m e t, Nouvelles etudes de litterature et d’art,
Paris 1894 (= Etudes, t. 2), s. 253.
12 Listy Fremieta (30 IV) i Geróme’a (1 V) do dyrektora
sztuk pięknych, AN, F21 2080.
13 Warunek postawił minister (M. Berthelot, urzędujący do
30 maja 1887 lub jego następca, E. Spuller), AN, F21 4310, Di-
rection des Beaux-Arts, nota bez podpisu, 15 [?] X 1887 (oraz
nota bez daty, z połowy sierpnia 1888, AN, F21 2080). Ofertę
skierowano do Fremieta 1 VII 1887 (AN, F21 2080).
14 Opór administracji był dla Fremieta źródłem gorzkich
refleksji, którym dał wyraz m.in. w liście do ministra Spułłera
z 17 X 1887: „Permettez-moi, monsieur le Ministre, de vous
faire remarquer tres respectueusement, mais non sans amertu-
me, que la Direction, en cette circonstance, seme bien durement
pour moi le decouragement aux beaux-arts, c’est 1’impression
profonde que j’en ressens”, AN, F21 4310. Zob. też list z 22 X,
cytowany przez Chevillot, op. cit., s. 189- Zamówienie na od-
lew (il. 2) przyszło dopiero w r. 1898 od prywatnego kolekcjo-
nera z USA.
15 AN, F21 4310 (papiery z 4 II, 26 IV, 4, 10 115 VI 1901).
Zob. też Chevillot, op. cit., s. 25.
16 Chevillot, op. cit., nr S 132. Goryl występował również
w nie odnalezionej dotąd terakotowej grupie z Salonu 1876 pt.
Gladiator i goryl (Retiaire et gorille', por. Chevillot, op. cit.,
nr S 140). Terakotowy szkic w Musee d’Orsay, nabyty jako
Gorille enlevant une femme, określany do niedawna jako Go-
rille trainant par les cheveux un guerrier (RE 2977), jest szki-
cem do tej właśnie grupy, o czym świadczą jej zachowane foto-
grafie (BNF, Departement des Estampes, AA3 i SNR3) oraz
rycina w „Journal illustre” z 13 VIII 1876. S. Lami (Diction-
naire des sculpteurs de 1’ecole franęaise au XIXe siecle, t. 2,
1916, s. 412) wymienia ponadto pod r. 1876 małą grupęJaguar
et gorille.
78
z Gabonu). Gips, 1887. Nantes, Musee des Beaux-Arts
(wg L’Art, 1887)
serwatywnych widzów „okrzyczane, wstrętne, ohyd-
nie realistyczne a brutalne posągi pana Fremiet, jak
Goryl porywający kobietę, imponowały chyba tylko
wielką siłą modelunku, [...] która nie ratowała braku
wszelkiego ideału, a nawet wszelkich wymagań pięk-
na tak w traktowanych przedmiotach, jak w ich
wykonaniu”8. Gipsową grupę eksponowano później
w dziale „stuletnim” (exposition centennale) wysta-
wy światowej w r. 1900 i reprodukowno w oficjal-
nym katalogu9. „Poetyczny realizm”10 i dramatycz-
ny efekt oparty na kontraście ciał — potężnej, zwali-
stej, owłosionej bestii i smukłej, daremnie wyrywa-
jącej się nagiej dziewczyny — zapewniły jej trwałe
miejsce w podręcznikach historii sztuki.
Dobrze przyjęta przez publiczność i nagradzana,
rzeźba nie została jednak doceniona przez władze.
Urzędowa komisja na wniosek ministra odmówiła jej
zakupu z Salonu do zbiorów państwowych11, co
w przypadku dzieła wyróżnionego medalem hono-
rowym należy uznać za rzecz niebywałą. Wskutek
próśb Fremieta i rekomendacji Geróme’a12, „po wie-
lu wahaniach” zgodzono się na zakup, ale pod wa-
runkiem, że z gipsu nie będzie się robić odlewu13.
Artysta musiał się zadowolić stosunkowo niską kwo-
tą (5000 franków) i mimo usilnych starań, nawet po
zmianie ministra, nie zdołał uzyskać zamówienia na
brązowy odlew, który mógłby stanąć w Ogrodzie
Botanicznym w Paryżu14. Gips utknął w magazy-
nach rzeźby w Pałacu Przemysłowym, po czym
w roku 1895 bez wiedzy autora przekazano dzieło
na prowincję, do muzeum w Nantes. Po roku 1900
artysta zabiegał jeszcze o zamianę swych prac i prze-
niesienie Goryla do Paryża, proponując nawet
w pewnym momencie opłacenie wszystkich kosztów,
ale do tej operacji nie doszło15.
Rzeźba z roku 1887 nie była pierwszą realizacją
tego tematu w karierze Fremieta. Pierwszego, nie za-
chowanego do naszych czasów Goryla porywającego
kobietę (ił. 3 i 4)16 artysta wykonał niemal trzydzie-
8J. Mycielski, Z pod wieży Eiffel. Wrażenia i opisy, Kraków
1890, s. 237.
9 Chevillot, op. cit., s. 103, 189; Catalogue officiel illustre
de l'Exposition centennale de l’art franęais de 1800 a 1889, Paris
1900, nr 1656 (Gorille enlerant une femme).
10 C. Grandmougin, Fremiet [w:] La Grandę Ency-clopedie,
t. 18, Paris b.d. [ok. 1895], s. 138.
11 T. H. Bartlett, Emmanuel Fremiet, American Architect
and Building News, t. 32, 1891, s. 27; G. Larroumet, M. E.
Fremiet [w:] G. L a r r o u m e t, Nouvelles etudes de litterature et d’art,
Paris 1894 (= Etudes, t. 2), s. 253.
12 Listy Fremieta (30 IV) i Geróme’a (1 V) do dyrektora
sztuk pięknych, AN, F21 2080.
13 Warunek postawił minister (M. Berthelot, urzędujący do
30 maja 1887 lub jego następca, E. Spuller), AN, F21 4310, Di-
rection des Beaux-Arts, nota bez podpisu, 15 [?] X 1887 (oraz
nota bez daty, z połowy sierpnia 1888, AN, F21 2080). Ofertę
skierowano do Fremieta 1 VII 1887 (AN, F21 2080).
14 Opór administracji był dla Fremieta źródłem gorzkich
refleksji, którym dał wyraz m.in. w liście do ministra Spułłera
z 17 X 1887: „Permettez-moi, monsieur le Ministre, de vous
faire remarquer tres respectueusement, mais non sans amertu-
me, que la Direction, en cette circonstance, seme bien durement
pour moi le decouragement aux beaux-arts, c’est 1’impression
profonde que j’en ressens”, AN, F21 4310. Zob. też list z 22 X,
cytowany przez Chevillot, op. cit., s. 189- Zamówienie na od-
lew (il. 2) przyszło dopiero w r. 1898 od prywatnego kolekcjo-
nera z USA.
15 AN, F21 4310 (papiery z 4 II, 26 IV, 4, 10 115 VI 1901).
Zob. też Chevillot, op. cit., s. 25.
16 Chevillot, op. cit., nr S 132. Goryl występował również
w nie odnalezionej dotąd terakotowej grupie z Salonu 1876 pt.
Gladiator i goryl (Retiaire et gorille', por. Chevillot, op. cit.,
nr S 140). Terakotowy szkic w Musee d’Orsay, nabyty jako
Gorille enlevant une femme, określany do niedawna jako Go-
rille trainant par les cheveux un guerrier (RE 2977), jest szki-
cem do tej właśnie grupy, o czym świadczą jej zachowane foto-
grafie (BNF, Departement des Estampes, AA3 i SNR3) oraz
rycina w „Journal illustre” z 13 VIII 1876. S. Lami (Diction-
naire des sculpteurs de 1’ecole franęaise au XIXe siecle, t. 2,
1916, s. 412) wymienia ponadto pod r. 1876 małą grupęJaguar
et gorille.
78