DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Utzig, Joanna: Witraże w katedrze we Włocławku w kontekście stylu malarstwa południowoniemieckiego pierwszej połowy XIV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32431#0023
17
18. Śmierć Samsona, miniatura w kodeksie Rudolfvon Ems, Kronika
świata (Weltchronik) oraz Stricker, Karol Wielki, Staatsbibliothek Preus-
sischer Kulturbesitz w Berlinie, Ms. Germ. Fol. 623, fol. i5r (wg: Codex
Manesse, Die Grofie Heidelberger, il. na s. 639)
turbesitz, Ms. Germ. Fol. 623; około 1320-1330) [il. 18] 49.
Pierwszy z rękopisów odróżnia się od Kodeksu Manesse
przede wszystkim sposobem wypełnienia pola obrazowego
i budowania przestrzeni: narracyjne przedstawienia charak-
teryzują się zwartymi kompozycjami, dużą ilością postaci,
niekiedy dynamiczną akcją, obecnością rozbudowanych ele-
mentów architektury i krajobrazu. Pod względem stylowym
w większym stopniu niż w kodeksie heidelberskim zaakcen-
towano wartości linearne, stosując ograniczony modełunek
światłocieniowy i kolor kładziony płaszczyznowo 50. Charak-
terystyczny kanon pełnych wdzięku, choć szerokich twarzy
Versen. Katalog der Handschriften und Einordnung der Illustrationen
in die Bilduberlieferung, Munchen 1993, s. 323-328.
49 E. Theil, Weltchronik, Rudolfvon Ems - Karl der Grosse, Der Stri-
cker, Bozen 1986; L. Saurma-Jeltsch, Das stilistische Umfeld, s. 347-
348 (kat. nr J19); M. Roland, Illustrierte Weltchroniken, s. 5-13.
50 przypadku tego dzieła pisano nawet o „bel canto linii” (A. Knoe-
pfli, Konstanz ein Mittelpunkt der Kunst im 13./14. Jh., [w:] Konstanz.
Ein Mittelpunkt der Kunst um 1300. Ausstellung im Rosengarten-
-Museum Konstanz aus Anlafi seines 100 jdhrigen Bestehens kat.
wyst., Konstanz 1972, s. 14).
o lekko skośnych oczach, okolonych puklami bujnych wło-
sów, ułożonych w fale z pedantyczną precyzją, powtarza się
także w drugim rękopisie. Postacie ludzkie są tam jednak
wysmuklone, a iluminacje w większości znacznie bardziej
malarskie, swobodniej wykonane, o słabo zaakcentowanym
konturze. Zdecydowanie wyraźniej zaznaczona jest wie-
loplanowość kompozycji, sceny budowane są swobodniej,
bez rygorystycznego ustawiania hgur w jednym rzędzie,
jak w pierwszym egzemplarzu Weltchronik. Kodeks ber-
liński wydaje się więc bardziej zaawansowany artystycz-
nie. Kwatery witrażowe z katedry włocławskiej zbliżone są
pod pewnymi względami szczególnie do pierwszego, czyli
starszego z dwóch kodeksów. Wspólne obu zabytkom są
płaskość i linearyzm oraz akcentowanie konturu, operu-
jącego „melodyjnymi”, miękko wyginającymi się liniami;
przy czym w kwaterach włocławskich kontury są jednak
nieporównanie silniej kreślone. Przy porównaniu przedsta-
wionych na kwaterach osób, w przypadku których kontura
jest dobrze zachowana (np. św. Jan Chrzciciel w kwaterze
szczytowej [il. 3]) z iluminacjami kodeksu z Sankt Gallen
[il. 17], rzuca się w oczy bardzo zbliżony sposób przedsta-
wienia wytwornie falowanych włosów, ułożonych ściśle
symetrycznie. Wspólny jest także sposób konstruowania
sylwetek, które charakteryzują się wyważeniem i akcento-
waniem środka ciężkości dzięki wyraźnemu wygięciu, pod-
kreślonemu przez układ fałdów szat. Figury na kwaterach
włocławskich są jednak zdecydowanie bardziej przysadziste,
masywniejsze i nie tak eleganckie, jak te z Kroniki świata.
Kolejnym ważnym punktem odniesienia dla Kodeksu
Manesse jest antologia pieśni z Weingarten, tzw. Weingart-
ner Liederhandschrift (Stuttgart, Wiirttembergische Lan-
desbibliothek, cod. hb xiii 1; początek lub pierwsza ćwierć
xiv wieku), będąca drugim co do ważności niemieckim
rękopisem zawierającym poezję minnesingerów [il. 19] 51.
Wzajemne związki obu kodeksów określane były różnie,
z uwagi na brak ścisłych przesłanek do ich datowania; jeden
z nich badacze uznawali za wzór dla drugiego, domyślali
się również wspólnego wzoru dla obu lub też ich jednocze-
snego powstania. Podobieństwa dotyczą przede wszystkim
doboru scen ilustrujących utwory poszczególnych minne-
singerów. W przypadku większości z nich kompozycje są
niemal identyczne (np. w obu kodeksach przedstawienia:
Dietmara von Aist, Waltera von der Vogelweide, Heinri-
cha von Rugge, Heinricha von Yeldeke) 52. Dla rękopisu
51 G. Spahr, Weingartner Liederhandschrift. Ihre Geschichte und ihre
Miniaturen, WeiEenhorn 1968. Objętością, jak i ilością miniatur
z przedstawieniami minnesingerów (25, w Kodeksie Manesse
137) a talcże poziomem artystycznym, rękopis znacząco ustępuje
Kodeksowi Manesse. Datowanie kodeksu jest sporne, waha się
przeważnie w obrębie 1. ćw. xiv w. Zastosowany dialekt wskazuje
na powstanie w Konstancji.
52 Przy niektórych poetach w każdym z kodeksów przedstawiono jed-
nak zupełnie inne sceny, np. Herr Rubin, Heinrich von Morungen
(w Kodeksie Manesse fol. 169 v i 76 v, w Weingartner Liederhand-
schrift fol. i3ir i 8or).
18. Śmierć Samsona, miniatura w kodeksie Rudolfvon Ems, Kronika
świata (Weltchronik) oraz Stricker, Karol Wielki, Staatsbibliothek Preus-
sischer Kulturbesitz w Berlinie, Ms. Germ. Fol. 623, fol. i5r (wg: Codex
Manesse, Die Grofie Heidelberger, il. na s. 639)
turbesitz, Ms. Germ. Fol. 623; około 1320-1330) [il. 18] 49.
Pierwszy z rękopisów odróżnia się od Kodeksu Manesse
przede wszystkim sposobem wypełnienia pola obrazowego
i budowania przestrzeni: narracyjne przedstawienia charak-
teryzują się zwartymi kompozycjami, dużą ilością postaci,
niekiedy dynamiczną akcją, obecnością rozbudowanych ele-
mentów architektury i krajobrazu. Pod względem stylowym
w większym stopniu niż w kodeksie heidelberskim zaakcen-
towano wartości linearne, stosując ograniczony modełunek
światłocieniowy i kolor kładziony płaszczyznowo 50. Charak-
terystyczny kanon pełnych wdzięku, choć szerokich twarzy
Versen. Katalog der Handschriften und Einordnung der Illustrationen
in die Bilduberlieferung, Munchen 1993, s. 323-328.
49 E. Theil, Weltchronik, Rudolfvon Ems - Karl der Grosse, Der Stri-
cker, Bozen 1986; L. Saurma-Jeltsch, Das stilistische Umfeld, s. 347-
348 (kat. nr J19); M. Roland, Illustrierte Weltchroniken, s. 5-13.
50 przypadku tego dzieła pisano nawet o „bel canto linii” (A. Knoe-
pfli, Konstanz ein Mittelpunkt der Kunst im 13./14. Jh., [w:] Konstanz.
Ein Mittelpunkt der Kunst um 1300. Ausstellung im Rosengarten-
-Museum Konstanz aus Anlafi seines 100 jdhrigen Bestehens kat.
wyst., Konstanz 1972, s. 14).
o lekko skośnych oczach, okolonych puklami bujnych wło-
sów, ułożonych w fale z pedantyczną precyzją, powtarza się
także w drugim rękopisie. Postacie ludzkie są tam jednak
wysmuklone, a iluminacje w większości znacznie bardziej
malarskie, swobodniej wykonane, o słabo zaakcentowanym
konturze. Zdecydowanie wyraźniej zaznaczona jest wie-
loplanowość kompozycji, sceny budowane są swobodniej,
bez rygorystycznego ustawiania hgur w jednym rzędzie,
jak w pierwszym egzemplarzu Weltchronik. Kodeks ber-
liński wydaje się więc bardziej zaawansowany artystycz-
nie. Kwatery witrażowe z katedry włocławskiej zbliżone są
pod pewnymi względami szczególnie do pierwszego, czyli
starszego z dwóch kodeksów. Wspólne obu zabytkom są
płaskość i linearyzm oraz akcentowanie konturu, operu-
jącego „melodyjnymi”, miękko wyginającymi się liniami;
przy czym w kwaterach włocławskich kontury są jednak
nieporównanie silniej kreślone. Przy porównaniu przedsta-
wionych na kwaterach osób, w przypadku których kontura
jest dobrze zachowana (np. św. Jan Chrzciciel w kwaterze
szczytowej [il. 3]) z iluminacjami kodeksu z Sankt Gallen
[il. 17], rzuca się w oczy bardzo zbliżony sposób przedsta-
wienia wytwornie falowanych włosów, ułożonych ściśle
symetrycznie. Wspólny jest także sposób konstruowania
sylwetek, które charakteryzują się wyważeniem i akcento-
waniem środka ciężkości dzięki wyraźnemu wygięciu, pod-
kreślonemu przez układ fałdów szat. Figury na kwaterach
włocławskich są jednak zdecydowanie bardziej przysadziste,
masywniejsze i nie tak eleganckie, jak te z Kroniki świata.
Kolejnym ważnym punktem odniesienia dla Kodeksu
Manesse jest antologia pieśni z Weingarten, tzw. Weingart-
ner Liederhandschrift (Stuttgart, Wiirttembergische Lan-
desbibliothek, cod. hb xiii 1; początek lub pierwsza ćwierć
xiv wieku), będąca drugim co do ważności niemieckim
rękopisem zawierającym poezję minnesingerów [il. 19] 51.
Wzajemne związki obu kodeksów określane były różnie,
z uwagi na brak ścisłych przesłanek do ich datowania; jeden
z nich badacze uznawali za wzór dla drugiego, domyślali
się również wspólnego wzoru dla obu lub też ich jednocze-
snego powstania. Podobieństwa dotyczą przede wszystkim
doboru scen ilustrujących utwory poszczególnych minne-
singerów. W przypadku większości z nich kompozycje są
niemal identyczne (np. w obu kodeksach przedstawienia:
Dietmara von Aist, Waltera von der Vogelweide, Heinri-
cha von Rugge, Heinricha von Yeldeke) 52. Dla rękopisu
51 G. Spahr, Weingartner Liederhandschrift. Ihre Geschichte und ihre
Miniaturen, WeiEenhorn 1968. Objętością, jak i ilością miniatur
z przedstawieniami minnesingerów (25, w Kodeksie Manesse
137) a talcże poziomem artystycznym, rękopis znacząco ustępuje
Kodeksowi Manesse. Datowanie kodeksu jest sporne, waha się
przeważnie w obrębie 1. ćw. xiv w. Zastosowany dialekt wskazuje
na powstanie w Konstancji.
52 Przy niektórych poetach w każdym z kodeksów przedstawiono jed-
nak zupełnie inne sceny, np. Herr Rubin, Heinrich von Morungen
(w Kodeksie Manesse fol. 169 v i 76 v, w Weingartner Liederhand-
schrift fol. i3ir i 8or).