DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Utzig, Joanna: Witraże w katedrze we Włocławku w kontekście stylu malarstwa południowoniemieckiego pierwszej połowy XIV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32431#0028
22
ćrIjertnf tór &ba teftflTai \m cocnlr ifmń \xt
t msĄ)v nunrwm tefcttjieł^nm^YWJ ^crftomrgr
ętcn©>Jjt ^in?tyaosr^tcfples
rar t&c $ex*3acy^xs^^ €>tm
tfca} x? ct^a^^uctnan tar QtrwcttKn mohr ts. t>^
2j cccmugiten 'rmncrtti tn« tei*w#ro a^am^en
H om Itir U hm hifc\jvtD «tmrfttywA a \tm H. bflUĄ
H -pcctium caaSutT^S^ ttmtmcotai^Cv^ '(rhcrobEtno^l^cfnq;mtlil^arn^ta^rttrautr
r ^tt^fńirma*qtiotnb t ift itll’e mucmal qmant^e ftifEi&r
tffeumc^nos atcivm^itratfcui6 'mmgrtapne ^jterorcr cr obtłmcmcTsiffoUłęr
***>>& mfćftafSc a- mnum taptatmc {Obv-^ v 2T antwn at> rtmautr cH *6 Ita ts$yS -1 ■ maVta.
^ niariarn. -n*łJtwfcitlimirs atei TrtoiKtmSc - Critunffaturtnmt cP &Aincutnacne^ta
26. Maria w płaszczu opiekuńczym/Tarbis chroni miasto Sabę przed oblężeniem, miniatura w Speculum Humanae Salvationis, Biblioteka klasztoru
Benedyktynów w Kremsmirnster, Codex Cremifanensis 243 (wg: Die Zeit derfriihen Habsburger, il. na s. 449)
pod względem artystycznym wiązany jest z malarstwem
regionu Jeziora Bodeńskiego 66. Sceny wypełnione są zredu-
kowaną do minimum ilością postaci, bez elementów prze-
strzennych (choć pojawiają się detale ukazane w sposób
perspektywiczny, np. meble). Ilustracje mają charakter nie-
mal wyłącznie konturowy i w zdecydowanej większości nie
są kolorowe. Białe figury ludzkie odcinają się od teł w nasy-
conych czerwonych lub niebieskich barwach. Na pierw-
szy plan wysuwa się więc rysunek - wprawny i finezyjny,
0 dużej sile wyrazu, ale odznaczający się również wdziękiem
1 upodobaniem do efektów dekoracyjnych, o czym świadczą
idealizowane twarze okolone trefionymi w „przestrzenne”
fale włosami czy zróżnicowane układy szat, niekiedy two-
rzących bogato drapowane kaskady o falujących brzegach.
Powstałe niemal w tym samym czasie Speculum wiedeń-
skie podobne jest nie tylko pod względem redakcji tekstu,
ale także stylu dekoracji malarskiej. Rysunek ma bardzo
zbliżony charakter, jednak całościowy efekt jest znacznie
mniej wyrafinowany. Speculum z Kremsmiinster odróżnia
się powściągliwością i elegancją od przysadzistych, ruchli-
wych i dosadniej okazujących emocje postaci w wiedeńskim
kodeksie. Abstrahując od próby określenia konkretnych
rełacji między dziełami, które miałyby powstać w dwóch,
oddalonych od siebie, ale znajdujących się pod władaniem
66 Ibidem, t. 2, s. 91.
Habsburgów regionach, nie ulegają wątpliwości ich podo-
bieństwa formalne. Witraże w katedrze we Włocławku są
pod względem styłowym dość bliskie obu tym rękopisom,
być może jednak więcej wspólnego mają z wiedeńskim
Speculum, gdzie postacie są krępe i masywniejsze, o „ela-
stycznych” i niepozbawionych dynamiki sylwetkach oraz
bardziej pospolitych twarzach. Należy zwrócić także uwagę
na podobieństwo kompozycyjne sceny Św. Rodzina w Egip-
cie połączonej z obaleniem posągów bożków w Speculum
wiedeńskim (fol. 13V) oraz włocławskiej Ucieczki do Egiptu
[il. 16]. Upozowanie Matki Boskiej siedzącej na osiołku,
łącznie z układem fałdów jej płaszcza, podkreślających linię
kolan jest niezwykle podobne. To samo dotyczy przeciw-
stawnej pozy Józefa - wygięcia sylwetki w prawą stronę
i zrównoważenie tego kierunku wyciągnięciem prawej nogi
oraz odchyleniem głowy w przeciwną stronę. Kompozycja
ta jest bardzo zbliżona również do sceny Ucieczki do Egiptu
w Bibliipauperum z rodziny austriackiej, podrodziny Sankt
Florian (zwłaszcza w wykonanym na początku xiv wieku
egzemplarzu przechowywanym w klasztorze w Sankt Flo-
rian, csf 111, 207). Być może rękopis z tej grupy był więc
wzorem zarówno dla Speculum, jak i dla sceny we Wło-
cławku 67. Przedstawienie włocławskie podobne jest jednak
67 Już od kilkudziesięciu lat wskazuje się na związki witraży włoc-
ławskich z austriackimi egzemplarzami Biblii pauperum, jednak
ćrIjertnf tór &ba teftflTai \m cocnlr ifmń \xt
t msĄ)v nunrwm tefcttjieł^nm^YWJ ^crftomrgr
ętcn©>Jjt ^in?tyaosr^tcfples
rar t&c $ex*3acy^xs^^ €>tm
tfca} x? ct^a^^uctnan tar QtrwcttKn mohr ts. t>^
2j cccmugiten 'rmncrtti tn« tei*w#ro a^am^en
H om Itir U hm hifc\jvtD «tmrfttywA a \tm H. bflUĄ
H -pcctium caaSutT^S^ ttmtmcotai^Cv^ '(rhcrobEtno^l^cfnq;mtlil^arn^ta^rttrautr
r ^tt^fńirma*qtiotnb t ift itll’e mucmal qmant^e ftifEi&r
tffeumc^nos atcivm^itratfcui6 'mmgrtapne ^jterorcr cr obtłmcmcTsiffoUłęr
***>>& mfćftafSc a- mnum taptatmc {Obv-^ v 2T antwn at> rtmautr cH *6 Ita ts$yS -1 ■ maVta.
^ niariarn. -n*łJtwfcitlimirs atei TrtoiKtmSc - Critunffaturtnmt cP &Aincutnacne^ta
26. Maria w płaszczu opiekuńczym/Tarbis chroni miasto Sabę przed oblężeniem, miniatura w Speculum Humanae Salvationis, Biblioteka klasztoru
Benedyktynów w Kremsmirnster, Codex Cremifanensis 243 (wg: Die Zeit derfriihen Habsburger, il. na s. 449)
pod względem artystycznym wiązany jest z malarstwem
regionu Jeziora Bodeńskiego 66. Sceny wypełnione są zredu-
kowaną do minimum ilością postaci, bez elementów prze-
strzennych (choć pojawiają się detale ukazane w sposób
perspektywiczny, np. meble). Ilustracje mają charakter nie-
mal wyłącznie konturowy i w zdecydowanej większości nie
są kolorowe. Białe figury ludzkie odcinają się od teł w nasy-
conych czerwonych lub niebieskich barwach. Na pierw-
szy plan wysuwa się więc rysunek - wprawny i finezyjny,
0 dużej sile wyrazu, ale odznaczający się również wdziękiem
1 upodobaniem do efektów dekoracyjnych, o czym świadczą
idealizowane twarze okolone trefionymi w „przestrzenne”
fale włosami czy zróżnicowane układy szat, niekiedy two-
rzących bogato drapowane kaskady o falujących brzegach.
Powstałe niemal w tym samym czasie Speculum wiedeń-
skie podobne jest nie tylko pod względem redakcji tekstu,
ale także stylu dekoracji malarskiej. Rysunek ma bardzo
zbliżony charakter, jednak całościowy efekt jest znacznie
mniej wyrafinowany. Speculum z Kremsmiinster odróżnia
się powściągliwością i elegancją od przysadzistych, ruchli-
wych i dosadniej okazujących emocje postaci w wiedeńskim
kodeksie. Abstrahując od próby określenia konkretnych
rełacji między dziełami, które miałyby powstać w dwóch,
oddalonych od siebie, ale znajdujących się pod władaniem
66 Ibidem, t. 2, s. 91.
Habsburgów regionach, nie ulegają wątpliwości ich podo-
bieństwa formalne. Witraże w katedrze we Włocławku są
pod względem styłowym dość bliskie obu tym rękopisom,
być może jednak więcej wspólnego mają z wiedeńskim
Speculum, gdzie postacie są krępe i masywniejsze, o „ela-
stycznych” i niepozbawionych dynamiki sylwetkach oraz
bardziej pospolitych twarzach. Należy zwrócić także uwagę
na podobieństwo kompozycyjne sceny Św. Rodzina w Egip-
cie połączonej z obaleniem posągów bożków w Speculum
wiedeńskim (fol. 13V) oraz włocławskiej Ucieczki do Egiptu
[il. 16]. Upozowanie Matki Boskiej siedzącej na osiołku,
łącznie z układem fałdów jej płaszcza, podkreślających linię
kolan jest niezwykle podobne. To samo dotyczy przeciw-
stawnej pozy Józefa - wygięcia sylwetki w prawą stronę
i zrównoważenie tego kierunku wyciągnięciem prawej nogi
oraz odchyleniem głowy w przeciwną stronę. Kompozycja
ta jest bardzo zbliżona również do sceny Ucieczki do Egiptu
w Bibliipauperum z rodziny austriackiej, podrodziny Sankt
Florian (zwłaszcza w wykonanym na początku xiv wieku
egzemplarzu przechowywanym w klasztorze w Sankt Flo-
rian, csf 111, 207). Być może rękopis z tej grupy był więc
wzorem zarówno dla Speculum, jak i dla sceny we Wło-
cławku 67. Przedstawienie włocławskie podobne jest jednak
67 Już od kilkudziesięciu lat wskazuje się na związki witraży włoc-
ławskich z austriackimi egzemplarzami Biblii pauperum, jednak