DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Utzig, Joanna: Witraże w katedrze we Włocławku w kontekście stylu malarstwa południowoniemieckiego pierwszej połowy XIV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32431#0038
32
42. Roboam, kwatera z okna Jessego, katedra we Fryburgu Bryzgowiy
skim (wg: R. Becksmann, Das Jesse-Fenster, il. 14a)
podnoszono znaczenie tendencji archaizujących 102. Wymie-
niane w tym kontekście dzieła mają odmienny charakter,
raz są przykładem świadomej konserwacji lub nawiązania
do dawniejszych przedstawień, raz zapóźnienia formal-
nego, nie tworzą więc jednolitej tendencji. Ponadto, trudno
byłoby dowieść, że na polski grunt przeniesiono samo
dążenie do archaizacji, a więc samą ideę. Gdyby tak było,
byłby to dowód szczególnej świadomości zarówno twórców,
jak i zleceniodawców. Wydaje się, że przyjęcie datowania
witraży włocławskich na lata około 1340 nie uprawnia do
określenia ich cech formalnych jako archaicznych, archa-
izujących, przestarzałych czy też retrospektywnych.
Kwatery witrażowe w katedrze we Włocławku można
uznać za przykład stylu, który dominował w malarstwie
102 Trzeba tutaj wspomnieć przede wszystkim 0 hipotezach G. Fritz-
sche, E. Frodl-Kraft i R. Becksmanna, którzy podjęli próby
zdefiniowania zjawiska historyzmu odnośnie malarstwa witrażo-
wego. Fritzsche dostrzegła taką tendencję w okolicach Ratyzbony
ok. 1330 r., Frodl-Kraft - w podobnym czasie w Austrii, zaś
Becksmann - w Esslingen i Colmarze ok. 1350 r. (zob. G. Fritz-
sche, Das Speinsharter Wurzel-Jesse-Fenster. Uberlegungen zu
Datierung und Einordnung einer nicht erhaltenen Farbverglasung,
„Pantheon“, 43,1985, zwł. s. 11-12; E. Frodl-Kraft, Die „Figur im
Langpafi“ in der ósterreichischen Glasmalerei und die Naumbur-
ger Westchor-Verglasung, [w:] Kunst des Mittelalters in Sachsen.
Festschrift Wolf Schubert, dargebracht zum 60. Geb. am 28. Jan.
1963, Weimar 1967, s. 309-314; R. Becksmann, Die architektonische
Rahmung, s. 27, 46-57; idem, Von der Ordnung, zwł. s. 83-84).
Za każdym razem zachodziły odmienne okoliczności, dlatego
budzi wątpliwość, czy w wymienionych przypadkach można
mówić o mającej szerszy zasięg w danym miejscu i czasie „ten-
dencji archaizującej”.
w latach około 1300-1340 na obszarze południowonie-
mieckim. Przedstawione przykłady świadczą o tym, że ist-
niały bliskie związki artystyczne między regionem Jeziora
Bodeńskiego a Austrią (np. Kodeks Manesse i witraże
w Klosterneuburgu; Weingartner Liederhandschrift, ręko-
pisy z Engelbergu i ewangeliarz w Wiener Neustadt; kodeksy
Speculum Humanae Salvationis w Kremsmunster i Wiedniu),
czy Austrii z Bawarią (kasetka relikwiarzowa w Klosterne-
uburgu o nieustalonej, dolnoaustriackiej lub ratyzbońskiej
genezie artystycznej, związki szkoły Sankt Florian z Pasawą).
Przytoczone przykłady wskazują na powszechne wystę-
powanie pewnych cech stylowych na obszarze południo-
woniemieckim oraz na liczne i ścisłe powiązania między
regionami, a wzajemne zależności miedzy nimi mają skom-
plikowany charakter i nieraz wciąż trudny do określenia
kierunek. Na przykładzie wyrafinowanego sposobu przed-
stawiania postaci w rejonie Konstancji i Zurychu wskazałam
też na obecność pewnych cech wyróżniających poszcze-
gólne obszary i mniejsze regiony. Nie można więc mówić
o całkowitej jednolitości artystycznej, ale raczej o wypra-
cowaniu pewnych ogólnych rozwiązań o szerokim zasięgu
geograficznym. Ważne jest też utrzymywanie się pewnych
cech przez okres mniej więcej czterech dziesięcioleci. Z tej
panoramy artystycznej zdają się wywodzić włocławskie
kwatery witrażowe.
Malarstwo obszaru południowoniemieckiego rozwi-
jało się w sposób dość konsekwentny. Na całym obszarze
w latach około 1340 daje się zauważyć modyfikacja stylu,
która w malarstwie witrażowym polega na rozbudowaniu
kompozycji, wprowadzeniu większej liczby elementów archi-
tektonicznych, rozbudowaniu scen, zaś w sposobie przed-
stawiania postaci - wydłużeniu i wysmukleniu syłwetek,
nadaniu im większej ruchliwości, a także poszerzeniu gamy
emocji, przekazywanych za pomocą mimiki. Wszystko to
świadczy o lepszym opanowaniu medium i większej swo-
bodzie twórców. Charakterystyczne jest także poszerzenie
gamy barwnej oraz wysubtelnienie modelunku, który staje się
bardziej małarski. Różnice te widoczne są przy porównaniu,
np. w regionie naddunajskim witraży w Klosterneuburgu
z późniejszymi w kościele św. Szczepana w Wiedniu, a jeszcze
bardziej - w kościele w Strassengel, zaś w okolicach Renu -
starszych przeszkleń w Kappel am Albis lub z Heiligkreuztal
oraz w Konigsfelden 103. Zaobserwować więc można rozwój
następujący równolegle, przy zachowaniu odrębności sty-
lowej witraży znad Górnego Renu oraz z okolic Wiednia.
Witraże w katedrze włocławskiej nie wykazują śladów zna-
jomości tych postępowych elementów. Zdają się one nałeżeć
do wcześniejszej fazy styłowej, która wykrystalizowała się na
początku xiv stulecia i utrzymała przez około czterdzieści lat.
103 B. Kurmann-Schwarz, Die Glasmalereien der ehemaligen,
s. 140-146.
42. Roboam, kwatera z okna Jessego, katedra we Fryburgu Bryzgowiy
skim (wg: R. Becksmann, Das Jesse-Fenster, il. 14a)
podnoszono znaczenie tendencji archaizujących 102. Wymie-
niane w tym kontekście dzieła mają odmienny charakter,
raz są przykładem świadomej konserwacji lub nawiązania
do dawniejszych przedstawień, raz zapóźnienia formal-
nego, nie tworzą więc jednolitej tendencji. Ponadto, trudno
byłoby dowieść, że na polski grunt przeniesiono samo
dążenie do archaizacji, a więc samą ideę. Gdyby tak było,
byłby to dowód szczególnej świadomości zarówno twórców,
jak i zleceniodawców. Wydaje się, że przyjęcie datowania
witraży włocławskich na lata około 1340 nie uprawnia do
określenia ich cech formalnych jako archaicznych, archa-
izujących, przestarzałych czy też retrospektywnych.
Kwatery witrażowe w katedrze we Włocławku można
uznać za przykład stylu, który dominował w malarstwie
102 Trzeba tutaj wspomnieć przede wszystkim 0 hipotezach G. Fritz-
sche, E. Frodl-Kraft i R. Becksmanna, którzy podjęli próby
zdefiniowania zjawiska historyzmu odnośnie malarstwa witrażo-
wego. Fritzsche dostrzegła taką tendencję w okolicach Ratyzbony
ok. 1330 r., Frodl-Kraft - w podobnym czasie w Austrii, zaś
Becksmann - w Esslingen i Colmarze ok. 1350 r. (zob. G. Fritz-
sche, Das Speinsharter Wurzel-Jesse-Fenster. Uberlegungen zu
Datierung und Einordnung einer nicht erhaltenen Farbverglasung,
„Pantheon“, 43,1985, zwł. s. 11-12; E. Frodl-Kraft, Die „Figur im
Langpafi“ in der ósterreichischen Glasmalerei und die Naumbur-
ger Westchor-Verglasung, [w:] Kunst des Mittelalters in Sachsen.
Festschrift Wolf Schubert, dargebracht zum 60. Geb. am 28. Jan.
1963, Weimar 1967, s. 309-314; R. Becksmann, Die architektonische
Rahmung, s. 27, 46-57; idem, Von der Ordnung, zwł. s. 83-84).
Za każdym razem zachodziły odmienne okoliczności, dlatego
budzi wątpliwość, czy w wymienionych przypadkach można
mówić o mającej szerszy zasięg w danym miejscu i czasie „ten-
dencji archaizującej”.
w latach około 1300-1340 na obszarze południowonie-
mieckim. Przedstawione przykłady świadczą o tym, że ist-
niały bliskie związki artystyczne między regionem Jeziora
Bodeńskiego a Austrią (np. Kodeks Manesse i witraże
w Klosterneuburgu; Weingartner Liederhandschrift, ręko-
pisy z Engelbergu i ewangeliarz w Wiener Neustadt; kodeksy
Speculum Humanae Salvationis w Kremsmunster i Wiedniu),
czy Austrii z Bawarią (kasetka relikwiarzowa w Klosterne-
uburgu o nieustalonej, dolnoaustriackiej lub ratyzbońskiej
genezie artystycznej, związki szkoły Sankt Florian z Pasawą).
Przytoczone przykłady wskazują na powszechne wystę-
powanie pewnych cech stylowych na obszarze południo-
woniemieckim oraz na liczne i ścisłe powiązania między
regionami, a wzajemne zależności miedzy nimi mają skom-
plikowany charakter i nieraz wciąż trudny do określenia
kierunek. Na przykładzie wyrafinowanego sposobu przed-
stawiania postaci w rejonie Konstancji i Zurychu wskazałam
też na obecność pewnych cech wyróżniających poszcze-
gólne obszary i mniejsze regiony. Nie można więc mówić
o całkowitej jednolitości artystycznej, ale raczej o wypra-
cowaniu pewnych ogólnych rozwiązań o szerokim zasięgu
geograficznym. Ważne jest też utrzymywanie się pewnych
cech przez okres mniej więcej czterech dziesięcioleci. Z tej
panoramy artystycznej zdają się wywodzić włocławskie
kwatery witrażowe.
Malarstwo obszaru południowoniemieckiego rozwi-
jało się w sposób dość konsekwentny. Na całym obszarze
w latach około 1340 daje się zauważyć modyfikacja stylu,
która w malarstwie witrażowym polega na rozbudowaniu
kompozycji, wprowadzeniu większej liczby elementów archi-
tektonicznych, rozbudowaniu scen, zaś w sposobie przed-
stawiania postaci - wydłużeniu i wysmukleniu syłwetek,
nadaniu im większej ruchliwości, a także poszerzeniu gamy
emocji, przekazywanych za pomocą mimiki. Wszystko to
świadczy o lepszym opanowaniu medium i większej swo-
bodzie twórców. Charakterystyczne jest także poszerzenie
gamy barwnej oraz wysubtelnienie modelunku, który staje się
bardziej małarski. Różnice te widoczne są przy porównaniu,
np. w regionie naddunajskim witraży w Klosterneuburgu
z późniejszymi w kościele św. Szczepana w Wiedniu, a jeszcze
bardziej - w kościele w Strassengel, zaś w okolicach Renu -
starszych przeszkleń w Kappel am Albis lub z Heiligkreuztal
oraz w Konigsfelden 103. Zaobserwować więc można rozwój
następujący równolegle, przy zachowaniu odrębności sty-
lowej witraży znad Górnego Renu oraz z okolic Wiednia.
Witraże w katedrze włocławskiej nie wykazują śladów zna-
jomości tych postępowych elementów. Zdają się one nałeżeć
do wcześniejszej fazy styłowej, która wykrystalizowała się na
początku xiv stulecia i utrzymała przez około czterdzieści lat.
103 B. Kurmann-Schwarz, Die Glasmalereien der ehemaligen,
s. 140-146.