Polska Akademia Umieje̜tności <Krakau> / Komisja Historii Sztuki [Hrsg.]; Polska Akademia Nauk <Warschau> / Oddział <Krakau> / Komisja Teorii i Historii Sztuki [Hrsg.]: Folia Historiae Artium (NS: 13.2015)

0

10m

4. Katedra w Krakowie. Północna elewacja środkowej nawy chóru (rys. J. Adamski wg pomiaru S. Odrzywolskiego)

żebra narożne, biegnące diagonalnie względem głównych jej
załamań. Trzeba też podkreślić fakt, że trójpromienie mają
decydujące znaczenie kompozycyjne jedynie w rzucie skle-
pienia, podczas gdy wjego trójwymiarowym układzie, bieg
ich żeber podporządkowany jest nadrzędnej strukturze mię-
dzyokiennego półostrosłupa. W efekcie trójpromienie te nie
mają typowego, promienistego rozkładu o jednakowym kącie
rozwarcia między wszystkimi ramionami, lecz wyglądają
bardziej jak żebra dwudzielne o układzie w kształcie litery T.

Wysmukłe proporcje nawy chóru katedry, wyrażające się
stosunkiem szerokości do wysokości około 1:3, nie pozo-
stają bez wpływu na estetyczny wyraz jej skłepienia. Mimo
powiązania artykulacji ścian z partią przekrycia wnętrza
systemem bezkapitelowych służek, człony te pozostają dość
autonomiczne w charakterze. Tendencja wertykałna jest
przy tym znacząco osłabiona przez silny akcent międzykon-
dygnacyjnego gzymsu, który wieńczy partię nadarkadowego
muru, oblicowanego cegłą, kołorystycznie kontrastującą
z kamiennymi ciosami. Nadwieszone na maswerkowych
wspornikach służki są wyraźnie zaakcentowane jedynie do
wysokości odsadzki, wyżej zaś niepostrzeżenie stapiają się
z szeregiem profili dwu- i trójdzielnych wnęk. Sklepienie
chóru ma wprawdzie dość wysoką strzałkę, dzięki czemu
okna w znacznej części swej wysokości znajdują się już
w obrębie ścian tarczowych, jednak zawieszenie go wysoko
ponad posadzką powoduje, że odgrywa ono aktywną este-
tycznie rolę niemał tyłko w górnej partii kondygnacji okien-
nej prezbiterium. Sklepienie to nie ma zatem charakteru
nadrzędnego czynnika kształtującego odczucie przestrzeni
wnętrza, stanowi jednak jego ważny składnik.

Wydaje się, że podejmowane przez dotychczasowych
badaczy próby zaliczenia konstrukcji wawelskiej w poczet

rozwiązań pseudopoligonalnych, lub przeciwnie - wyklu-
czenia jej z tej grupy, nie były przekonujące przede wszyst-
kim ze względu na niezadowalający stan wiedzy na temat
tego rodzaju sklepień. Z tego względu niezbędne jest przy-
wołanie możliwie jednoznacznej definicji przekryć w typie
pseudopoligonalnym. W najogólniejszym rozumieniu są
to konstrukcje sklepienne, stosowane zazwyczaj w pre-
zbiteriach, które swym układem wywołują efekt pozornej
wieloboczności prostokątnych lub kwadratowych wnętrz 25.
Dotyczy to wyłącznie takich przestrzeni, w których oparcia
żeber znajdują się nie tylko w narożnikach, ale również
w pośrednich punktach zawsze trójosiowej ściany szczyto-
wej. Skłepienie takie może być przy tym zakomponowane
na dwa sposoby. W pierwszym, żebra wybiegają promieni-
ście ze wszystkich punktów podparcia, spotykając się w cen-
tralnym punkcie przęsła; osnową dla takiej figuracji może
być cztero-, sześcio- lub ośmiodzielny układ sklepienia,
które wzbogacone jest o dwa dodatkowe podziały oparte
na ścianie czołowej - a zatem w zworniku może zbiegać się
od sześciu do dziesięciu żeber [ił. 9]. Konstytutywną cechą
drugiego wariantu przekrycia pseudopoligonalnego jest
wydzielenie trójkątnych pól w narożnikach wnętrza; w tym
celu niezbędne jest wprowadzenie dodatkowych punktów
oparcia na ścianach wzdłużnych. W efekcie, sklepienie
takie przekrywa przęsło pogłębione, w którego centrum

25 Zob. moją monografię tego typu konstrukcji żebrowych: J. Adam-
ski, Sklepienia pseudopoligonalne w architekturze gotyckiej. Studium
z dziejów architektonicznego iluzjonizmu, Kraków 2013 (Studia
z historii sztuki średniowiecznej Instytutu Historii Sztuki uj, red.
M. Walczak, t. 2).