DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Adamski, Jakub: Trójpromienne sklepienie w gotyckim chórze katedry krakowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32431#0048
42
0
5 m
12. Kościół św. Jakuba w Toruniu. Rzut wschodniego przęsła chóru
z zaznaczonymi osiami kompozycyjnymi (rys. J. Adamski)
wymienionych budowlach wydzielono pola narożne z dwu-
działem żebrowym, skontrastowane z pozostałą częścią kapy
sklepiennej. Konstrukcje takie odnajdujemy między innymi
w kruchcie (tzw. galilei) opactwa Saint-Florent-les-Sau-
mur (przed 1203, il. 13) 36 i w południowej absydzie kościoła
Saint-Barthelemy tamże (około 1200) 37, w kaplicy św. Jana
w Amboise nad Loarą (około 1186-1200), w prostokątnym
chórze kościoła Saint-Michel (początek xm wieku) i kaplicy
Sainte-Catherine (około 1225) w Fontevrault, w północnym
portyku kolegiaty św. Marcina w Candes-Saint-Martin
(najpewniej druga ćwierć xm wieku) 38, czy w kościołach
w Chateauvieux 39 i Chatellerault (początek xm wieku) 40.
Przykłady te różnią się jednak diametralnie od prezbiterium
wawelskiego znacznie mniejszą skałą i nałożeniem aparatu
służek na zazwyczaj gładkie, pozbawione horyzontalnych
podziałów elewacje. Zupełnie inny jest też ich wyraz stylowy,
co jest akurat zrozumiałe ze względu na o stulecie wcze-
śniejszą metrykę. Poza tym, w kościołach andegaweńskich
układ żebrowania we wschodnim skraju wnętrza niemal
zawsze wynika z jednorodnej figuracji całego sklepienia
o zatartych podziałach przęsłowych, podczas gdy w Kra-
36 Y. Blomme, Anjou gothiąue, Paris 1998 (Les Monuments de la France
gothique, red. A. Prache), s. 184-187, 328-332.
37 Ibidem, s. 332-334.
38 A. Mussat, Candes, „Congres Archeologique de France” 122,1964,
s. 505-509; Y. Blomme, La Collegiale Saint-Martin de Candes,
„Congres Archeologique de France”, 155,1997, s. 43-54; S. Lutan,
Royal, Aristocratic and Bourgois Patronage: the Examples ofChartres
Cathedral and the Church ofSt. Martin in Candes, „Assaph. Studies
in Art Fłistory”, 4,1999, s. 91-104; eadem, Le porche septentrional
de la collegiale Saint-Martin de Candes (v. 1180) et 1’image dynas-
tiąue des Plantagenet, „Cahiers de Civilisation Medievale”, 45, 2002,
s- 341-361; eadem, Saint-Martin in Candes, Poitiers 2006, s. 16;
Sara Lutan datowała portyk na lata 1180-1200, z czym jednak nie
sposób się zgodzić.
39 F. Lesueur, Les eglises de Loir-et-Cher, Paris 1969, s. 106.
kowie przekrycie przęsła ołtarzowego w wyraźnie kontra-
stowy sposób wyróżnia się na tle prostych, czterodzielnych
sklepień zachodniej części chóru.
Elewacje dwuosiowe pojawiły się w pierwszej połowie xm
wieku dość licznie również w szeregu monumentalnych świą-
tyń w Dolnej Nadrenii, choć dla odmiany mamy tu do czy-
nienia z przekryciami ramion transeptów i części zachodnich
kościołów, a nie jak zazwyczaj z przesklepieniami prezbite-
riów. Biegnące na osi ściany masywne służki, kontynuowane
górą jako osiowe żebra centralizujących, siedmiodzielnych
sklepień o jeszcze późnoromańskim charakterze, występują
choćby w emporze zachodniej kościoła św. Piotra w Bacha-
rach (około 1230-1240) 41 oraz transeptach kościołów św. św.
Apostołów (około 1225/1230) 42 i św. Kuniberta (do 1261) 43
w Kolonii oraz kolegiaty w Limburgu nad Lahnem (około
1235) 44. Podobnie jak w katedrze krakowskiej, w budowlach
tych mamy do czynienia z systemem służek nałożonym na
elewacje o układzie wielokondygnacyjnym, choć oczywiście
szczegóły artykulacji mają tu odmienny charakter.
Już w pełni gotyckim wydaniu, dwudzielna ściana szczy-
towa transeptu z odpowiednio do niej dostosowanym,
pięciodzielnym przekryciem pojawiła się też w kołegiacie
w Wetzlarze (po 1241/42) 45, a w stosunkowo bliskim sąsiedz-
twie Krakowa siedmiodzielnym skłepieniem ze służką na osi
ściany wschodniej cechuje się kaplica zamkowa w Raciborzu,
zbudowana z inicjatywy biskupa wrocławskiego Tomasza 11
wzniesiona około roku 1290 46.
Elewacje dwuosiowe występowały też sporadycznie
w środkowoeuropejskich kościołach cysterskich, na które
uwagę zwrócił Crossley. Na pierwszym miejscu wypada
wymienić trójnawowe, halowe prezbiterium w Heiligen-
kreuz, budowane od około roku 1288 i poświęcone w roku
40 A. Orrillard, La Collegiale Notre-Dame de Chatellerault, „Bulletin
Monumental”, 96,1937, s. 55-65.
41 H. Kubach, A. Verbeek, Romanische Baukunst an Rhein und Maas,
I. 1: Katalog der vorromanischen und romanischen Denkmaler (a-k),
Berlin 1976, s. 69-72; E. Sebald, Die Evangelische Kirche St. Peter
in Bacharach, Miinchen [b.d.], s. 4.
42 H. Kubach, A. Verbeek, Romanische Baukunst, t. 1, s. 513-522;
J. Kaiser, St. Aposteln Kóln, Regensburg 2000, s. 4.
43 H. Kubach, A. Verbeek, Romanische Baukunst, t. 1, s. 549-554;
Ch. Machat, St. Kunibert in Kóln, Kóln 2005, s. 5.
44 H. Kubach, A. Verbeek, Romanische Baukunst, t. 2: Katalog der
vorromanischen und romanischen Denkmaler (l-z), Berlin 1976,
s. 663-671; F. J. Ronig, Der Dom zu Limburg, Regensburg 1995, s. 8.
45 M. C. Schurr, Gotische Architektur in mittleren Europa 1220-1340.
Von Metz bis Wien, Miinchen-Berlin 2007, s. 119-123, 370.
46 S. Skibiński, Kaplica za Zamku Wysokim w Malborku, Poznań 1982,
s. 52-56; A. Grzybkowski, Kaplica zamkowa w Raciborzu, „Kwar-
talnik Architektury i UrbanistyJd”, 39,1994, s. 243-263; B. Muzolf,
Racibórz. Diec. wrocławska, ob. opolska, woj. katowickie. Kaplica
zamkowa p.w. św. Tomasza Kantauryjskiego, [w:] Architektura gotycka,
t. 2, s. 196-197.
0
5 m
12. Kościół św. Jakuba w Toruniu. Rzut wschodniego przęsła chóru
z zaznaczonymi osiami kompozycyjnymi (rys. J. Adamski)
wymienionych budowlach wydzielono pola narożne z dwu-
działem żebrowym, skontrastowane z pozostałą częścią kapy
sklepiennej. Konstrukcje takie odnajdujemy między innymi
w kruchcie (tzw. galilei) opactwa Saint-Florent-les-Sau-
mur (przed 1203, il. 13) 36 i w południowej absydzie kościoła
Saint-Barthelemy tamże (około 1200) 37, w kaplicy św. Jana
w Amboise nad Loarą (około 1186-1200), w prostokątnym
chórze kościoła Saint-Michel (początek xm wieku) i kaplicy
Sainte-Catherine (około 1225) w Fontevrault, w północnym
portyku kolegiaty św. Marcina w Candes-Saint-Martin
(najpewniej druga ćwierć xm wieku) 38, czy w kościołach
w Chateauvieux 39 i Chatellerault (początek xm wieku) 40.
Przykłady te różnią się jednak diametralnie od prezbiterium
wawelskiego znacznie mniejszą skałą i nałożeniem aparatu
służek na zazwyczaj gładkie, pozbawione horyzontalnych
podziałów elewacje. Zupełnie inny jest też ich wyraz stylowy,
co jest akurat zrozumiałe ze względu na o stulecie wcze-
śniejszą metrykę. Poza tym, w kościołach andegaweńskich
układ żebrowania we wschodnim skraju wnętrza niemal
zawsze wynika z jednorodnej figuracji całego sklepienia
o zatartych podziałach przęsłowych, podczas gdy w Kra-
36 Y. Blomme, Anjou gothiąue, Paris 1998 (Les Monuments de la France
gothique, red. A. Prache), s. 184-187, 328-332.
37 Ibidem, s. 332-334.
38 A. Mussat, Candes, „Congres Archeologique de France” 122,1964,
s. 505-509; Y. Blomme, La Collegiale Saint-Martin de Candes,
„Congres Archeologique de France”, 155,1997, s. 43-54; S. Lutan,
Royal, Aristocratic and Bourgois Patronage: the Examples ofChartres
Cathedral and the Church ofSt. Martin in Candes, „Assaph. Studies
in Art Fłistory”, 4,1999, s. 91-104; eadem, Le porche septentrional
de la collegiale Saint-Martin de Candes (v. 1180) et 1’image dynas-
tiąue des Plantagenet, „Cahiers de Civilisation Medievale”, 45, 2002,
s- 341-361; eadem, Saint-Martin in Candes, Poitiers 2006, s. 16;
Sara Lutan datowała portyk na lata 1180-1200, z czym jednak nie
sposób się zgodzić.
39 F. Lesueur, Les eglises de Loir-et-Cher, Paris 1969, s. 106.
kowie przekrycie przęsła ołtarzowego w wyraźnie kontra-
stowy sposób wyróżnia się na tle prostych, czterodzielnych
sklepień zachodniej części chóru.
Elewacje dwuosiowe pojawiły się w pierwszej połowie xm
wieku dość licznie również w szeregu monumentalnych świą-
tyń w Dolnej Nadrenii, choć dla odmiany mamy tu do czy-
nienia z przekryciami ramion transeptów i części zachodnich
kościołów, a nie jak zazwyczaj z przesklepieniami prezbite-
riów. Biegnące na osi ściany masywne służki, kontynuowane
górą jako osiowe żebra centralizujących, siedmiodzielnych
sklepień o jeszcze późnoromańskim charakterze, występują
choćby w emporze zachodniej kościoła św. Piotra w Bacha-
rach (około 1230-1240) 41 oraz transeptach kościołów św. św.
Apostołów (około 1225/1230) 42 i św. Kuniberta (do 1261) 43
w Kolonii oraz kolegiaty w Limburgu nad Lahnem (około
1235) 44. Podobnie jak w katedrze krakowskiej, w budowlach
tych mamy do czynienia z systemem służek nałożonym na
elewacje o układzie wielokondygnacyjnym, choć oczywiście
szczegóły artykulacji mają tu odmienny charakter.
Już w pełni gotyckim wydaniu, dwudzielna ściana szczy-
towa transeptu z odpowiednio do niej dostosowanym,
pięciodzielnym przekryciem pojawiła się też w kołegiacie
w Wetzlarze (po 1241/42) 45, a w stosunkowo bliskim sąsiedz-
twie Krakowa siedmiodzielnym skłepieniem ze służką na osi
ściany wschodniej cechuje się kaplica zamkowa w Raciborzu,
zbudowana z inicjatywy biskupa wrocławskiego Tomasza 11
wzniesiona około roku 1290 46.
Elewacje dwuosiowe występowały też sporadycznie
w środkowoeuropejskich kościołach cysterskich, na które
uwagę zwrócił Crossley. Na pierwszym miejscu wypada
wymienić trójnawowe, halowe prezbiterium w Heiligen-
kreuz, budowane od około roku 1288 i poświęcone w roku
40 A. Orrillard, La Collegiale Notre-Dame de Chatellerault, „Bulletin
Monumental”, 96,1937, s. 55-65.
41 H. Kubach, A. Verbeek, Romanische Baukunst an Rhein und Maas,
I. 1: Katalog der vorromanischen und romanischen Denkmaler (a-k),
Berlin 1976, s. 69-72; E. Sebald, Die Evangelische Kirche St. Peter
in Bacharach, Miinchen [b.d.], s. 4.
42 H. Kubach, A. Verbeek, Romanische Baukunst, t. 1, s. 513-522;
J. Kaiser, St. Aposteln Kóln, Regensburg 2000, s. 4.
43 H. Kubach, A. Verbeek, Romanische Baukunst, t. 1, s. 549-554;
Ch. Machat, St. Kunibert in Kóln, Kóln 2005, s. 5.
44 H. Kubach, A. Verbeek, Romanische Baukunst, t. 2: Katalog der
vorromanischen und romanischen Denkmaler (l-z), Berlin 1976,
s. 663-671; F. J. Ronig, Der Dom zu Limburg, Regensburg 1995, s. 8.
45 M. C. Schurr, Gotische Architektur in mittleren Europa 1220-1340.
Von Metz bis Wien, Miinchen-Berlin 2007, s. 119-123, 370.
46 S. Skibiński, Kaplica za Zamku Wysokim w Malborku, Poznań 1982,
s. 52-56; A. Grzybkowski, Kaplica zamkowa w Raciborzu, „Kwar-
talnik Architektury i UrbanistyJd”, 39,1994, s. 243-263; B. Muzolf,
Racibórz. Diec. wrocławska, ob. opolska, woj. katowickie. Kaplica
zamkowa p.w. św. Tomasza Kantauryjskiego, [w:] Architektura gotycka,
t. 2, s. 196-197.