DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Kurzej, Michał: Świątynia Mądrości: program treściowy wystroju kościoła św. Anny w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32431#0126
120
symbolom, czy motywom ikonograficznym, takim jak
książka i sybille 6. Chociaż wspomniane prace zawierają cenne
ustalenia i uwagi szczegółowe, liczne kwestie pozostały jed-
nak niezauważone lub nie do końca wyjaśnione. Co więcej,
w dotychczasowych interpretacjach właściwie nie uwzględ-
niano specyficznego charakteru świątyni będącej kościołem
uniwersyteckim ani okoliczności jej budowy. Temat warto
więc podjąć na nowo, biorąc pod uwagę funkcję budowli,
sens dydaktyczny jej programu, percepcję widza porusza-
jącego się po wnętrzu, a przede wszystkim interpretację
poszczególnych przedstawień i motywów pozostawioną
przez jego głównego twórcę, ks. Sebastiana Piskorskiego 7.
Najwięcej informacji o jego roli w powstaniu kościoła
przynosi wydana z okazji konsekracji książka Andrzeja
Buchowskiego. Jest to jedna z najwcześniejszych, jeśli nie
w ogóle pierwsza w literaturze polskiej, monografia dzieła
sztuki, zawierająca obszerne omówienie okoliczności jego
powstania, nazwiska najważniejszych artystów oraz szcze-
gółowy opis ikonograficzny 8.
Kluczem do interpretacji niektórych elementów pro-
gramu treściowego kościoła są też liczne homilie wygłoszone
przez jego autora. Poglądy na temat zasad kształtowania
budynku kościelnego wyraził on w kazaniu na konsekrację
tejże świątyni akademickiej, opisując Kościół mistyczny,
który wierny powinien wznieść w swojej duszy i ozdobić
przykazaniami, cnotami oraz dobrymi uczynkami 9. Opis
6 A. Dzięcioł, Książka jako symbol w kulturze polskiej xvn wieku,
Warszawa 1997, s. 105-106; R. Słoma, Sybille, Kraków 2000 (Pol-
ska sztuka kościelna renesansu i baroku. Tematy i symbole, red.
K. Moisan-Jabłońska, t. 2: Nauka Kościoła), s. 118-121.
7 Na temat Piskorskiego zob. W. Baczkowska, Piskorski Sebastian
Jan, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 26/3, z. 110, Wrocław i in. 1981,
s. 559-561; B. Natoński, Piskorski Sebastian Jan, [w:] Słownik Pol-
skich Teologów Katolickich, red. H. E. Wyczawski, t. 3, Warszawa 1982,
s. 373-376; M. Kurzej, Siedemnastowieczne sztukaterie w Małopolsce,
Kraków 2012, s. 91-92, 398-399; idem, Ksiądz Sebastian Piskor-
ski a sztuka i historia, [w:] Sztuka po Trydencie, red. K. Kuczman,
A. Witko, Kraków 2014, s. 415-428. Piskorski kierował budową koś-
cioła od 15 xii 1692, kiedy była ona jeszcze w fazie fundamentów, aż
do jej ukończenia i decydował nie tylko o programie ikonograficz-
nym, ale również o zatrudnieniu artystów i innych wykonawców.
8 A. Buchowski, Gloria Domini super Templum [... ] S. Annae [...],
Cracoviae 1703. Polskie streszczenie zostało dodane do uaktual-
nionego vcydania Kłejnotów Krakowa Piotra Pruszcza (Abrys
teraźniejszego kościoła kollegiaty s. Anny..., [w:] P. H. Pruszcz,
Kleynoty stołecznego miasta Krakowa, albo kościoły [...], Kraków
1745, s. 184-224).
9 S. Piskorski, Kazania na dnipańskie, na uroczystości Bogarodzice
Panny Niepokalanie Poczętey, na święta osobliwe Sług Pańskich...,
Kraków 1706, s. 1025-1048. Zob też J. Kracik, Wspaniałe Bogu
wystawione dzieło. Jak w Krakowie kościół świętej Anny budowano,
Kraków 2003; K. Panuś, Od świątyni z kamienia do świątyni ducho-
wej. „Kazanie na dedykacyją kościoła świętej Anny” ks. Sebastiana
Piskorskiego, [w:] Karta z kalendarza dziejów Uniwersyteckiej
kolegiaty św. Anny w Krakowie, Kraków 2014, s. 53-65. Inspiracją
ten jest w kilku miejscach zbieżny z programem kościoła
św. Anny, przeważnie jednak uwagi zawarte w tym kaza-
niu są na tyle ogólne, że mają raczej charakter uniwersal-
nego wykładu na temat symboliki architektury sakralnej
(np. wyjaśnienie symboliki krzyżowego rzutu kościoła) niż
eksplikacji szczegółowych rozwiązań zastosowanych przez
niego w tym konkretnym wnętrzu 10. Warto więc zwrócić
uwagę na homilie, w których Piskorski poruszał kwestie
teologiczne uwidocznione w wystroju kościoła. Szczegól-
nie interesujące są jego rozważania o Matce Boskiej - jej
wstawiennictwie i udziale w planie zbawienia, a także uwagi
o jej pochodzeniu i naturze.
Temat ten Piskorski poruszył w kazaniu wygłoszonym
w roku 1682 w Jaworowie dla króla Jana 111 i Marii Kazimiery,
głosząc tezę o preegzystencji Marii:
Co Mądrość wieczna przez Mędrca ziemskiego o sobie
powiedziała: Ego ex ore Altissimi prodivi, primogenita
ante omnem creaturam: Jam z ust Najwyższego wyszła,
pierworodna przed wszystkim stworzeniem: toż
Matka tejże Mądrości wiecznej, od której się Słowo
nieskończone pierwszych słów na ziemi wymawiać
uczyło, z zgodnym Ojców Świętych rozumieniem
o sobie mówi i tak się do nas wszystkich (którzy
się dziś nabożnie jej pytamy: ostende nobis Patrem:
pokaż nam Ojca Matko Syna Boskiego Niepokala-
nie Poczęta) dziś odzywa: Ego ex ore Altissimi pro-
divi, primogenita ante omnem creaturam. Urodzenie
moje z ust Najwyższego, przyście moje pierwsze niż
wszystkiego stworzenia wystawienie 11.
Piskorski stwierdził więc, że Maria to „nie Adamowa, jako
wszyscy ludzie, ale samego Najwyższego Boga jedynaczka,
pierworodna córka”. Na poparcie tej tezy przywołał on
pierwszą Homilię na Narodzenie Najświętszej Marii Panny
św. Jana z Damaszku, którą skomentował następująco:
Kiedy przyszedł czas, aby przejrzane przed wieki wcie-
lenie Syna Boskiego dla zbawienia świata wypełnione
było, sporządzona jest temuż Synowi Boskiemu, od
Ojca Wszechmocnego Matka, której podobna znaleźć
się żadna i przed tym nie mogła i nie może na wieki 12.
Tę argumentację Piskorski wykorzystywał do udowod-
nienia, że Maria przyszła na świat bez obciążenia grzechem
dla konceptu kazania konsekracyjnego był najprawdopodobniej
zbiór homilii autorstwa Stanisława Papczyńskiego, Templum Dei
Mysticum quod in homine christiano demonstravit R. P. Stanislaus
a Iesu Maria presbyter polonus, Cracoviae 1675.
10 Na brak wyraźnych odniesień do programu kościoła św. Anny
w kazaniu na konsekrację zwróciła uwagę Maślińska-Nowakowa,
sugerując że Piskorski był zbyt skromny, by opisywać własne dzieło
(Z. Maślińska-Nowakowa, Rola tekstu literackiego, s. 85).
11 S. Piskorski, Kazania na dni pańskie, s. 405.
12 Ibidem, s. 406.
symbolom, czy motywom ikonograficznym, takim jak
książka i sybille 6. Chociaż wspomniane prace zawierają cenne
ustalenia i uwagi szczegółowe, liczne kwestie pozostały jed-
nak niezauważone lub nie do końca wyjaśnione. Co więcej,
w dotychczasowych interpretacjach właściwie nie uwzględ-
niano specyficznego charakteru świątyni będącej kościołem
uniwersyteckim ani okoliczności jej budowy. Temat warto
więc podjąć na nowo, biorąc pod uwagę funkcję budowli,
sens dydaktyczny jej programu, percepcję widza porusza-
jącego się po wnętrzu, a przede wszystkim interpretację
poszczególnych przedstawień i motywów pozostawioną
przez jego głównego twórcę, ks. Sebastiana Piskorskiego 7.
Najwięcej informacji o jego roli w powstaniu kościoła
przynosi wydana z okazji konsekracji książka Andrzeja
Buchowskiego. Jest to jedna z najwcześniejszych, jeśli nie
w ogóle pierwsza w literaturze polskiej, monografia dzieła
sztuki, zawierająca obszerne omówienie okoliczności jego
powstania, nazwiska najważniejszych artystów oraz szcze-
gółowy opis ikonograficzny 8.
Kluczem do interpretacji niektórych elementów pro-
gramu treściowego kościoła są też liczne homilie wygłoszone
przez jego autora. Poglądy na temat zasad kształtowania
budynku kościelnego wyraził on w kazaniu na konsekrację
tejże świątyni akademickiej, opisując Kościół mistyczny,
który wierny powinien wznieść w swojej duszy i ozdobić
przykazaniami, cnotami oraz dobrymi uczynkami 9. Opis
6 A. Dzięcioł, Książka jako symbol w kulturze polskiej xvn wieku,
Warszawa 1997, s. 105-106; R. Słoma, Sybille, Kraków 2000 (Pol-
ska sztuka kościelna renesansu i baroku. Tematy i symbole, red.
K. Moisan-Jabłońska, t. 2: Nauka Kościoła), s. 118-121.
7 Na temat Piskorskiego zob. W. Baczkowska, Piskorski Sebastian
Jan, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 26/3, z. 110, Wrocław i in. 1981,
s. 559-561; B. Natoński, Piskorski Sebastian Jan, [w:] Słownik Pol-
skich Teologów Katolickich, red. H. E. Wyczawski, t. 3, Warszawa 1982,
s. 373-376; M. Kurzej, Siedemnastowieczne sztukaterie w Małopolsce,
Kraków 2012, s. 91-92, 398-399; idem, Ksiądz Sebastian Piskor-
ski a sztuka i historia, [w:] Sztuka po Trydencie, red. K. Kuczman,
A. Witko, Kraków 2014, s. 415-428. Piskorski kierował budową koś-
cioła od 15 xii 1692, kiedy była ona jeszcze w fazie fundamentów, aż
do jej ukończenia i decydował nie tylko o programie ikonograficz-
nym, ale również o zatrudnieniu artystów i innych wykonawców.
8 A. Buchowski, Gloria Domini super Templum [... ] S. Annae [...],
Cracoviae 1703. Polskie streszczenie zostało dodane do uaktual-
nionego vcydania Kłejnotów Krakowa Piotra Pruszcza (Abrys
teraźniejszego kościoła kollegiaty s. Anny..., [w:] P. H. Pruszcz,
Kleynoty stołecznego miasta Krakowa, albo kościoły [...], Kraków
1745, s. 184-224).
9 S. Piskorski, Kazania na dnipańskie, na uroczystości Bogarodzice
Panny Niepokalanie Poczętey, na święta osobliwe Sług Pańskich...,
Kraków 1706, s. 1025-1048. Zob też J. Kracik, Wspaniałe Bogu
wystawione dzieło. Jak w Krakowie kościół świętej Anny budowano,
Kraków 2003; K. Panuś, Od świątyni z kamienia do świątyni ducho-
wej. „Kazanie na dedykacyją kościoła świętej Anny” ks. Sebastiana
Piskorskiego, [w:] Karta z kalendarza dziejów Uniwersyteckiej
kolegiaty św. Anny w Krakowie, Kraków 2014, s. 53-65. Inspiracją
ten jest w kilku miejscach zbieżny z programem kościoła
św. Anny, przeważnie jednak uwagi zawarte w tym kaza-
niu są na tyle ogólne, że mają raczej charakter uniwersal-
nego wykładu na temat symboliki architektury sakralnej
(np. wyjaśnienie symboliki krzyżowego rzutu kościoła) niż
eksplikacji szczegółowych rozwiązań zastosowanych przez
niego w tym konkretnym wnętrzu 10. Warto więc zwrócić
uwagę na homilie, w których Piskorski poruszał kwestie
teologiczne uwidocznione w wystroju kościoła. Szczegól-
nie interesujące są jego rozważania o Matce Boskiej - jej
wstawiennictwie i udziale w planie zbawienia, a także uwagi
o jej pochodzeniu i naturze.
Temat ten Piskorski poruszył w kazaniu wygłoszonym
w roku 1682 w Jaworowie dla króla Jana 111 i Marii Kazimiery,
głosząc tezę o preegzystencji Marii:
Co Mądrość wieczna przez Mędrca ziemskiego o sobie
powiedziała: Ego ex ore Altissimi prodivi, primogenita
ante omnem creaturam: Jam z ust Najwyższego wyszła,
pierworodna przed wszystkim stworzeniem: toż
Matka tejże Mądrości wiecznej, od której się Słowo
nieskończone pierwszych słów na ziemi wymawiać
uczyło, z zgodnym Ojców Świętych rozumieniem
o sobie mówi i tak się do nas wszystkich (którzy
się dziś nabożnie jej pytamy: ostende nobis Patrem:
pokaż nam Ojca Matko Syna Boskiego Niepokala-
nie Poczęta) dziś odzywa: Ego ex ore Altissimi pro-
divi, primogenita ante omnem creaturam. Urodzenie
moje z ust Najwyższego, przyście moje pierwsze niż
wszystkiego stworzenia wystawienie 11.
Piskorski stwierdził więc, że Maria to „nie Adamowa, jako
wszyscy ludzie, ale samego Najwyższego Boga jedynaczka,
pierworodna córka”. Na poparcie tej tezy przywołał on
pierwszą Homilię na Narodzenie Najświętszej Marii Panny
św. Jana z Damaszku, którą skomentował następująco:
Kiedy przyszedł czas, aby przejrzane przed wieki wcie-
lenie Syna Boskiego dla zbawienia świata wypełnione
było, sporządzona jest temuż Synowi Boskiemu, od
Ojca Wszechmocnego Matka, której podobna znaleźć
się żadna i przed tym nie mogła i nie może na wieki 12.
Tę argumentację Piskorski wykorzystywał do udowod-
nienia, że Maria przyszła na świat bez obciążenia grzechem
dla konceptu kazania konsekracyjnego był najprawdopodobniej
zbiór homilii autorstwa Stanisława Papczyńskiego, Templum Dei
Mysticum quod in homine christiano demonstravit R. P. Stanislaus
a Iesu Maria presbyter polonus, Cracoviae 1675.
10 Na brak wyraźnych odniesień do programu kościoła św. Anny
w kazaniu na konsekrację zwróciła uwagę Maślińska-Nowakowa,
sugerując że Piskorski był zbyt skromny, by opisywać własne dzieło
(Z. Maślińska-Nowakowa, Rola tekstu literackiego, s. 85).
11 S. Piskorski, Kazania na dni pańskie, s. 405.
12 Ibidem, s. 406.