DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Krasny, Piotr: Principes, praedecessores et praeceptores nostri: nowy wizerunek młodzieńczych świętych władców w sztuce Europy Środkowej w XVII i XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.32431#0163
157
rESŚTEKDO ALTAL^pjj
Az ibwaiżentegylipEj
tól rericteltetet \usaT= T|
napokm.cs innepejęre !
EvangdiornoJc es t
XpiitoleiJc- * ,
ea» .
Ezekre vzfo Lellęi cUy\
meu^dsfck^ ' (A
Ikattatot n
Mmtafrenim, Maros n
Vujfdrhefi (jeręj:!yto[, $
'Nyorntz&atot
BZCZBZN Getihar |?|
G ergeli jLtfLj 618. !'
TLadislavs
S.?TŁPHAłłV$
5. Strona tytułowa Katolikus perikopdskonyv Marosa Vasarhelia, mie-
dzioryt, 1618 (wg: P. Ekler, Pdzmany Peter Kalauzanak, il. 4)
We wszystkich tych rycinach rzuca się w oczy konse-
kwentna modyfikacja kostiumu św. Emeryka. W okresie
średniowiecza ukazywano go w szatach książęcych z potęż-
nym mieczem i z lilią w dłoniach [il. 2] 19. Na jezuickich
miedziorytach Emeryk był jednak ubierany nieodmiennie
w strój węgierski, na który składały się dolomdn (żupan)
z szerokim pasem, mantieka (delia albo kontusz) i buty
z wysokimi cholewami 20. W jego rękach nie umieszczano
A „magyar szentek”, s. 110; P. Ekler, Pazmany Peter Kalauzanak
elsó es masodik kiadasa, [w:] Matyas kiraly óróksege, s. 147-149.
19 T. Kerny, A magyar szent kiralyok tisztelete es ikonogrdfiaja a xiv
szdzad kózepeig, [w:] Szentlmre 1000 eve, s. 73-84; eadem, A sze-
peshelyi fóoltar magyar szent kiralyokat abrazoló tabldkepe, [w:]
Szent Imre 1000 eve, s. 99-105; Z. Magyar, A liliomos herceg. Szent
Imre a magyar kulturtórtenetben, Budapest 2008, s. 52-83.
20 Zob. np. T. Lengyelova, Zivot na ślachtickom dvore, [w:] Rene-
sancia: Umenie medzi neskorou gotikou a barokom, kat. wyst. Slo-
venskd ndrodnd galeria, red. L Rusina, Bratislava 2009, s. 171-172.
Autorka prezentuje charakterystykę tradycyjnego stroju węgier-
skiego i wskazuje najważniejsze publikacje na jego temat.
też miecza, ale bardzo zdecydowanie eksponowano lilię 21.
Taka aktualizacja wizerunku Emeryka podkreślała mocno
jego węgierskie pochodzenie, a także miała przybliżyć go
wiernym jako wzór świętości „żywy” także w xvn wieku.
Wzorzec ten oczyszczono ewidentnie z oznak agresyw-
nej wałeczności, podkreślając przede wszystkim czystość
i łagodność księcia, co pozwala się domyślać, że za pomocą
obrazów władcy określanego mianem princeps angelicus 22
propagowano cnoty, które w szczególny sposób chciano
zaszczepić węgierskim młodzieńcom 21.
Nie należy dziwić się, że takie działania podjęli właśnie
jezuici, którzy za swoją główną misję uważali kształcenie
i wychowanie młodych Węgrów na gorliwych katolików
i posłusznych poddanych habsburskich królów. Aby
osiągnąć ten cel próbowali poskromić w swych uczniach
waleczność i buntowniczą naturę, „przyrodzoną” - jak
uważali - Węgrom i pchającą ich do rewolt i herezji 24.
Za patronów takich działań trudno było obrać św. Stefana
lub św. Władysława, którzy zasłynęli walecznością i nie
byli zbyt miłosierni wobec swoich przeciwników 25. Rolę tę
powierzono więc Emerykowi, który zginął na polowaniu
w młodym wieku i nie zdążył zasłynąć na połach bitew.
Z całą świadomością „rozbrojono” jego wizerunek i jego
biografię, głosząc, że pod wpływem dogłębnej edukacji reli-
gijnej pod kierunkiem św. Gellerta, rozwinął on w sobie
powściągliwość, umiłowanie czystości i bezwzględne posłu-
szeństwo królewskiemu ojcu 26. Znalazłszy hagiograficzną
i ikonograficzną formułę dla takiego wzorca świętości,
jezuici propagowałi ją konsekwentnie w przedstawie-
niach teatralnych, odgrywanych przez uczniów ich kole-
giów, i powtarzali w rzeźbach i obrazach, umieszczanych
na poczesnych miejscach w ich świątyniach 2 . Na uwagę
zasługuje fakt, że nawet na obrazie w kościele w Jawarynie,
ukazującym węgierskich świętych osłaniających ojczyznę
przed tureckim atakiem [il. 6], Emeryk nie „odzyskał”
swojego miecza i staje naprzeciw pogańskim agresorom
uzbrojony w łilię czystości 28. Równie znaczące jest, że jezu-
ici aktualizowali konsekwentnie obraz Emeryka, ponieważ
21 Z. Szilardfy, Sajatos tipusok a magyar szentek, s. 67-70, il. 15-21;
G. Galavics, Die Identitat, s. 94-95.
22 Z. Szilardfy, Sajatos tipusok a magyar szentek, s. 69.
23 Z. Magyar, A liliomos, s. 46, 86-89.
24 I. Bitskey, Katolische Erneuerung im europdischen Kontext: der Fall
Oberungarns im 17. Jahrhunderts, [w:] The First Millenium, s. 352-
353. 356-358; idem, Római religió - barokk kultura. Kutatasi kórkep
a magyarorszagi barokk katolikus komponenseról, „Barokk. Tórte-
nelem - Irodalom - Muveszet, kiilónszam”, 2010, s. 148-152.
25 C. Lipka, Święty król Stefan, s. 250-251; idem, Święty król węgierski
Władysław, [w:] Węgry - Polska, s. 317-321.
26 Kerny, A „magyar szentek”, s. 110; Z. Magyar, A liliomos, s. 46.
27 Z. Magyar, A liliomos, s. 46-47.
28 G. Galavics, A barokk muveszet, s. 104, il. 6; Z. Szilardfy, Saja-
tos tipusok a magyar szentek, s. 56, il. 2; G. Galavics, Die Iden-
titat, s. 96-97, il. 8; Z. Szilardfy, Ami meg hianyzik Szent Imre
ikonogrdfidjaból kulónós tekintettel sziilovdrosdra es a Szekesfehervdri
rESŚTEKDO ALTAL^pjj
Az ibwaiżentegylipEj
tól rericteltetet \usaT= T|
napokm.cs innepejęre !
EvangdiornoJc es t
XpiitoleiJc- * ,
ea» .
Ezekre vzfo Lellęi cUy\
meu^dsfck^ ' (A
Ikattatot n
Mmtafrenim, Maros n
Vujfdrhefi (jeręj:!yto[, $
'Nyorntz&atot
BZCZBZN Getihar |?|
G ergeli jLtfLj 618. !'
TLadislavs
S.?TŁPHAłłV$
5. Strona tytułowa Katolikus perikopdskonyv Marosa Vasarhelia, mie-
dzioryt, 1618 (wg: P. Ekler, Pdzmany Peter Kalauzanak, il. 4)
We wszystkich tych rycinach rzuca się w oczy konse-
kwentna modyfikacja kostiumu św. Emeryka. W okresie
średniowiecza ukazywano go w szatach książęcych z potęż-
nym mieczem i z lilią w dłoniach [il. 2] 19. Na jezuickich
miedziorytach Emeryk był jednak ubierany nieodmiennie
w strój węgierski, na który składały się dolomdn (żupan)
z szerokim pasem, mantieka (delia albo kontusz) i buty
z wysokimi cholewami 20. W jego rękach nie umieszczano
A „magyar szentek”, s. 110; P. Ekler, Pazmany Peter Kalauzanak
elsó es masodik kiadasa, [w:] Matyas kiraly óróksege, s. 147-149.
19 T. Kerny, A magyar szent kiralyok tisztelete es ikonogrdfiaja a xiv
szdzad kózepeig, [w:] Szentlmre 1000 eve, s. 73-84; eadem, A sze-
peshelyi fóoltar magyar szent kiralyokat abrazoló tabldkepe, [w:]
Szent Imre 1000 eve, s. 99-105; Z. Magyar, A liliomos herceg. Szent
Imre a magyar kulturtórtenetben, Budapest 2008, s. 52-83.
20 Zob. np. T. Lengyelova, Zivot na ślachtickom dvore, [w:] Rene-
sancia: Umenie medzi neskorou gotikou a barokom, kat. wyst. Slo-
venskd ndrodnd galeria, red. L Rusina, Bratislava 2009, s. 171-172.
Autorka prezentuje charakterystykę tradycyjnego stroju węgier-
skiego i wskazuje najważniejsze publikacje na jego temat.
też miecza, ale bardzo zdecydowanie eksponowano lilię 21.
Taka aktualizacja wizerunku Emeryka podkreślała mocno
jego węgierskie pochodzenie, a także miała przybliżyć go
wiernym jako wzór świętości „żywy” także w xvn wieku.
Wzorzec ten oczyszczono ewidentnie z oznak agresyw-
nej wałeczności, podkreślając przede wszystkim czystość
i łagodność księcia, co pozwala się domyślać, że za pomocą
obrazów władcy określanego mianem princeps angelicus 22
propagowano cnoty, które w szczególny sposób chciano
zaszczepić węgierskim młodzieńcom 21.
Nie należy dziwić się, że takie działania podjęli właśnie
jezuici, którzy za swoją główną misję uważali kształcenie
i wychowanie młodych Węgrów na gorliwych katolików
i posłusznych poddanych habsburskich królów. Aby
osiągnąć ten cel próbowali poskromić w swych uczniach
waleczność i buntowniczą naturę, „przyrodzoną” - jak
uważali - Węgrom i pchającą ich do rewolt i herezji 24.
Za patronów takich działań trudno było obrać św. Stefana
lub św. Władysława, którzy zasłynęli walecznością i nie
byli zbyt miłosierni wobec swoich przeciwników 25. Rolę tę
powierzono więc Emerykowi, który zginął na polowaniu
w młodym wieku i nie zdążył zasłynąć na połach bitew.
Z całą świadomością „rozbrojono” jego wizerunek i jego
biografię, głosząc, że pod wpływem dogłębnej edukacji reli-
gijnej pod kierunkiem św. Gellerta, rozwinął on w sobie
powściągliwość, umiłowanie czystości i bezwzględne posłu-
szeństwo królewskiemu ojcu 26. Znalazłszy hagiograficzną
i ikonograficzną formułę dla takiego wzorca świętości,
jezuici propagowałi ją konsekwentnie w przedstawie-
niach teatralnych, odgrywanych przez uczniów ich kole-
giów, i powtarzali w rzeźbach i obrazach, umieszczanych
na poczesnych miejscach w ich świątyniach 2 . Na uwagę
zasługuje fakt, że nawet na obrazie w kościele w Jawarynie,
ukazującym węgierskich świętych osłaniających ojczyznę
przed tureckim atakiem [il. 6], Emeryk nie „odzyskał”
swojego miecza i staje naprzeciw pogańskim agresorom
uzbrojony w łilię czystości 28. Równie znaczące jest, że jezu-
ici aktualizowali konsekwentnie obraz Emeryka, ponieważ
21 Z. Szilardfy, Sajatos tipusok a magyar szentek, s. 67-70, il. 15-21;
G. Galavics, Die Identitat, s. 94-95.
22 Z. Szilardfy, Sajatos tipusok a magyar szentek, s. 69.
23 Z. Magyar, A liliomos, s. 46, 86-89.
24 I. Bitskey, Katolische Erneuerung im europdischen Kontext: der Fall
Oberungarns im 17. Jahrhunderts, [w:] The First Millenium, s. 352-
353. 356-358; idem, Római religió - barokk kultura. Kutatasi kórkep
a magyarorszagi barokk katolikus komponenseról, „Barokk. Tórte-
nelem - Irodalom - Muveszet, kiilónszam”, 2010, s. 148-152.
25 C. Lipka, Święty król Stefan, s. 250-251; idem, Święty król węgierski
Władysław, [w:] Węgry - Polska, s. 317-321.
26 Kerny, A „magyar szentek”, s. 110; Z. Magyar, A liliomos, s. 46.
27 Z. Magyar, A liliomos, s. 46-47.
28 G. Galavics, A barokk muveszet, s. 104, il. 6; Z. Szilardfy, Saja-
tos tipusok a magyar szentek, s. 56, il. 2; G. Galavics, Die Iden-
titat, s. 96-97, il. 8; Z. Szilardfy, Ami meg hianyzik Szent Imre
ikonogrdfidjaból kulónós tekintettel sziilovdrosdra es a Szekesfehervdri