DOI Heft:
Artykuły
DOI Artikel:Pajor, Piotr; Utzig, Joanna: „Godny miana katedry”: o genezie formy architektonicznej kościoła katedralnego we Włocławku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32786#0018
18
2. Włocławek, katedra pw. Wniebowzięcia NMP, rzut. Wg Architektura gotycka w Polsce, t. 2: Katalog zabytków, red. T. Mroczko, M. Arszyński,
Warszawa 1995 (Dzieje sztuki polskiej, 2), s. 553, il. 470
stolicy biskupiej” 4. W naukowej dyskusji na temat ka-
tedry dominują określenia w rodzaju „niekatedralna”,
„skromna” czy „uproszczona”. Owa tendencja do wartoś-
ciowania okazała się zaraźliwa; nie uniknął jej, jak się wy-
daje, żaden z nielicznych zresztą historyków architektury,
którzy wypowiadali się na temat katedry. Można wręcz
zaryzykować stwierdzenie, że niezbyt pochlebne zdanie
badaczy o formie kościoła w wyraźny sposób wypaczyło
prowadzone analizy. Prezentowany artykuł stanowi próbę
zmiany tego stanu rzeczy, a zarazem propozycję nowego
odczytania formy architektonicznej katedry włocławskiej,
która, choć może dziś sprawiać wrażenie mniej okazałej
od świątyń w większych ośrodkach, to w kwestii doboru
i zasięgu artystycznych inspiracji zdaje się nie odbiegać od
głównego nurtu architektury Europy Środkowej w prze-
dedniu rewolucji parlerowskiej.
STAN BADAŃ
Literatura naukowa poświęcona katedrze włocławskiej
jest więcej niż skromna. Truizmem byłoby narzekanie na
brak kompleksowej monografii; od początku XX w. włoc-
ławskiej katedrze nie poświecono nawet osobnego arty-
kułu, a najobszerniejszym publikowanym omówieniem
pozostaje siedem stronic monumentalnego opracowania
4 A. Błażejewska, E. Pilecka, Dzieje sztuki, [w:] Dzieje diecezji
włocławskiej, t. i: Średniowiecze, red. A. Radzimiński, Włocławek
2008, s. 172.
polskich katedr gotyckich Szczęsnego Skibińskiego 5. Po-
święcona architekturze katedry praca magisterska Piotra
Nowakowskiego nie doczekała się nawet fragmentarycz-
nej publikacji 6. Katedra była jednak pokrótce opisywana
w stosunkowo licznych pracach o szerszej tematyce.
Do zagadnień najczęściej poruszanych przez badaczy
należy kwestia genezy typu przestrzennego oraz kon-
strukcji korpusu nawowego; możliwości badań nad de-
talem są natomiast bardzo ograniczone z uwagi na jego
całkowitą wymianę przez Konstantego Wojciechowskie-
go. Natomiast zasadniczych wątpliwości nie budził czas
budowy, zamknięty między znanymi ze źródeł datami
położenia kamienia węgielnego (1340) i konsekracji cało-
ści (1411) 7; niekiedy uznawano, że korpus ukończono tuż
przed śmiercią następcy biskupa Macieja z Gołańczy, jego
bratanka Zbyluta, w 1383 r. 8 Podkreślano też przeciąganie
się prac przy fasadzie aż po XVI w.
5 S. Skibiński, Polskie katedry, s. 131-137 (jak w przyp. 3).
6 P. Nowakowski, „Architektura katedry we Włocławku”, mps pra-
cy magisterskiej napisanej pod kierunkiem doc. S. Skibińskiego,
UMK Toruń 1988.
7 Jacek Kowalski (DerDom in Leslau/Włocławek, [w:] Mittelalterliche
Architektur in Polen. Romanische und gotische Baukunst zwischen
Oder und Weichseł, 1.1, red. Ch. Herrmann, D. von Winterfeld, Pe-
tersberg 2015, s. 298) stwierdził, że sklepienia budowano dopiero
w przeciągu XV w.
8 Np. M. Machowski, A. Włodarek, Włocławek. Kościół ka-
tedralny pw. Panny Marii, [w:] Architektura gotycka w Polsce,
2. Włocławek, katedra pw. Wniebowzięcia NMP, rzut. Wg Architektura gotycka w Polsce, t. 2: Katalog zabytków, red. T. Mroczko, M. Arszyński,
Warszawa 1995 (Dzieje sztuki polskiej, 2), s. 553, il. 470
stolicy biskupiej” 4. W naukowej dyskusji na temat ka-
tedry dominują określenia w rodzaju „niekatedralna”,
„skromna” czy „uproszczona”. Owa tendencja do wartoś-
ciowania okazała się zaraźliwa; nie uniknął jej, jak się wy-
daje, żaden z nielicznych zresztą historyków architektury,
którzy wypowiadali się na temat katedry. Można wręcz
zaryzykować stwierdzenie, że niezbyt pochlebne zdanie
badaczy o formie kościoła w wyraźny sposób wypaczyło
prowadzone analizy. Prezentowany artykuł stanowi próbę
zmiany tego stanu rzeczy, a zarazem propozycję nowego
odczytania formy architektonicznej katedry włocławskiej,
która, choć może dziś sprawiać wrażenie mniej okazałej
od świątyń w większych ośrodkach, to w kwestii doboru
i zasięgu artystycznych inspiracji zdaje się nie odbiegać od
głównego nurtu architektury Europy Środkowej w prze-
dedniu rewolucji parlerowskiej.
STAN BADAŃ
Literatura naukowa poświęcona katedrze włocławskiej
jest więcej niż skromna. Truizmem byłoby narzekanie na
brak kompleksowej monografii; od początku XX w. włoc-
ławskiej katedrze nie poświecono nawet osobnego arty-
kułu, a najobszerniejszym publikowanym omówieniem
pozostaje siedem stronic monumentalnego opracowania
4 A. Błażejewska, E. Pilecka, Dzieje sztuki, [w:] Dzieje diecezji
włocławskiej, t. i: Średniowiecze, red. A. Radzimiński, Włocławek
2008, s. 172.
polskich katedr gotyckich Szczęsnego Skibińskiego 5. Po-
święcona architekturze katedry praca magisterska Piotra
Nowakowskiego nie doczekała się nawet fragmentarycz-
nej publikacji 6. Katedra była jednak pokrótce opisywana
w stosunkowo licznych pracach o szerszej tematyce.
Do zagadnień najczęściej poruszanych przez badaczy
należy kwestia genezy typu przestrzennego oraz kon-
strukcji korpusu nawowego; możliwości badań nad de-
talem są natomiast bardzo ograniczone z uwagi na jego
całkowitą wymianę przez Konstantego Wojciechowskie-
go. Natomiast zasadniczych wątpliwości nie budził czas
budowy, zamknięty między znanymi ze źródeł datami
położenia kamienia węgielnego (1340) i konsekracji cało-
ści (1411) 7; niekiedy uznawano, że korpus ukończono tuż
przed śmiercią następcy biskupa Macieja z Gołańczy, jego
bratanka Zbyluta, w 1383 r. 8 Podkreślano też przeciąganie
się prac przy fasadzie aż po XVI w.
5 S. Skibiński, Polskie katedry, s. 131-137 (jak w przyp. 3).
6 P. Nowakowski, „Architektura katedry we Włocławku”, mps pra-
cy magisterskiej napisanej pod kierunkiem doc. S. Skibińskiego,
UMK Toruń 1988.
7 Jacek Kowalski (DerDom in Leslau/Włocławek, [w:] Mittelalterliche
Architektur in Polen. Romanische und gotische Baukunst zwischen
Oder und Weichseł, 1.1, red. Ch. Herrmann, D. von Winterfeld, Pe-
tersberg 2015, s. 298) stwierdził, że sklepienia budowano dopiero
w przeciągu XV w.
8 Np. M. Machowski, A. Włodarek, Włocławek. Kościół ka-
tedralny pw. Panny Marii, [w:] Architektura gotycka w Polsce,