Polska Akademia Umieje̜tności <Krakau> / Komisja Historii Sztuki [Hrsg.]; Polska Akademia Nauk <Warschau> / Oddział <Krakau> / Komisja Teorii i Historii Sztuki [Hrsg.]: Folia Historiae Artium (NS: 14.2016)

23

8. Włocławek, katedra pw. Wniebowzięcia NMP, strych nad nawą
północną, relikt łuku oporowego. Fot. P. Pajor

rozwiązania pomorskie pozbawione są owego charaktery-
stycznego odcinka drugiego ramienia łuku, motyw ten od
pierwszej połowy XIV w. popularny był natomiast na Ślą-
sku, pojawił się we wrocławskich kościołach św. Elżbiety
i Dominikanów, a później np. w kolegiacie w Głogowie 31.
Trudno jednak uznać, by konstatacja ta jednoznacznie
wyjaśniała genezę włocławskiej konstrukcji, zwłaszcza
jeśli wziąć pod uwagę fakt niemal jednoczesnego prowa-
dzenia prac przy budowie katedr we Włocławku i Gnieź-
nie, a także korpusach kościołów w Pelplinie i Koronowie.

PIERWOTNA ARTYKULACJA ŚCIAN

Jeśli chodzi o rozwiązania zastosowane we wnętrzu koś-
cioła, obecna artykulacja jest całkowicie efektem „konser-
wacji” Wojciechowskiego, a oryginalny detal znany jest
wyrywkowo, głównie na podstawie rysunków Adolfa Ko-
zarskiego z 1863 r. [il. 10] 32 oraz dwadzieścia lat późniejszej

gnieźnieńska, red. A. Świechowska, Poznań-Warszawa-Lublin
1970, s. 45-46.

31 J. Adamski, Śląska geneza gotyckiej katedry gnieźnieńskiej, „Rocz-
nik Historii Sztuki”, 39, 2014, s. 157-175.

32 „Tygodnik Illustrowany”, 8,1863, nr 204, s. 324.

9. Gniezno, katedra pw. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha,
przekrój poprzeczny prezbiterium. Wg Katedra gnieźnieńska,
red. A. Świechowska, Poznań-Warszawa-Lublin 1970, tabl. XXI

litografii Łuszczkiewicza [il. 11] 33, które czytelnie ukazują
tylko wnętrze nawy głównej. We wschodnich partiach bu-
dowli zachowały się jednak relikty pierwotnych podzia-
łów [il. 12]. Składają się na nie widoczne w zamknięciu
prezbiterium oraz południowej zakrystii partie cienkich,
prostych służek w formie % wałka. W obydwu apsydach
- prezbiterium i aneksu - służki te wychodzą z posadzki,
jak można się domyślać podniesionej w stosunku do pier-
wotnego poziomu, jako że omawiane podpory wyrastają
z niej bezpośrednio trzonami, z pominięciem baz. Można
więc uznać, że pierwotnie w obrębie prezbiterium zasto-
sowano zróżnicowanie artykulacji - składały się na nią
służki, które na ścianach bocznych nadwieszono, umoż-
liwiając dostawienie ścian stalli chóru kanoników, nato-
miast w apsydzie sprowadzono do posadzki, podkreślając
w ten sposób najważniejszą część kościoła. Rozwiązanie
takie nie było zresztą oryginalne czy zaskakujące, już sto
lat wcześniej zastosowano je np. w chórach kościołów
Klarysek i Franciszkanów w Pradze czy Dominikanów
w Ratyzbonie, a niewiele wcześniej niż we Włocławku
choćby w strasburskiej kolegiacie Saint-Pierre-le-Jeune;
już po rozpoczęciu prac we Włocławku na podobną ar-
tykulację zdecydowano się przy budowie chóru katedry
w Gnieźnie.

Na artykulację nawy głównej obecnie składają się
wiązkowe służki o liściastych kapitelach, nadwieszone na
wspornikach w formie ludzkich głów, wcześniej jednak
były zdecydowanie cieńsze i mniej wydatne, o skromnych
kapitelach; obecny układ powtarza jednak pierwotny
w kwestii rozmieszczenia służek - wiązki trzech wałków
w kondygnacji okiennej, z których boczne wyrastają z od-
sadzki międzykondygnacyjnej, a środkowy sprowadzono
na arkady [il. 1, 13]. Efekt plastyczności ścian osiągnięto
poprzez zastosowanie w całym kościele układu dwukon-
dygnacyjnego, zaznaczonego za pomocą odsadzki; gór-
ną kondygnację wypełniono w całości wnękami, które

33 W Łuszczkiewicz, Katedra Włocławska, s. 56-59 (jak wprzyp. 11).